HỒI THỨ HAI MƯƠI BA

Thuận Nghĩa lui về giữ lũy Hoành Sơn

Chiêu Vũ bị bỏ rơi đồn Khu Độc.

Lại nói tướng bên Bắc là Phú quận công Trịnh Căn đóng đồn ở Vĩnh Doanh ngày đêm căm tức về việc tướng bờ nam là đốc chiến Chiêu Vũ đốc quân đánh bại quận Lan, quyết phải báo thù rửa hận. Quận Phú bèn lệnh cho thự vệ Triều Thạch ban đêm lén bắc cầu phao từ lũy Đồng Hôn qua bờ nam sông Lam, sai đô đốc quận Diệu đem một vạn quân bộ theo đường tắt bí mật vượt qua đồn Khu Độc tiến đánh quân Nam đóng ở lũy Ngang tại Kiệm Thạch, sai tham đốc Hằng quận công đem mười lăm chiến thuyền theo đường sông con từ Hoành cảng xã Lãng Khê tiến thẳng đến đánh úp vào phía sau đồn Khu Độc. Quân thủy bộ tương tiếp với nhau đánh ép vào để phân chia lực lượng của quân Chiêu Vũ. Như thế, quân Nam không thể chống cự được. Nếu bắt được Chiêu Vũ sẽ thừa thắng đuổi dài bắt luôn cả Thuận Nghĩa đem về kinh dâng nộp. Công ấy đáng kể là to nhất, tướng không được trễ biếng lỡ việc. Đích thân Trịnh Căn sẽ dẫn đại quân tiến theo tiếp ứng.

Nghe quận Phú cắt đặt xong mọi việc, hai tướng quận Diệu, quận Hằng tuân lệnh đem quân đi khỏi trại, nhắm phía nam mà tiến. Bỗng có quân do thám trở về cấp báo với đốc chiến Chiêu Vũ. Đốc chiến Chiêu Vũ nghe xong cười bảo:

- Bọn quận Diệu đáng coi là ngu xuẩn, không nhớ tới trận thua to ngày trước, dám đem quân đến đánh úp ta, tất sẽ bị ta bắt sống khiến cho quân Bắc hết dám nhìn thẳng vào quân ta!

Chiêu Vũ dứt lời bèn sai cai đội Vân Triều^[504] đem một cánh quân đến lũy Ngang ở Kiệm Thạch mai phục hai bên đường núi. Nếu thấy quân Trịnh đến thì không vội đánh, cứ để cho quá nửa quân chúng đi qua. Bên Trịnh thấy không có người tất không chú ý đề phòng, đợi khi bọn chúng đã có ý uể oải mới tung quân đánh ra cắt làm hai đoạn. Quân Trịnh rối loạn đội ngũ tất phải tháo chạy. Chiêu Vũ dặn Vân Triều không đuổi theo, mà cho quân quay nhanh trở lại để phá trận quân thủy ở phía sau, tất sẽ được toàn thắng. Lại sai cai đội Triều Tô cùng bọn Tú Minh đem một đội quân đến đóng trên bờ cao ở Hoành cảng. Hễ thấy thủy quân bên Trịnh đến gần thì bắn đạn pháo liên thanh chặn đường, đợi quân của Vân Triều tiến đến, hai tướng thúc quân đánh úp vào thì quận Hằng, quận Diệu phải thua chạy.

Bọn Vân Triều, Triệu Tô tuân lệnh đem quân đi. Rồi đó đốc chiến Chiêu Vũ cho người phi báo để tiết chế Thuận Nghĩa biết.

^[504] ĐNTLTB ghi về, trận này cho biết tì tướng của Chiêu Vũ đem quân đến mai phục ở rừng Thạch Hiệp (tức núi Kiệm Thạch, theo CNDC, đúng tên hơn) là Trương Văn Vân. Như vậy cai đội Vân Triều nói trong chiến dịch này là Trương Văn Vân (Triều Tô và Tú Minh, ĐNTLTB đều ghi: (không rõ họ).

Lại nói bên quân Trịnh, canh tư đêm ấy, quận Diệu đem quân tiến về phía lũy Kiệm Thạch. Gần đến lũy Ngang thấy hai bên đường đều là núi non rậm rạp, quận Diệu thột ý ngờ có phục binh, vội cho quân đi do thám trước. Quân do thám trở về báo là đã xem xét kĩ thấy hai bên đường đều không một bóng người ngựa. Bấy giờ quận Diệu mới thật yên lòng cho quân tiến vượt lên. Quân vừa mới đi được quá nửa dặm đường bỗng nghe từ trong núi tiếng súng nổ vang, tiếp đó quân Nguyễn reo hò rung chuyển trời đất xông ra chặn đánh. Quân Trịnh bị giết nhiều vô số. Lúc ấy quận Diệu mới biết tướng bên Nam là Vân Triều đã ém quân mai phục ở đây, đành phải cố sức tung quân ra chống cự. Nhưng đoàn quân kẹt vào hẻm núi, bị cắt làm hai đoạn, đầu đuôi không tiếp ứng được cho nhau. Chẳng bao lâu, phía đông trời đã rạng hồng, quận Diệu biết là không thắng nổi vội dẫn quân tiến về phía lũy Lũng Trâu.

Bấy giờ tướng giữ lũy bên quân Nam là cai cơ Hùng Uy^[505] bị đánh bất ngờ vội dàn quân chống cự, nhưng thế không địch nổi đành bỏ lũy chạy về phía hạ đạo. Quận Diệu bèn xua quân chiếm lấy lũy Lũng Trâu. Tham đốc bên Trịnh là quận Hằng, thự vệ Hiển Dương chỉ huy thủy quân tiến đến Hoành cảng ở xã Lãng Khê. Đội thuyền của thự vệ Hiển Dương chỉ huy thủy quân tiến lên trước, bất ngờ bị quân của cai đội Triều Tô mai phục trên bờ nổ súng bắn xuống rất gắt. Chiếc thuyền của Hiển Dương vỡ tan làm ba mảnh. Thủy quân Trịnh rối loạn thua to, phải bỏ thuyền lên bờ chạy trốn về đồn cảng Phúc Châu, rồi sai lính về Vĩnh Doanh cấp báo với quận Phú.

^[505] Tên tước của Trường Phúc Hùng.

Trịnh Căn nghe tin báo cả giận xuống lệnh dừng binh để bàn định kế sách tiến đánh. Rồi đó Trịnh Căn sai người ruổi ngựa về kinh đô bẩm trình lên Tây Định vương xin quân tiếp ứng, tính việc giành lại phần đất đã mất.

Đến trung tuần tháng mười, tiết chế Thuận Nghĩa từ khi thấy cai cơ Hùng Uy thua trận trong lòng rất lo buồn, thường sai người đi khắp các doanh trại để dò xét lòng quân. Thuộc hạ trở về mật báo với tiết chế Thuận Nghĩa:

- Các tướng sĩ mới về hàng và binh dân người Nghệ An xì xào bàn tán ước hẹn với nhau làm nội ứng quay về với quân Trịnh, ý định sẽ thừa cơ nổi dậy chống đánh như việc bọn Triệu Tuấn ở trạm Trần Kiều ngày xưa^[506].

^[506] Trần Kiều: tên dịch trạm (ở phía đông bắc huyện Khai Phong, tỉnh Hà Nam, TQ) nơi quân sĩ cuối đời Chu Cung Đế đi đánh Khiết Đan, khoác hoàng bào suy tôn Triệu Khuâng Dậu làm hoàng đế.

Thuận Nghĩa im lặng thầm nghĩ: “Lòng quân chán nản, lòng dân li tán thì tình thế cũng khó mà kiềm chế được.” Rồi Thuận Nghĩa cho gọi các tướng đến dinh tiết chế họp bàn.

Tiết chế Thuận Nghĩa nói:

- Bọn chúng ta được hưởng ơn dầy của chúa, vâng mệnh đem quân đánh phạt họ Trịnh ở Đàng Ngoài, chỉ muốn khôi phục Trung đô, tiêu trừ nghịch đảng, dựng lại non sông. Ấy là ý nguyện bình sinh của bọn chúng ta. Nhưng nay thời thế có khác, ý dân lòng quân như thế, các ông tính xem thế nào?

Trấn thủ Đại Thắng^[507] nói:

- Phép dùng binh đem quân đi đánh cõi ngoài cốt ở chỗ mau chóng, bất ngờ, đánh ở chỗ kẻ địch không phòng bị tất giành được thắng lợi vẹn toàn. Nếu do dự thì không xong việc. Xin tiết chế cấp tốc tra xét, nếu quả thấy trong quân có kẻ phản loạn thì phải xử trảm ngay bêu đầu thị chúng. Quân dân khiếp sợ thì pháp lệnh được tuân hành. Pháp lệnh được tuân hành thì chỉ cất quân một lần là giành được thắng lợi, có gì phải lo sợ đâu.

^[507] Tức Tống Hữu Đại.

Tiên phong thủy quân Vân Long^[508]tiếp lời:

- Đại Thắng tôn huynh bàn rất phải. Xin tiết chế cứ làm như vậy, rồi thủy bộ cùng tiến, chỉ một hồi trống là thu được thành công, rạng tỏ danh tiếng anh hùng đất Nam Việt, khiến cho bè đảng họ Trịnh hết dám coi thường quân ta.

^[508] Tức Tôn Thất Tráng.

Bấy giờ đốc chiến Chiêu Vũ nghe bọn Vân Long nói thế nói:

- Hai tướng quân vừa nói đó chỉ là phép hành binh thôi chứ việc dụng binh thì điều cốt yếu trước hết là phải xét thiên thời. Nhưng thiên thời không bằng địa lợi, địa lợi không bằng nhân hòa. Nhân tâm hòa thì làm xong việc lớn, đánh là thắng, giành là được. Người làm tướng cần phải biết năm điều: kẻ nhân không tham sát, kẻ nghĩa làm việc thuận lí, kẻ lễ lấy công chính xử mình, kẻ trí xét việc từ khi chưa thấy rõ, kẻ tín giữ nghiêm lệnh suốt bốn mùa. Giữ đúng được cả năm điều ấy thì thiên thời, địa lợi, nhân hòa tự nhiên đều có cả. Thời cổ, Thang, Vũ hành binh không giết mà ba quân theo về. Kiệt Trụ hành quân hiếu sát mà quân dân phản lại. Nay xét kĩ thì dầu có chém giết cũng không ích gì. Chi bằng ta hãy chia quân giữ vững đồn trại, lấy ơn mà cố kết lòng người, lấy tín mà chiêu vỗ gần xa, giúp nghèo cứu khổ, cấp lúa gạo cho dân đói có ăn, như thế thì chẳng mấy ngày dân chúng đều theo về. Dân chúng đã theo về thì họ sẽ đồng lòng dốc sức, chỉ cử sự một lần là xong việc lớn, không phải lo ngại gì.

Trấn thủ Đại Thắng nghe Chiêu Vũ nói tỏ ý bực tức, bèn nghiêm giọng đáp:

- Ông đốc chiến bảo thế nào là chém giết vô ích? Phàm kẻ làm tướng phải lấy việc sát phạt làm quyền. Kinh sách đã nói: “Binh bất trảm bất tề” (Quân không chém thì không thể làm cho đều nhau được). Làm tướng mà không chém là không dũng. Chém giết là để ra uy. Không có uy lực thì không cai trị được. Như thế sao lại nói chém giết là vô ích?

Tham mưu Cống Đầu^[509] nói:

- Tiểu sinh xin có lời bàn như sau: Từ xưa các bận thánh vương cất quân điếu phạt, cốt lấy nhân nghĩa làm đầu mà còn lo dân chúng không tuân phục. Huống chi ngày nay quân ta đã đánh ra địa giới Đàng Ngoài, nếu không lấy nhân nghĩa để cố kết mà lại muốn chém giết thì cũng ví như muốn làm bụi cây mà lại xua đuổi chim sẻ, muốn làm việc nước mà lại xua đuổi cá tôm. Như thế thì làm sao mà thủ thắng được với thiên hạ? Vả lại, quân ta đông mười vạn, lương thực phải đài tải ở xa ngoài ngàn dặm. Thế mà chần chừ chậm trễ không lấy sự đánh nhanh làm thượng sách, khiến cho quân sĩ mỏi mệt. Mưu kế mới đã chẳng có thêm mà lòng mong đất nhớ quê lại không cùng một. Đó là điều tiểu sinh lấy làm lo lắng. Hiện nay lòng quân thay đổi mà thế địch thì còn vững, đánh nữa tất là khó khăn mà giữ cũng không phải dễ. Chi bằng hãy rút quân về, sẽ tính bước sau. Mong quý tướng xét kĩ.

^[509] Tức Vũ Đình Phương, người giữ chức tham mưu trong quân doanh của tiết chế Thuận Nghĩa.

Tiết chế Thuận Nghĩa nghe các tướng bàn bạc mỗi người một ý khách nhau, bèn đứng dậy nói to rằng:

- Hai ông Đại Thắng, Vân Long nói rất hợp ý ta. Còn ý của hai ông đốc chiến và tham mưu theo binh pháp mà xét thì rất có lí, nhưng một tiến một thoái, quân đi ngàn dặm mệt mỏi, cơ hội chưa biết đến bao giờ mới có. Chi bằng phải quyết chiến một trận để rạng danh anh hùng. Các ông nên tận tâm gắng sức để quyết một phen thắng bại, chớ nên do dự nữa.

Các tướng ai nấy cáo từ trở về bản trại sẵn sàng đi lệnh.

Bấy giờ tiết chế Thuận Nghĩa nghe lời bàn của đốc chiến Chiêu Vũ lấy làm phật ý tức giận. Bề ngoài tuy nói đánh gấp, bên trong ngầm có ý muốn rút quân về, nhưng giấu kín không nói ra, ngày đêm băn khoăn nghĩ ngợi, giấc ngủ không yên.

Lại nói bên Trịnh, Phú quận công Trịnh Căn lấy làm hổ thẹn việc Chiêu Vũ bày mưu đánh bại quận Diệu, quận Hằn muốn báo thù lại. Một ngày trong tháng mười một, cho gọi các tướng đến hội họp bàn việc chia quân tiến đánh quânNam. Sai đô đốc Hào quận công Lê Thì Hiến làm tiên phong, tham đốc Chiến quận công làm tả hữu vệ trận, các tướng khác mỗi người chỉ huy một vạn quân, Trịnh Căn tự mình dẫn hai vạn quân làm hậu đội, quân thủy quân bộ tiếp liền với nhau. Đến ngày mười chín vào giờ Tý^[510] các tướng theo hiệu lệnh dẫn quan thẳng tiến về phía đồn trại của quân chính đạo bên Nam ở Lũng Gió.

^[510] Tức là lúc nửa đêm.

Bỗng có quân do thám về báo tin bên quân Nam tiết chế Thuận Nghĩa đã chia quân đón đánh. Quân hai bên giao chiến từ giờ Dần đến giờ Mùi^[511], ước hơn hai trăm đợt chưa phân thắng bại. Chợt có cơn gió lốc cát bụi mù trời nổi lên từ phía đông bắc thổi về bên quân Nam ở phía tây. Thế là quân lính bên Nam không ng rõ hiệu lệnh, không nhìn thấy cờ hiệu bèn tan rã chạy trốn. Tiết chế Thuận Nghĩa ngăn cản không nổi, tự biết không thắng được, bèn bỏ lũy Lũng Gió rút quân về đóng ở lũy Dinh Việt để mưu tính bước sau.

^[511] Từ sáng sớm đến hai giờ chiều.

Bấy giờ quận Phú Trịnh Căn đem quân vào chiếm lũy Lũng Gió. Các tướng Trịnh vào trong trướng chia ngôi thứ cùng ngồi, ai nấy đều tự báo dâng công. Trịnh Căn cả mừng bèn hậu thưởng cho các tướng và ủy lạo ba quân. Trịnh Căn sai đô đốc Diễn ở lại giữ lũy Lũng Gió rồi đem quân trở về Vĩnh Doanh để trù tính đánh trận khác.

Lại nói bên quân Nam, tiết chế Thuận Nghĩa từ khi mất lũy Lũng Gió càng thêm buồn giận bội phần, biếng ăn quên ngủ, thường một mình ngồi trong trướng nghĩ ngợi mưu kế đánh giặc. Lại nghe người tâm phúc mật báo rằng: Các tướng sĩ binh dân mới về hàng có kẻ đã chạy trốn về với quân Trịnh, có kẻ ngầm mưu làm nội ứng, lòng người xao xuyến lắm mối, xin tiết chế sớm tìm cách đối phó để rút khỏi phải lo sau. Thuận Nghĩa thấy vậy bèn quyết ý rút quân về Nam, chỉ lo mưu kế tiết lộ làm hỏng việc lớn.

Đến ngày hai mươi bảy tháng ấy^[512], tiết chế Thuận Nghĩa truyền lệnh giả cho tướng các đạo sửa soạn đem quân đánh qua bờ bắc sông Lam một lần nữa để thừa cơ tiến thẳng ra lấy Trung đô. Thuận Nghĩa lại sai người về triều xin Hiền vương đem đại quân ra tiếp ứng. Rồi đó tiết chế Thuận Nghĩa gọi họp các tướng để cắt đặt việc hành quân: sai trấn thủ Thống Đức tiếp ứng cho trấn thủ Đại Thắng đem quân tiến thẳng đến Lũng Gió đánh vào phía sau quân quận Diễn, đánh thắng được thì đưa quân ra trước ở bờ nam sông Lam để cùng thủy quân vượt sông lớn đánh gấp vào Vĩnh Doanh, không cho quân địch kịp ngoái đầu. Sai tiết chế thủy quân Dương trí làm tiên phong. Cai cơ Vân Long đem chiến thuyền đến đóng ở cửa sông, hễ nghe tiếng súng hiệu thì cho thuyền cập bến chở quân của Đại Thắng và Thuận Đức qua sông sang bờ bắc. Lại truyền lệnh cho đốc chiến Chiêu Vũ tiếp ứng cho cai cơ Hùng Uy đem quân bản bộ cùng với quân ba đạo hợp làm một, hẹn đến khắc đầu canh ba ngày hai mươi tám người ngậm tăm, ngựa rọ mõm tiến đến đánh gấp phá lũy Lũng Trâu rồi nhanh chóng vượt sông ra đánh Vĩnh Doanh bắt sống quận Phú, thừa thắng tiến thẳng ra Trung đô. Các tướng tuân lệnh thi hành.

^[512] Tức tháng mười một đã nói ở trên.