Chương hai mươi mốt

Hôn ếch

Tôi rời khỏi Omaha vài ngày sau đó, với hai bàn tay trắng. Trong tuần tiếp theo, tôi không đặt chân vào phòng chứa đồ lấy một lần. Tôi cũng không động vào một cuốn sách nào. Tôi không gửi email mà cứ ngồi ngơ ngẩn, ủ rũ, không biết mình nên làm gì.

Khi đang nằm bẹp trên trường kỷ và lướt qua các kênh trên tivi trong vô định, tôi nhận được điện thoại của Stefan Weitz, “tay trong” đã giới thiệu tôi với Qi Lu.

“Cậu không tin điều này đâu,” Stefan nói, “nhưng anh vừa mới giúp cậu có một cuộc phỏng vấn với Dean Kamen.”

“Dean… ai cơ…”

Tôi tiếp tục chuyển kênh.

“Dean Kamen, người hùng trong lòng anh,” Stefan nói. “Hãy tra cứu về ông ấy và gọi điện cho anh khi cậu đã tìm hiểu xong.”

Mãi tận vài ngày sau tôi mới lên Google tìm kiếm “Dean Kamen”. Bức hình chụp của ông ấy trên một chiếc Segway hiện lên. Chú thích trong ảnh nói rằng chính ông ấy đã phát minh ra nó. Sau đó, tôi đọc được rằng ông ấy cũng phát minh ra máy lọc nước Slingshot, máy truyền dịch, máy bơm insulin tự động, ống truyền dịch cấp cứu, xe lăn điện iBot. Tôi cũng xem một bài diễn thuyết trên TED Talks với hơn 1 triệu lượt xem, trong đó Dean Kamen giới thiệu cánh tay bionic nhân tạo do mình phát minh. Ông ấy được trao Huân chương Công nghệ Quốc gia, được ghi danh trong Đại sảnh Danh vọng của Nhà phát minh, tên tuổi của ông gắn liền với hơn 400 bằng sáng chế.

Rồi tôi nhìn thấy hai chữ khiến tôi phải ngồi thẳng người: “hôn ếch”. Đó là thuật ngữ mà Kamen nghĩ ra để tạo động lực cho những kỹ sư trẻ của mình, truyền cảm hứng từ câu chuyện cổ tích về nàng công chúa và hoàng tử ếch. Hãy tưởng tượng mình có một cái ao đầy ếch. Mỗi con ếch đại diện cho một cách giải quyết vấn đề. Kamen nói với các kỹ sư của mình rằng nếu họ kiên trì hôn ếch, cuối cùng sẽ có một con ếch biến thành hoàng tử. Vì vậy, ngay cả khi đã hôn hàng tá ếch – tất cả những gì bạn nhận lại là mùi vị kinh tởm – hãy cứ tiếp tục hôn ếch, và đến cuối cùng, bạn sẽ tìm thấy chàng hoàng tử.

Nhưng nếu bạn đã hôn tất cả ếch mà vẫn không có chàng hoàng tử nào thì sao?

Rồi tôi lại nghĩ: Ồ, nếu có ai đó có thể nói cho mình biết nên tiếp tục cố gắng để gặp được Buffett, hay từ bỏ nhiệm vụ, có lẽ người ấy chính là Dean Kamen.

HAI TUẦN SAU, MANCHESTER, NEW HAMPSHIRE

Những bức tranh khổ lớn của Albert Einstein phủ kín trên các bức tường của văn phòng. Hàng giá sách gỗ sồi chất đầy những cuốn sách dày cộp. Tôi ngồi xuống ghế, đối diện là Kamen đang nhâm nhi tách trà đậm màu. Ông ấy mặc một chiếc áo sơ mi màu xanh nhạt cùng chiếc quần bò xanh. Mặc dù lúc đó mới chỉ 3 giờ chiều, nhưng trông ông giống như đã làm việc suốt 20 tiếng.

“Vậy,” Kamen nói, “chúng ta sẽ nói chuyện gì nhỉ?”

Một phần trong tôi muốn nói cho ông ấy biết chính xác chuyện gì đã xảy ra với Buffett và hỏi xin lời khuyên, nhưng tôi cố gắng kiềm chế. Đây không phải là cuộc gặp với bác sĩ tâm lý. Thay vào đó, tôi kể cho Kamen nghe vì sao mình lại bắt đầu sứ mệnh, và khi tôi nói xong, ông ấy bật ra một tiếng cười buồn.

“Đã có rất nhiều người trẻ đến với tôi và hy vọng rằng tôi có thể nói cho họ biết làm thế nào để thành công,” Kamen nói. Đôi mắt ông lắng đọng với những suy nghĩ trầm tư. “Cứ cho là cậu có 1% cơ hội thành công. Nếu như cậu sẵn sàng làm đi làm lại cả trăm lần, cậu sẽ đến gần hơn với xác suất thành công. Hãy gọi đó là may mắn. Đó cũng có thể coi là sự kiên trì. Cậu sẽ làm được nếu như cậu dùng hết nỗ lực của mình.”

“Nhưng cháu nghĩ chắc hẳn sẽ có một thời điểm,” tôi nói, “và đó chính là thời điểm mà cháu đang trải qua, khi ngài về nhà với cảm giác mình đã hôn tất cả ếch rồi. Ngài đã hôn cả cái ao, nhưng vẫn không có hoàng tử nào xuất hiện.”

Kamen rướn người về phía trước.

“Câu chuyện tồi tệ hơn là thế này,” ông ấy nói. “Cậu trở về nhà, dù đã hôn tất cả ếch nhưng lại chẳng có được gì ngoài mấy hột mụn cóc trên mặt. Cậu nằm vật xuống giường và nghĩ, ‘Mình đã hôn hết tất cả rồi. Nhưng mình vẫn chưa tìm thấy lời giải. Mình thậm chí còn không biết con ếch tiếp theo đang ở đâu.’”

“Nhưng sau đó,” ông ấy tiếp tục, “cậu lăn lộn trên giường và suy nghĩ. Cậu cảm thấy mắc kẹt vì đó thực sự là một vấn đề nan giải. Cậu biết rằng nó sẽ rất khó khăn. Sau tất cả thời gian và nỗ lực đã bỏ ra, nếu như từ bỏ thì đó là vì cậu quá yếu đuối. Cậu đánh mất tầm nhìn của mình. Cậu đánh mất dũng khí. Sớm hay muộn cậu cũng sẽ có câu trả lời. Lý do duy nhất khiến cậu từ bỏ vào lúc đó chỉ vì cậu là một thằng hèn.”

“Nhưng rồi,” Kamen nói tiếp, “cậu lại tiếp tục lăn lộn trên giường một lúc nữa và nghĩ: ‘Phải tiếp tục. Phải tiếp tục cố gắng.’ Cậu có biết tại sao mình làm thế không? Vì cậu ngu ngốc, cậu không học hỏi được gì từ sai lầm của mình, cậu có một cái tôi quá lớn, cậu không sẵn sàng thay đổi, cậu ngoan cố, cậu đang lãng phí thời gian, nguồn lực, năng lượng và cuộc sống của mình. Đến người ngu ngốc nhất cũng nhận ra đã đến lúc cậu phải từ bỏ.”

“Làm cách nào để ngài có thể đưa ra quyết định?” tôi hỏi. “Làm cách nào để ngài có thể quyết định khi nào thì tiếp tục đấu tranh và khi nào thì từ bỏ?”

“Tôi sẽ nói cho cậu biết câu trả lời xấu xí và tồi tệ nhất của mình…” ông ấy trả lời.

Tôi rướn người về phía trước.

Kamen ngẩng lên, hít một hơi thật sâu, rồi nhìn thẳng vào mắt tôi.

“… Tôi không biết.”

Tôi đi cả vạn dặm để nói chuyện với một trong những người thông minh nhất thế giới và câu trả lời của ngài ấy lại là:“Tôi không biết”?

“Đó là câu hỏi khiến tôi trằn trọc không thôi,” Kamen khẽ nói. “Đó là vấn đề khiến tôi băn khoăn nhiều nhất. Bởi vì nếu cậu tiếp tục và không có câu trả lời, rồi cậu lại tiếp tục và vẫn không có câu trả lời, thì cuối cùng cậu sẽ dừng lại…”

“Thời điểm nào ngài sẽ dừng lại?” tôi hỏi.

“Bất cứ khi nào cậu muốn. Về lý thuyết, cậu không thể trả lời câu hỏi đó.”

Kamen dường như cảm nhận được sự thất vọng của tôi.

“Cậu xem,” ông nói, “tôi không ở đây để cho cậu một tấm bản đồ. Tôi ở đây để nói cho cậu: Đây là điều cậu nên trông đợi mình sẽ nhìn thấy. Nếu tôi đưa cho cậu tấm bản đồ mà Lewis và Clark đã tạo ra, việc đi từ đây đến bờ Tây sẽ rất dễ dàng. Đó là lý do mọi người đều nhớ đến hai cái tên Lewis và Clark mà không ai nhớ tên những người đã đọc tấm bản đồ và thực hiện chuyến đi đó lần thứ hai.”

“Nếu cậu không nghĩ rằng mình có thể chịu được những điều bất định và tình huống thất bại,” ông ấy tiếp tục, “thì cậu có thể đợi Lewis và Clark gửi bản đồ và trở thành một trong những người theo chân tốt nhất dưới sự dẫn đường của họ. Nhưng nếu cậu muốn trở thành một trong những người làm được những gì mà các nhà kiến tạo đã làm, hãy chuẩn bị tinh thần, giống như họ, để thất bại, kiệt sức và có khả năng không bao giờ thành công. Nếu cậu không sẵn sàng cho điều đó, cũng không sao: Đừng làm nữa. Để lại cơ hội cho những người khác. Nhưng nếu cậu thực sự muốn làm việc đó – nếu cậu muốn làm những việc lớn lao, hãy chuẩn bị tinh thần rằng chúng sẽ tốn thời gian hơn nhiều so với cậu nghĩ, tốn kém hơn so với cậu trông đợi và đầy rẫy những thất bại đau thương, đáng xấu hổ, đáng chán nản. Nhưng nếu nó không thể đánh gục được cậu, hãy tiếp tục lội qua vũng bùn.”

“Cứ cho rằng cháu đang lội qua vũng bùn đó,” tôi nói, “Liệu ngài có thể cho cháu một vài bí quyết hay định hướng về cách tìm được đúng con ếch cháu cần không?”

“Được thôi,” Kamen nói. “Điểm quan trọng nhất ở đây là: Tốt hơn nên chứng minh việc đó không thể xảy ra thay vì thử nghiệm vô số lần để rồi chỉ chuốc lấy thất bại.”

Ông ấy giải thích rằng khi đã hôn rất nhiều ếch nhưng vẫn không có gì tiến triển, ông ấy tự hỏi liệu việc mình đang làm có phải thực sự bất khả thi hay không. Nó có mâu thuẫn với định luật nhiệt động học, vật lý cơ học cổ điển, hay một số nguyên lý cơ bản khác hay không?

“Việc biết được liệu mình đang lãng phí thời gian không rất hữu ích,” Kamen nói. “Nếu cậu không thể thuyết phục bản thân rằng vấn đề ấy không có cách giải quyết thì khi từ bỏ, cậu sẽ cảm thấy mình là một thằng hèn.”

Các nhà báo phỏng vấn Buffett suốt. Dĩ nhiên, điều đó là có thể.

“Nếu cậu tiếp tục hôn ếch,” ông ấy nói tiếp, “và kết quả vẫn như cũ, sẽ có một thời điểm cậu tự nhủ: ‘Mình không cần dựa vào vận may. Mình không cần mua vé số.’ Mặc dù tôi luôn luôn nói ‘Lòng kiên trì thật tuyệt vời’ hay ‘Đừng làm một kẻ hèn nhát’, nhưng việc ép buộc bản thân thực tế chỉ là một hành động ngu ngốc.”

“Hiển nhiên là trên đời này có hàng tỷ con ếch, nhưng đôi khi tôi phát hiện chỉ có khoảng chục loại ếch. Đó là lời khuyên thứ hai: Cậu có thể hôn một con thuộc loại này, một con thuộc loại kia – nhưng đừng có cố hôn tất cả mọi con ếch. Trước tiên, hãy tìm ra có tất cả bao nhiêu loại ếch và sau đó hãy xem cậu có thể hôn một con mỗi loại hay không.”

Kamen chợt im lặng và búng tay.

“Xác định lại các rào cản,” ông ấy nói, “đôi khi chúng chính là gợi ý để cậu có được một giải pháp sáng tạo.”

Ông ấy kể cho tôi nghe một câu chuyện về sự yếu kém trong giáo dục khoa học và công nghệ tại các trường công ở Mỹ. Hầu hết mọi người đều gọi đó là cuộc khủng hoảng giáo dục, vì vậy, họ cố gắng giải quyết nó theo những cách cũ – làm mới chương trình giảng dạy, tuyển thêm giáo viên – nhưng dường như mọi đề xuất đều không thu được hiệu quả. Kamen băn khoăn chuyện gì sẽ xảy ra nếu họ đặt câu hỏi theo một cách khác. Nếu đây không phải là một cuộc khủng khoảng giáo dục mà là một cuộc khủng hoảng văn hóa thì sao? Ngay khi vừa định nghĩa lại vấn đề, những con ếch mới lập tức xuất hiện. Kamen quyết định phát động cuộc thi với tên gọi FIRST (Đầu tiên), nơi các nhà khoa học được coi như những người nổi tiếng và biến việc học kỹ thuật tại trường trung học trở thành môn thể thao. Giờ đây, FIRST trở thành một hiện tượng quốc gia, có ảnh hưởng sâu rộng đến cuộc sống của hàng triệu học sinh.

“Thay vì nản lòng với việc lặp đi lặp lại một cách làm cũ,” Kamen nói, “hãy định nghĩa lại vấn đề dưới một góc nhìn mới, có thể được giải quyết bằng một cách thức mới.”

Một góc nhìn mới…

Tôi luôn luôn tập trung vào việc làm thế nào để Buffett ngồi xuống phỏng vấn trực tiếp với tôi. Nhưng khi định nghĩa lại vấn đề thì sao? Nếu như tôi chỉ muốn Buffett trả lời một vài câu hỏi của mình – không quan trọng ở đâu và bằng cách nào – thì sao?

Khi đặt vấn đề theo cách đó, tôi phát hiện ra mình vẫn còn một con ếch nữa chưa hôn…