Phần 7 - Chương 1

Cao áp và Nước lũ

Thông báo của Bộ Nội vụ:

Sáng 8-5-1963, nhân cuộc rước
Phật từ chùa Diệu Đế lên chùa Từ Đàm, nhiều biểu ngữ được giương lên chống đối Chính
phủ. Ngay tại Từ Đàm, chỗ tập trung hành lễ, các biểu ngữ ấy được nhà sư tên
Trí Quang đọc lớn qua máy phóng thanh và giải thích một cách xuyên tạc đường lối
của Việt Nam Cộng hòa. Nhiều đại diện chính quyền có mặt nhưng vẫn bình tĩnh và
nhờ đó, cuộc lễ được cử hành đến kết thúc, không có việc gì đáng tiếc xảy ra. Tối
lại, theo dự kiến của chương trình đã phân phát rộng rãi và đã phát thanh thì
phải có cuộc múa hoa tại chùa Từ Đàm nhưng không biết vì lẽ gì, chương trình đó
bị Ban tổ chức lễ Phật đản hủy bỏ. Vài trăm người kéo xuống đài
vô tuyến Huế để nghe phát thanh, nhưng buổi phát thanh này bãi bỏ vì Ban giám đốc
đài vô tuyến Huế cho rằng nếu phát cuốn băng ghi âm cuộc tập họp buổi sáng ở
chùa Từ Đàm thì có phương hại đến an ninh quốc gia. Một cuộc cãi vã xảy ra giữa
ông Giám đốc đài vô tuyến Huế với một số người háo thắng. Ngay lúc đó, nhà sư Trí Quang
và ông tỉnh trưởng Thừa Thiên đến, tiếp theo là ông Phó tỉnh trưởng nội an và Ban
an ninh nhằm dàn xếp ổn thỏa sự tranh chấp. Trong khi các vị này đang nói chuyện
trước cổng đài vô tuyến thì ông Phó tỉnh trưởng bị liệng cục đá làm móp chiếc nón sắt
nhà binh của ông. Ông Phó tỉnh trưởng ra lệnh xịt nước giải tán đám đông song
vô hiệu. Để bảo đảm an toàn cho đài vô tuyến và cho các quan
chức cùng nhà sư Trí Quang, ông Phó tỉnh trưởng ra lệnh ném lựu đạn cay nhằm giải
tán đám đông, bấy giờ bị những phần tử Cộng sản xúi giục đang hò hết những khẩu
hiệu bôi lọ chế độ tự do của Việt Nam Cộng hòa và xúc phạm cả đến vị lãnh tụ
anh minh của dân tộc Ngô Tổng thống. Bỗng hai tiếng nổ lớn phát ra, rõ ràng là
do bọn Cộng sản thực hiện, làm nhiều người chết và bị thương. Hai lỗ thủng dưới
dưới đất do tiếng nổ đào xới là bằng chứng mà các chuyên viên đều kết luận đó
là loại plaxtic MK chỉ Cộng sản mới có chứ quân đội quốc gia chưa từng sử dụng
bao giờ. Còn tin đồn rằng Ban an ninh đã cho xe thiết giáp, tăng cán người, đó
là sự vu khống bỉ ổi mà tác giả không ai khác là Cộng sản và các phần tử bất
mãn, tay sai của thực dân và phong kiến. Xe tăng hay xe bọc thép không thể nào
leo lên cổng đài vô tuyến Huế vì đài nằm trên ngọn đồi cao, phai vượt qua nhiều bậc tam cấp.

Cơ quan an ninh Chính phủ
đang ráo riết truy tầm thủ phạm và chắc chắn trong một ngày không xa, sẽ đem bọn
người ấy ra trước pháp luật để bắt chúng phải đền tội.

Sài Gòn ngày 10 tháng 5 năm
1963

Bộ trưởng Bộ Nội vụ VNCH

BÙI VĂN LƯƠNG

Báo cáo tuyệt mật của Chi cục
Trung ương tình báo Mỹ:

1. Mười ba giờ ngày 6-5-1963 tức theo lịch Trung Quốc là 13-4, viên tỉnh
trưởng Thừa Thiên đến chùa Từ Đàm ở cố đô Huế gặp nhà sư Trí Quang, chuyển mật
lệnh của Ngô Đình Cẩn, em ruột của Tổng thống Diệm và là người đầy quyền lực ở
phần phía Bắc của Việt Nam Cộng hòa. Ông Cẩn ra lệnh cho những người theo đạo
Phật không được treo cờ Phật nhân lễ Phật đản lần thứ 2.507. (Theo nghi thức Phật giáo ngày này tương ứng với ngày Noel). Viên tỉnh trưởng
Thừa Thiên yêu cầu nhà sư Trí Quang kí vào một thông cáo nhân danh Phật giáo về
vấn đề nói trên. Nhà sư Trí Quang đề nghị viên tỉnh trưởng giải thích lí do của
yêu cầu đó. Viên tỉnh trưởng trả lời rằng chính mình cũng không rõ nhưng vẫn
kiên quyết yêu cầu nhà sư thực hiện. Nhà sư Trí Quang cho rằng ông không đủ thẩm
quyền ra một thông cáo như vậy.

2. Hai mươi giờ ba
mươi ngày 6-5, tỉnh trưởng Thừa Thiên chuyển công điện của Tổng thống Ngô Đình Diệm cho nhà sư Trí Quang. Công điện mang số 9.159 gởi từ Sài Gòn
vào hồi mười
lăm giờ ngày 6-5 và nhận được ở Huế cùng ngày vào mười sáu giờ. Toàn văn bức điện mà bản sao của tỉnh trưởng Thừa Thiên mang
số 40/TT/HC/PT kèm chữ kí của tỉnh trưởng:

“Đổng lí văn phòng Phủ Tổng
thống điện quý ông tỉnh trưởng. Văn phòng Phủ Tổng thống trân trọng
chuyển đến quý ông chỉ thị sau đây của Tổng thống:

Ra chỉ thị cho các cơ quan
phụng sự bất kì tôn giáo nào, trên các cơ sở phụng tự (nhà
thờ, chùa chiền v.v…) chỉ treo cờ quốc gia mà thôi. Chính phủ đã hỏi các tổ chức
tôn giáo, họ đều đồng ý là công dân trong một nước chỉ treo cờ quốc gia. Sự
treo cờ ảnh phía trong thì tùy nghi (thường thì treo ảnh, có
dán ảnh như bức vải lá cờ, ở các nước dẫu phía trong nơi phụng tự người ta cũng
treo cờ quốc gia). Lúc trước vì tránh treo cờ đỏ sao vàng Việt Minh hay cờ tam
tài của Pháp thì có những tôn giáo treo cờ hiệu tôn giáo. Nay nước nhà đã độc lập
nên chỉ treo cờ quốc gia, các tư gia cũng vậy. Nay chỉ thị.”

3. Trong đêm hôm đó, từ hai mươi mốt giờ đến gần sáng, Phật giáo họp tại chùa Từ Đàm do Tổng hội chủ Thích Tịnh
Khiết, một cao tăng được các nhà sư và Phật tử trọng vọng như lãnh tự tinh thần
tối cao, chủ tọa.

Người thuyết trình là nhà
sư Trí Quang. Tổng hội chủ muốn đi đến một giải pháp ôn hòa nhưng nhiều thành
viên tham dự hội nghị không đồng ý. Một số chủ trương Phật giáo tuyên bố không
tổ chức lễ Phật đản năm nay để phản đối. Số khác, đông hơn, quyết định phản
kích quyết liệt. Nhà sư Trí Quang được phân công thảo bức điện khẩn gởi Phật
giáo thế giới: Cờ Phật giáo đã bị cấm treo ở các chùa Phật ngay trong ngày Phật
đản quốc tế. Yêu cầu can thiệp với Chính phủ Việt Nam Cộng hòa.

Cũng nhà sư này thảo bức điện
gởi Ngô Đình Diệm: “Phật giáo rất xúc động về công điện 9.159 cấm treo cờ Phật
trong ngày lễ Phật đản quốc tế. Chúng tôi không tin rằng quyết định đó có xuất
phát từ ý kiến của Tổng thống. Thỉnh cầu Tổng thống ra lịnh điều tra và
thu hồi công lịnh nói trên. Trân trọng.”

Một bức điện khác, đúng hơn
là một thông tư gửi các tập đoàn Phật giáo Việt Nam: Cờ Phật giáo bị triệt hạ bởi
công điện của Tổng thống Ngô Đình Diệm. Các tập đoàn sẵn sàng chờ lệnh.

Cả ba bức điện đều mang tên
Tổng hội chủ Thích Tịnh Khiết.

4. Nhà cầm quyền ở Huế quyết
định không chuyển ba bức điện nói trên và vào chín giờ
sáng ngày 7-5, tỉnh trưởng Thừa Thiên mời nhà sư Trí Quang và một số nhà sư
khác đến tư dinh của Ngô Đình Cẩn để gặp Bộ trưởng Nội vụ Bùi Văn Lương và tỉnh
trưởng Thừa Thiên. Cuộc trao đổi nhanh chóng thu kết quả. Bộ trưởng Nội vụ sẽ
bay về Sài Gòn yêu cầu Tổng thống thu hồi quyết định 9.159. Tại đây, Ngô Đình Cẩn đã
nói một câu hay nhất trong đời ông: “Tôi xin đoan chắc rằng, một trò Ơn chết
làm chết cả một Chính phủ, huống chi cờ của một tôn giáo lớn bị hạ ngang ngược
như thế.”

5. Mười bốn giờ ngày 7-5-1963, hàng nghìn người theo đạo Phật đến chùa Từ Đàm là nơi
coi như tổng hành dinh của Phật giáo miền Trung báo tin toàn bộ cờ Phật bị triệt
hạ bởi những đoàn cảnh sát hung hăng, chẳng những triệt hạ mà còn xé nát vứt xuống
đường, đánh đập, dọa dẫm tín đồ. Những chiếc đèn lồng có dấu hiệu hoa sen cũng
chung số phận với như cờ Phật giáo. Vào mười bảy giờ, tại chùa Từ
Đàm người ta đã có thể kết luận rằng chiến dịch khủng bố Phật giáo không chỉ ở
Huế mà khắp Trung phần, thậm chí rộng hơn nữa. Tại hai con đường chính của
thành phố Huế là Trần Hưng Đạo và Phan Bội Châu, tình trạng không thể nào mô tả
khác hơn là chế độ của Tống thổng Diệm hay ít nhất cũng là chính quyền Thừa
Thiên đã sử dụng vũ lực kể cả súng, để hạ những ngọn cờ Phật.

6. Từ mười tám giờ trở đi, chùa Từ Đàm bị bao vây bằng bộ binh, quân cảnh
và thiết giáp. Bốn chiếc xe bọc thép vượt sườn đồi, húc đổ cổng tường nhà chùa.
Nhưng quân lực chỉ làm đến mức đó.

7. Tất cả trở nên bi đát thật
sự và vô phương cứu chữa từ sáu giờ sáng 8-5, địa điểm bùng nổ lại không phải là
ngôi chùa mà trước cổng đài phát thanh Huế. Lấy cớ bảo vệ đài
phát thanh, Phó tỉnh trưởng nội an Thừa Thiên, Thiếu tá Đặng Sĩ đã
ra lệnh ném lựu đạn cay, bắn súng và sử dụng luôn chất nổ. Có tất cả bốn mươi tư người chết tại trận, tới ba mươi ba người bị thương. Đây là một sự kiện nghiêm trọng
chưa từng có.

Ghi chú của Helen Fanfani,
phóng viên tờ Financial Affairs:

Toàn văn cái gọi là “báo
cáo tối mật” của Chi cục tình báo Mỹ lại được in ronéo, dịch ra nhiều thứ tiếng
và tôi gửi về cho ban biên tập có thể đã chậm so với các hãng thông tấn khác.

Thông cáo của Tổng nha
Thông tin:

Về việc lộn xộn nhỏ xảy ra
tại Huế đã bị nhiều hãng thông tấn nước ngoài xuyên tạc. Tổng nha Thông tin được
phép trình bày sự thật: Vì một hiểu lầm đáng tiếc nhân viên công lực và một số
tín đồ Phật giáo có va chạm nhỏ. Lợi dụng tình hình, Việt Cộng tung lựu đạn làm
chết bảy người và bị thương sáu người. Phương tiện duy nhất mà cơ quan an ninh sử
dụng để vãn hồi trật tự và ngăn ngừa Cộng sản chỉ là vòi xịt nước, loại thường,
vòi cỡ hai phân không có khả năng gây thương tích cho bất kì người nào. Hiện nay,
tình hình đã yên tĩnh. Dân chúng rất phẫn uất về việc Việt Cộng lợi dụng lễ Phật
đản để tàn sát, quấy rồi và chia rẽ đồng bào với Chính phủ.

Sài Gòn ngày 9 tháng 5 năm
1963

Tổng giám đốc Tổng nha
Thông tin

PHAN VĂN TẠO

Tổng thống Việt Nam Cộng
hòa nói chuyện với đồng bào ở Huế:

“Đồng bào ở Huế,

Sau một thời gian để cho
các gia đình thiêng liêng và các cán bộ công cũng như tư, tự nhận định đường lối
chính nghĩa về những điều kiện thiết yếu cho sự bảo vệ chính nghĩa chung cũng
như chính nghĩa riêng của mình, nhất là trong giai đoạn sống còn này của dân tộc,
mà tự giải quyết lấy những sự hiểu lầm về vấn đề treo quốc kì và những sự thi
hành lệch lạc đường lối quốc gia do một số cán bộ công cũng như cán bộ tư.

Tôi rất buồn khi nhận thấy
đồng bào và nhất là cán bộ công, tư hãy còn chưa đủ thấm nhuần đường lối của
dân tộc, nên tôi kêu gọi đồng bào hãy tự động nhận thức nhiệm vụ bảo vệ lấy an
ninh công cộng triệt để tuân hành kỉ luật quốc gia, học tập chín chắn mọi vấn đề
trên lập trường lương tri và chính nghĩa quốc gia, để tôi giải quyết vấn đề cho
đúng với đường lối đấu tranh của dân tộc.”

Cuộc họp báo của cố vấn
chính trị Ngô Đình Nhu.

(Ghi chép của phóng viên
Helen Fanfani, báo Mỹ Financial Affairs).

Sáng nay, 10-5, vào tám giờ,
giờ địa phương tại Dinh Độc Lập, cố vấn chính trị Ngô Đình Nhu mở cuộc họp báo,
dĩ nhiên quanh tình hình sôi động mấy hôm nay liên quan đến “vụ Phật giáo.” Tôi
đặt vụ Phật giáo trong ngoặc kép bởi vì như những gì sẽ chứng minh dưới đây,
trong các câu hỏi và câu trả lời của cuộc họp báo cho phép người ta liên tưởng
đến một phạm vi chính trị rộng lớn hơn nhiều lần sự bất đồng về các nghi thức
tôn giáo trong khuôn khổ luật lệ hiện hành ở Việt Nam Cộng hòa.

Có lẽ đây là lần đầu tiên ở
Sài Gòn mà các nhà báo Việt Nam và ngoại quốc đến dự cuộc họp báo đông đúc nhất
mà cũng háo hức nhất, một số không ít từ Mỹ, Pháp, Tây Đức, Nhật, Úc, Hongkong,
Bangkok vừa xuống sân bay Tân Sơn Nhất đã chạy một mạch vào Dinh
Độc Lập. Ông Ngô Đình Nhu mặt áo complet màu tro, đầu chải rẽ, thắt cà vạt xanh
sậm, bề ngoài thật tươi tỉnh hiếm có đối với người luôn luôn trầm tư. Ông muốn
tạo cảm giác cho các nhà báo là chế độ vẫn nắm chắc tình thế. Tổng giám đốc
thông tin Phan Văn Tạo, ít tiếng tăm, lặng lẽ ngồi cạnh cố vấn và thủ vai người
đệm đàn - không phải một người đệm đàn sành nghề nghiệp.

Không nghi thức, không đọc
thông báo trước, cố vấn Ngô Đình Nhu đi ngay vào thực chất của cuộc gặp mắt giới
báo chí:

Tình hình một tuần lễ này
đã được các bạn theo dõi chăm chú, tôi nghĩ như vậy – ông nói, mắt ngó thẳng
chúng tôi đầy tự tin. Các luồng thông tin không nhất thiết phù hợp nhau. Tôi
không cho điều đó là không bình thường. Tuy nhiên, hôm nay, tôi muốn cùng các bạn
nhìn sự việc với đôi mắt khách quan. Chúng ta là những người trong trận tuyến tự
do. Cơ sở đó sẽ giúp chúng ta dễ dàng cùng nhau thông cảm. Tôi đề nghị các bạn
nêu câu hỏi và tôi sẽ trả lời và trả lời ngay từng câu hỏi. Tôi muốn cuộc họp
báo không bị bất kì một gò bó nào. Chúng ta có thể gọi hôm nay là buổi trao đổi,
cùng thỏa đáng. Xin mời…

Ông Nhu châm lửa vào điếu
thuốc và tôi lưu ý, chiếc gạt tàn pha lê lớn sạch bóng đã đầy tàn thuốc lá sau
cuộc họp báo: ông Nhu hút có lẽ đến bốn mươi điếu trong vòng hai giờ…

PHÓNG VIÊN ASAHI: Theo
thông báo chính thức, sự việc bùng nổ ở Huế vào ngày 8-5. Song, chính tôi có mặt
ở Huế, sự việc bắt đầu từ hai mươi tư giờ ngày 2-5, nghĩa là khi giới Phật giáo sửa soạn
lễ Phật đản thường lệ của họ. Cuộc đàn áp diễn ra khi đám đông dân - hôm đó là
ngày Chủ nhật và trước lễ Phật đản đúng một tuần – bị cảnh sát chận không cho vượt
cầu Nguyễn Hoàng. Các nguồn tin của Chính phủ cho biết - tất nhiên mãi về sau
này mới cho biết – số dân lối ba trăm và có năm mươi tư
người bị thương, không ai bị thương nặng, tất cả đã về nhà, không ai bị bắt…
Con số dân, với chính ống kính của tôi ghi nhận, nhiều hơn nguồn tin của Chính
phủ hơn mười lần, con số bị thương hơn năm lần, bị thương nặng như bị cảnh sát bẻ gãy tay,
đánh gãy chân gồm mười sáu người và ít nhất sáu người đã chết ngay
tại chỗ, hoặc khi đến bệnh viện. Tôi không rõ số chết, khi về nhà. Còn số bị
giam, như dư luận, chính là con số của sáu ni cô và mười nhà sư… Tôi xin nêu lên ba câu hỏi:

Một: Lệnh cấm treo cờ phải
chăng đã được dự kiến trước? Hay nó là kết quả của sự việc ngày 2-5?

Hai: Vì sao nhà cầm quyền
Huế hành động như vậy?

Ba: Vì sao Chính phủ Trung
ương không thi hành một biện pháp nào trừng phạt các lực lượng vô cớ đàn áp đám
đông và chỉ có biện pháp tiếp sau tức là lệnh số 9.159 ngày 6-5?

NHU: Không hề có lệnh cấm
treo cờ Phật giáo. Chỉ có lệnh, như mọi quốc gia khác, nơi công cộng không một
lá cờ nào được thay quốc kì như Dụ số 10 của Tổng thống
quy định. Công chức Thừa Thiên hành động không có ý kiến của Trung ương. Ta hiểu
Huế ở gần vĩ tuyến 17, nhà cầm quyền tại đây e ngại sự đột nhập của Cộng sản,
điều không phải là viển vông. Tuy vậy, họ đều bị kỉ luật, do quá
nhiệt tình và không đủ khôn khéo, cũng không loại trừ một ít ai đó bị giật dây.

ASAHI: Cho phép tôi hỏi
thêm ba câu: Một, tại sao Dụ số 10 không áp dụng với đạo Thiên Chúa? Chính ống
kính của tôi ghi nhiều cuộc rước lớn theo nghi thức đạo Thiên Chúa tại Huế nhân
Noel, cách lễ Phật đản chưa được năm tháng. Đó là chưa kể cuộc
rước lễ từ La Vang về Huế, lễ rước Trà Kiệu? Hai, theo chúng tôi biết, Thiếu
tá Đặng Sĩ bị bãi chức sau lễ Phật đản chứ không phải sau ngày 2-5. Ba, có thể
xem ý kiến của ông Ngô Đình Cẩn là Trung ương không?

NHU: Tổng giám mục địa phận
Sài Gòn đã ra thông báo: chỉ treo cờ đạo bên trong các nhà thờ, tu viện…

ASAHI: Xin lỗi, đó là thông
báo mới đây thôi và cũng ở địa phận Sài Gòn thôi…

NHU: Nhưng, ông thấy đấy,
chúng tôi không kì thị tôn giáo. Chúng tôi thi hành kỉ luật nhiều sĩ quan cảnh
sát Huế ngay ngày 3-5. Tất nhiên, xin ông hiểu, không phải bất kì kỉ luật nội bộ
nào của chúng tôi đều công bố cả. Có lẽ mọi Chính phủ đều làm như vậy, nhất là
với ngành nội chính. Còn câu hỏi thứ ba của ông, tôi nhắc lại, đại biểu của Chính
phủ tại Trung nguyên Trung phần của Việt Nam Cộng hòa hiện nay là ông Nguyễn
Xuân Khương.

ASAHI: Ông cố vấn vẫn chưa
trả lời về sự việc tại cầu Nguyễn Hoàng.

NHU: Tất cả đang được cứu
xét và ai phạm tội sẽ bị nghiêm trị…

LE FIGARO: Trong các thông
cáo, Chính phủ Việt Nam nhắc nhiều lần rằng Việt Cộng chủ mưu xúi giục tín đồ đạo
Phật biểu tình và cũng chính Việt Cộng ném chất nổ MK… Nhưng, nhiều người tận mắt
trong thấy chính lực lượng an ninh làm việc đó…

NHU: Ông không biết rằng bộ
sắc phục an ninh không phải là vật mà Việt Cộng khó tìm?

LE FIGARO: Nhưng người ta
biết cả mặt người cho nổ chất nổ… Và, đó là khối TNT rất thông dụng trong quân
lực Việt Nam Cộng hòa.

NHU: Cũng như thế, Việt Cộng
tìm TNT và các loại vũ khí của Quân lực Việt Nam Cộng hòakhông phải là điều mới
xảy ra…

LE FIGARO: Thế tại sao phải
đổi TNT qua MK?

NHU: Một sơ sót kĩ thuật,
chúng tôi đã khiển trách bộ phận thông tin.

LE FIGARO: Thông báo của Tổng
nha Thông tin nhắc, ngoài Cộng sản, còn tay sai thực và phong nhúng vào vụ Huế.
Dư luận Pháp muốn hiểu rõ hai danh từ “thực” và “phong” nhằm ám chỉ ai?