Già quá sớm, khôn quá muộn - Chương 08
Chương 8
Tác giả: Gordon Livingston
Hầu hết chúng ta đều bỏ ra rất nhiều thời gian và năng lượng để cố gắng kiểm soát điều xảy ra với mình trong tiến trình phức tạp trong cuộc sống. Chúng ta được dạy để theo đuổi một dạng thức an toàn nào đó, chủ yếu qua việc thu được những giá trị vật chất và phương cách để đạt được chúng. Có một loại đường đi khác mà chúng ta sớm khởi hành để tìm kiếm với một gợi ý mơ hồ rằng nếu chúng ta «thành công» thì chúng ta sẽ hạnh phúc và an lành.
Phương tiện hàng đầu để đi đến cái đích đó chính là giáo dục. Sự theo đuổi có cấu trúc rất rõ ràng của việc học hành cung cấp một sự phân loại có hệ thống về chỗ đứng của chúng ta trong xã hội và những tiềm năng để thành công cũng như những mục đích trung gian để có thể thoả mãn những nhu cầu của chúng ta và đảm bảo rằng chúng ta sẽ thắng lợi. Mỗi một chương trình đại học đều mang theo mình một lời hứa về những cơ hội thăng tiến và sự đảm bảo về kinh tế. Rốt cuộc, người ta hy vọng rằng chúng ta sẽ làm chủ được một loạt kỹ năng đặc biệt mà người khác sẽ trả tiền để có nó và chúng ta có thể tích luỹ những cái cần thiết để chúng ta trở thành một thành viên đáng kính của xã hội vốn thường bảo đảm cho các công dân của nó quyền theo đuổi hạnh phúc.
Chúng ta cũng thường được dạy rằng điều quan trọng là tạo nên những mối quan hệ thân mật để có thể thoả mãn những nhu cầu quan trọng - tình dục, sự thiết lập một đơn vị kinh tế chắc chắn, khả năng làm cha mẹ - và để đạt được những mục tiêu khác nữa liên quan đến sự tự vệ và an toàn về cảm xúc. Hướng đi mà các bậc đàn anh hướng chúng ta tới thường tập trung vào vấn đề kinh tế. Chúng ta bị bỏ lại một mình để tự khám phá ra làm thế nào có thể liên lạc được với người khác, đặc biệt là những người khác giới vốn tương phản với chúng ta trong những nhu cầu và khao khát của họ, trong khi những gì mang tính lý thuyết mà chúng ta tự thực hành thường vẫn ở tình trạng mù mờ phát chán.
Một vấn đề nảy sinh cùng với quan điểm đó là để kiểm soát được cuộc sống của mình, chúng ta cần phải kiểm soát được cuộc sống của những người khác nữa. Thế là chúng ta bận rộn vào trò chơi được ăn cả ngã về không, luật chơi của nó có nghĩa là cái chúng ta muốn phải trả giá bằng quyền lợi của người khác.
Chúng ta đang sống trong một xã hội mang tính cạnh tranh rất cao. Chúng ta đã vĩnh viễn chia thế giới ra thành hai phần: Một bên là những người thắng cuộc và bên kia là kẻ bại trận. Đảng Cộng hoà hay Đảng Dân Chủ, tốt hay xấu, đội chúng ta hay đội chúng nó. Hệ thống tư bản của chúng ta đã được thành lập dựa trên sự cạnh tranh, hệ thống luật pháp của chúng ta dựa trên sự xung đột và sự theo đuổi lợi ích cá nhân. Liệu có bao giờ hỏi rằng chúng ta thường nhìn thế giới qua lăng kính thất bại hay chiến thắng, lăng kính của hai sự lựa chọn bao giờ chưa? Một quan điểm như vậy, tất nhiên là thảm hoạ cho tiến trình phức tạp của việc đạt được sự thân mật giữa người và người.
Kiểm soát là một ảo ảnh phổ biến có mối quan hệ rất gần với việc theo đuổi sự hoàn hảo. Trong giấc mơ của mình, chúng ta những muốn bẻ cong thế giới và con người theo ý nguyện của chúng ta. Khi chúng ta phải đàm phán về những sự khác biệt ta cảm thấy gần như cầm chắc phải chịu đựng sự không bền vững của thất bại và bị từ chối. Mặc dù chúng ta sẽ dần hiểu ra rằng một thế giới như vậy không bao giờ có, đôi khi chúng ta vẫn đi những chặng đường dài để đạt được sự kiểm soát ở mức độ nào đó với những người xung quanh thông qua trò chơi quyền lực hay sự điều khiển người khác.
Tất cả chúng ta đều biết những người cầu toàn. Họ có xu hướng đòi hỏi rất cao về bản thân họ - và tất cả những ai xung quanh và biểu lộ sự trật tự mang tính chất ám ảnh, nói cho cùng rất xa lạ với cuộc sống đời thường. Họ không tin vào cảm xúc và thích tất cả những gì có thể tính, đếm được.
Để bảo vệ những người cầu toàn, người ta có thể nói rằng những người có đầu óc ám ảnh đó làm thế giới hoạt động cho tất cả những người còn lại. Nói cho cùng thì ai chẳng muốn được mổ bởi một bác sĩ phẫu thuật đầy thư giãn hay bay trên một chiếc máy bay có những thợ máy vui tính trong khi công việc của họ «đủ tốt»? Nếu chúng ta có vượt trội ở bất cứ điều gì, thì đó là bởi vì chúng ta đã sẵn sàng để đổ mồ hôi trên từng chi tiết (theo hướng của Chúa trời hay Quỉ dữ thì phụ thuộc vào sự định hướng của bạn).
Vấn đề với những người cầu toàn và sự bận rộn để kiểm soát người khác của họ là những phẩm chất đã khiến cho họ có hiệu quả trong công việc lại khiến cho họ phải chịu đựng khó khăn trong cuộc sống cá nhân. Tôi đã chữa chạy cho vô số các kỹ sư giỏi hay kế toán cừ hay người lập trình máy tính xuất sắc. Nếu họ ít kiểm soát trong công việc thì họ phải trả giá bằng sự kém hiệu quả. Điều tốt nhất mà người ta có thể mong đợi là giới thiệu cho họ một học thuyết về sự hoàn hảo: Trong một vài hoàn cảnh nào đó, nhất là trong lĩnh vực quan hệ thân mật cá nhân. Chúng ta chỉ giành được quyền kiểm soát nhờ vào sự nhường nhịn.
Phương tiện hàng đầu để đi đến cái đích đó chính là giáo dục. Sự theo đuổi có cấu trúc rất rõ ràng của việc học hành cung cấp một sự phân loại có hệ thống về chỗ đứng của chúng ta trong xã hội và những tiềm năng để thành công cũng như những mục đích trung gian để có thể thoả mãn những nhu cầu của chúng ta và đảm bảo rằng chúng ta sẽ thắng lợi. Mỗi một chương trình đại học đều mang theo mình một lời hứa về những cơ hội thăng tiến và sự đảm bảo về kinh tế. Rốt cuộc, người ta hy vọng rằng chúng ta sẽ làm chủ được một loạt kỹ năng đặc biệt mà người khác sẽ trả tiền để có nó và chúng ta có thể tích luỹ những cái cần thiết để chúng ta trở thành một thành viên đáng kính của xã hội vốn thường bảo đảm cho các công dân của nó quyền theo đuổi hạnh phúc.
Chúng ta cũng thường được dạy rằng điều quan trọng là tạo nên những mối quan hệ thân mật để có thể thoả mãn những nhu cầu quan trọng - tình dục, sự thiết lập một đơn vị kinh tế chắc chắn, khả năng làm cha mẹ - và để đạt được những mục tiêu khác nữa liên quan đến sự tự vệ và an toàn về cảm xúc. Hướng đi mà các bậc đàn anh hướng chúng ta tới thường tập trung vào vấn đề kinh tế. Chúng ta bị bỏ lại một mình để tự khám phá ra làm thế nào có thể liên lạc được với người khác, đặc biệt là những người khác giới vốn tương phản với chúng ta trong những nhu cầu và khao khát của họ, trong khi những gì mang tính lý thuyết mà chúng ta tự thực hành thường vẫn ở tình trạng mù mờ phát chán.
Một vấn đề nảy sinh cùng với quan điểm đó là để kiểm soát được cuộc sống của mình, chúng ta cần phải kiểm soát được cuộc sống của những người khác nữa. Thế là chúng ta bận rộn vào trò chơi được ăn cả ngã về không, luật chơi của nó có nghĩa là cái chúng ta muốn phải trả giá bằng quyền lợi của người khác.
Chúng ta đang sống trong một xã hội mang tính cạnh tranh rất cao. Chúng ta đã vĩnh viễn chia thế giới ra thành hai phần: Một bên là những người thắng cuộc và bên kia là kẻ bại trận. Đảng Cộng hoà hay Đảng Dân Chủ, tốt hay xấu, đội chúng ta hay đội chúng nó. Hệ thống tư bản của chúng ta đã được thành lập dựa trên sự cạnh tranh, hệ thống luật pháp của chúng ta dựa trên sự xung đột và sự theo đuổi lợi ích cá nhân. Liệu có bao giờ hỏi rằng chúng ta thường nhìn thế giới qua lăng kính thất bại hay chiến thắng, lăng kính của hai sự lựa chọn bao giờ chưa? Một quan điểm như vậy, tất nhiên là thảm hoạ cho tiến trình phức tạp của việc đạt được sự thân mật giữa người và người.
Kiểm soát là một ảo ảnh phổ biến có mối quan hệ rất gần với việc theo đuổi sự hoàn hảo. Trong giấc mơ của mình, chúng ta những muốn bẻ cong thế giới và con người theo ý nguyện của chúng ta. Khi chúng ta phải đàm phán về những sự khác biệt ta cảm thấy gần như cầm chắc phải chịu đựng sự không bền vững của thất bại và bị từ chối. Mặc dù chúng ta sẽ dần hiểu ra rằng một thế giới như vậy không bao giờ có, đôi khi chúng ta vẫn đi những chặng đường dài để đạt được sự kiểm soát ở mức độ nào đó với những người xung quanh thông qua trò chơi quyền lực hay sự điều khiển người khác.
Tất cả chúng ta đều biết những người cầu toàn. Họ có xu hướng đòi hỏi rất cao về bản thân họ - và tất cả những ai xung quanh và biểu lộ sự trật tự mang tính chất ám ảnh, nói cho cùng rất xa lạ với cuộc sống đời thường. Họ không tin vào cảm xúc và thích tất cả những gì có thể tính, đếm được.
Để bảo vệ những người cầu toàn, người ta có thể nói rằng những người có đầu óc ám ảnh đó làm thế giới hoạt động cho tất cả những người còn lại. Nói cho cùng thì ai chẳng muốn được mổ bởi một bác sĩ phẫu thuật đầy thư giãn hay bay trên một chiếc máy bay có những thợ máy vui tính trong khi công việc của họ «đủ tốt»? Nếu chúng ta có vượt trội ở bất cứ điều gì, thì đó là bởi vì chúng ta đã sẵn sàng để đổ mồ hôi trên từng chi tiết (theo hướng của Chúa trời hay Quỉ dữ thì phụ thuộc vào sự định hướng của bạn).
Vấn đề với những người cầu toàn và sự bận rộn để kiểm soát người khác của họ là những phẩm chất đã khiến cho họ có hiệu quả trong công việc lại khiến cho họ phải chịu đựng khó khăn trong cuộc sống cá nhân. Tôi đã chữa chạy cho vô số các kỹ sư giỏi hay kế toán cừ hay người lập trình máy tính xuất sắc. Nếu họ ít kiểm soát trong công việc thì họ phải trả giá bằng sự kém hiệu quả. Điều tốt nhất mà người ta có thể mong đợi là giới thiệu cho họ một học thuyết về sự hoàn hảo: Trong một vài hoàn cảnh nào đó, nhất là trong lĩnh vực quan hệ thân mật cá nhân. Chúng ta chỉ giành được quyền kiểm soát nhờ vào sự nhường nhịn.
