Người ăn mày

“Thưa ngài, xin hãy rủ lòng thương một người nghèo khổ. Tôi
không có cả năm kopech để tìm chỗ ngủ qua đêm. Xin thề có Chúa! Tôi là một thầy
giáo làng trong năm năm và bị mất việc làm vì những âm mưu của hội đồng khu vực.
Tôi là nạn nhân của những bằng chứng giả. Tôi bị mất việc làm đã một năm nay”.

Ông luật sư Petersburg Skvortsov nhìn chiếc áo khoác màu
xanh dương rách tả tơi của người đang nói, đôi mắt say sưa màu bùn đất, những nốt
đỏ trên má y và có cảm giác đã nhìn thấy y trước đây.

“Và bây giờ người ta cho tôi một việc làm ở vùng Kaluga” người
ăn mày nói tiếp “nhưng tôi không có tiền để đi tới đó. Xin hãy rộng lòng cứu
giúp tôi! Tôi rất xấu hổ phải xin, nhưng... tôi bị hoàn cảnh bắt buộc.”

Skvortsov nhìn đôi giày của y, một chiếc có hình dáng chiếc
giày bình thường, trong khi chiếc kia cao đến gần đầu gối như một chiếc ủng và
sực nhớ ra.

“Này, ngày hôm kia tôi gặp anh ở đường Sadovoy” ông nói “ và
lúc đó anh nói với tôi anh là một sinh viên bị đuổi chứ không phải là thầy giáo
làng. Anh còn nhớ không?”

“Không, không thể được!” người ăn mày lẩm bẩm. “Tôi là thầy
giáo làng, nếu ông muốn tôi có thể đưa giấy tờ cho ông xem.”

“Nói dối đủ rồi!” Anh xưng mình là sinh viên và còn kể tôi
nghe lý do bị đuổi nữa. Anh nhớ ra chưa?”

Skvortsov đỏ bừng mặt vì giận và quay đi không nhìn người
kia.

“Thật đê tiện!” ông giận dữ quát “Đồ lừa đảo! Tôi sẽ giao
anh cho cảnh sát, đồ chết tiệt! Anh nghèo đói, nhưng không có nghiã là anh được
quyền nói dối trâng tráo như vậy!”

Người kia níu lấy quả đấm cửa và tuyệt vọng nhìn quanh phòng
như chim bị sập bẫy.

“Tôi... tôi không nói dối” anh ta lẩm bẩm “tôi có thể chứng
minh bằng giấy tờ”.

“Ai tin anh được?” Skvortsov vẫn giận dữ nói tiếp “lợi dụng
sự thương mến của mọi người với thầy giáo làng và sinh viên- thật thấp hèn, thật
bỉ ổi, thật bẩn thỉu! Thật ghê tởm!”

Skvortsov càng lúc càng giận dữ hơn, ông mắng chửi người ăn
mày không chút xót thương. Sự dối trá láo xược của con người rách rưới này đã
làm ông căm ghét và phẫn nộ, là một sự xúc phạm đến những điều ông, Skvortsov,
yêu thích và tự hào về chính mình: lòng tốt, một trái tim nhạy cảm, sự thông cảm
với những người bất hạnh. Bằng những lời dối trá, bằng sự phản bội lại những điều
đó, y đã làm ô uế lòng từ thiện ông thích ban cho người nghèo không chút nghi
ngại. Lúc đầu người ăn mày còn thề thốt để tự bảo vệ, rồi y im lặng và xấu hổ
cúi đầu.

“Thưa ông” y nói, tay đặt trên ngực,” quả thật tôi đã... nói
dối! Tôi không phải là sinh viên cũng không là thầy giáo làng. Tôi đã bịa đặt
ra tất cả! Trước đây tôi ở trong đội đồng ca Nga và đã bị đuổi việc vì tội uống
rượu. Nhưng tôi có thể làm gì được? Vì Chúa, xin hãy tin tôi, tôi không thể sống
nếu không nói dối. Khi tôi nói thật sẽ không ai cho tôi chút gì. Nếu nói thật
người ta có thể chết vì đói rét khi không có nơi ngủ qua đêm! Ông nói rất đúng,
tôi hiểu như vậy, nhưng... tôi phải làm gì?”

“Anh phải làm gì? Anh hỏi anh phải làm gì à?” Skvortsov vừa
quát, vừa bước lại gần y. “Làm việc!... đó là điều anh phải làm! Anh phải làm việc!”

“Làm việc... tôi cũng biết như vậy, nhưng tôi biết kiếm việc
làm ở đâu?”

“Vô lý. Anh còn trẻ, khỏe, có sức lực, anh có thể kiếm việc
làm được ngay nếu muốn. Nhưng anh biết mình lười biếng, quen hưởng thụ, say
sưa! Anh sặc mùi rượu Vodka như một quán rượu! Anh đã trở thành dối trá và hư hỏng
đến tận xương tủy, chỉ biết xin xỏ và nói dối! Nếu anh chịu khó làm việc, anh
có thể làm ở văn phòng, trong một dàn đồng ca Nga, hoặc người ghi điểm ở tiệm
bida, ở đó anh sẽ có lương và không phải làm việc! Nhưng làm gì anh chịu lao động
chân tay được? Tôi dám chắc anh sẽ không chịu làm người gác cửa hay thợ trong
xí nghiệp. Anh quý phái quá mà!”

“Những điều ông nói, quả thật...”người ăn mày nói với nụ cười
cay đắng “làm sao tôi kiếm được công việc lao động chân tay? Đi buôn bán thì đã
trễ rồi, muốn buôn bán người ta phải bắt đầu từ khi còn nhỏ; không ai mướn tôi
làm người gác cửa vì tôi không thuộc tầng lớp đó... Và tôi không thể làm việc
trong xí nghiệp vì phải có tay nghề mà tôi lại không có”.

“Vô lý! Anh luôn luôn biện hộ! Anh có muốn chẻ củi không?”

“Tôi không từ chối, nhưng hiện giờ những người chẻ củi
chuyên nghiệp cũng đang thất nghiệp.”

“Ồ, những người lười biếng lúc nào cũng nói vậy! Người ta đề
nghị việc gì là anh từ chối liền. Anh có muốn chẻ củi cho tôi không?”

“Chắc chắn là có... “

“Tốt lắm, để xem... Tuyệt. Để rồi xem!” Skvortsov vội vã
nói, hơi bị khích động và không phải không có một niềm vui thích ác ý, xoa tay,
gọi bà đầu bếp đang ở trong bếp.

“Này, Olga” ông bảo bà. “Hãy dẫn ông này vào nhà kho và giao
cho ông ấy chẻ ít củi.”

Người ăn mày nhún vai như đang bối rối miễn cưỡng đi theo bà
đầu bếp. Thái độ của y tỏ ra rằng y bằng lòng chẻ củi không phải vì đói và muốn
kiếm tiền mà chỉ vì xấu hổ và tự hào vì phải giữ lời. Rõ ràng là y đang say rượu
Vodka, y không khỏe và không hề muốn làm việc chút nào.

Skvortsov vội vàng đi vào phòng ăn. Từ cửa sổ nhìn ra sân
ông có thể thấy nhà chứa củi và mọi chuyện trong sân. Ông đứng ở cửa sổ, nhìn
bà bếp và người ăn mày đi lối sau vào sân, đạp lên lớp tuyết lẫn bùn tới nhà chứa
củi. Olga giận dữ nhìn người đi bên bà từ đầu đến chân rồi dùng khuỷu tay đẩy bật
chốt cửa kho chứa củi làm cánh cửa mở bung ra kêu đánh rầm.

“Có lẽ mình đã gọi khi bà ấy đang uống cà phê” Skvortsov
nghĩ .“Trông bà ấy giận dữ quá!”

Rồi ông thấy người thầy giáo làng và sinh viên giả hiệu ngồi
xuồng một khúc củi lớn, tựa hai bên má đỏ ửng vào hai nắm tay, đăm chiêu suy
nghĩ . Bà bếp quẳng chiếc rìu xuống kế chân y, giận dữ nhổ xuống đất và, theo cử
động của đôi môi, ông đoán bà bắt đầu chửi rủa y. Người ăn mày uể oải kéo một
khúc củi lại, đặt nó đứng giữa hai chân và thận trọng đưa lưỡi rìu chẻ dọc nó.
Khúc củi tách đôi và ngã xuống. Y kéo nó lại, thổi vào hai bàn tay lạnh cóng và
lại thận trọng đưa lưỡi rìu chẻ dọc nó như sợ đụng vào đôi giày hay chặt mất mấy
ngón tay. Khúc củi lại ngã xuống.

Cơn giận của Skvortsov đã tan, ông cảm thấy ái ngại và xấu hổ
vì đã bắt một người không quen làm việc, say rượu và có lẽ đang bệnh làm việc vất
vả trong giá lạnh.

“Mặc kệ, cứ để y làm...” ông nghĩ trong khi đi sang phòng
làm việc. “Mình làm như vậy để cho y được tốt!”

Một giờ sau Olga xuất hiện và báo là củi đã chẻ xong.

“Đây, đưa cho y nửa rúp” Skvortsov nói. “Nếu y muốn, y có thể
đến chẻ củi vào đầu mỗi tháng... sẽ luôn luôn có việc cho y làm.”

Vào ngày đầu tháng người ăn mày lại đến và kiếm được nửa rúp
mặc dù y đứng không vững. Từ đó y đến thường xuyên và luôn luôn có việc làm: có
lúc y gom tuyết thành đống, hay dọn nhà kho, có lúc y đập và giũ những tấm thảm,
những tấm nệm. Mỗi lần như vậy y được nhận ba đến bốn kopech và có lần còn được
cho một cái quần cũ.

Khi dọn nhà, Skvortsov sai y đóng gói và khiêng đồ đạc, lúc
này y tỉnh táo, buồn rầu và im lặng; hầu như không đụng vào đồ đạc, cúi đầu đi
sau những chiếc xe chở đồ, không cần làm ra vẻ tất bật; y chỉ rung lên vì lạnh
và rất bối rối khi bị người khác cười nhạo sự chậm chạp, yếu ớt và chiếc áo trước
kia sang trọng giờ rách tả tơi. Sau khi dọn nhà xong Skvortsov cho gọi y đến.
“À, tôi thấy anh có làm theo lời tôi.” Ông nói và đưa y một rúp “Đây là tiền
công của anh. Tôi thấy anh không còn say sưa và không phải không muốn làm việc.
Tên anh là gì?”

“Lushkov”

“Tôi có thể tìm cho anh công việc tốt hơn và không quá vất vả.
Anh có biết viết không?”

“Thưa ông, có”.

“Vậy anh cầm giấy này, ngày mai đến gặp bạn đồng nghiệp của
tôi và ông ấy sẽ cho anh làm việc giấy tờ... hãy làm việc, đừng uống rượu và nhớ
những điều tôi dặn anh. Tạm biệt.”

Hài lòng vì đã đưa một người vào con đường ngay thẳng,
Skvortsov vỗ nhẹ vai Lushkov và còn bắt tay anh ta trước khi chia tay.

Lushkov nhận lá thư ra đi và từ đó không trở lại làm việc nữa.

Hai năm trôi qua. Một ngày kia khi Skvortsov đang đứng mua
vé trước quầy bán vé nhà hát, ông thấy một người đàn ông nhỏ bé mặc áo khoác cổ
lông cừu và đội mũ da mèo cũ kỹ. Y rụt rè hỏi mua một vé loại rẻ tiền nhất và
trả bằng tiền lẻ.

“Lushkov, phải anh đó không?”

Skvortsov hỏi khi nhận ra người chẻ củi trước đây của ông. “Ồ,
lúc này anh làm gì? Sống có ổn không?”

“Cũng khá... tôi đang làm ở văn phòng công chứng viên. Tôi
kiếm được ba mươi lăm rúp”.

“Ồ, nhờ trời, như vậy là ngon lành quá rồi. Tôi mừng cho
anh. Tôi thật tình rất vui, Lushkov. Anh biết không, ở một mức độ, anh là con đỡ
đầu của tôi. Chính tôi đã đưa anh vào con đường ngay thẳng. Anh còn nhớ tôi đã
chửi mắng anh thế nào không? Lúc đó anh gần như ở tận đáy. Ồ,cám ơn anh vì đã
nhớ lời tôi, anh bạn thân mến ạ.”

“Tôi cũng phải cám ơn ông” Lushkov nói “Nếu tôi không gặp
ông ngày hôm đó, có lẽ tôi vẫn còn tự coi mình là thầy giáo làng hay sinh viên.
Vâng, trong ngôi nhà của ông tôi đã được cứu và thoát khỏi cái hố đó”.

“Tôi rất vui mừng.”

“Cám ơn ông về những lời nói và hành đông tử tế của ông. Những
lời ông nói ngày đó rất tuyệt vời. Tôi biết ơn ông và bà bếp của ông. Xin Chúa
phù hộ cho người phụ nữ có tấm lòng vàng đó. Những lời ông nói ngày đó rất tuyệt
vời; dĩ nhiên là ngày nào còn sống là tôi còn chịu ơn ông, nhưng chính bà bếp của
ông, Olga, mới là người cứu vớt tôi thật sự.”

“Như vậy nghĩa là sao?”

“Ồ, chuyện là như thế này. Trước đây tôi đến chẻ củi cho ông
và bà ấy bắt đầu nói: “Ôi, anh chàng say rượu! Con người bị Chúa ruồng bỏ! Và
anh còn chưa bị cái chết bắt đi!” rồi bà ngồi trước mặt tôi, nhìn mặt tôi và
than khóc “Con người bất hạnh! Anh không có niềm vui nào trong thế giới này,
còn trong kiếp sau anh sẽ bị thiêu trong địa ngục, con người say sưa đáng
thương! Sinh vật buồn rầu khốn khổ!” bà cứ tiếp tục than van như vậy, ông biết
không. Tôi không thể kể hết bao nhiêu lần bà ấy đau khổ và đã đổ bao nhiêu nước
mắt vì tôi. Nhưng điều làm tôi xúc động nhất- bà đã chẻ củi cho tôi! Thưa ông,
ông có biết không, tôi chưa bao giờ chẻ một khúc củi nào cho ông- bà đã làm lấy
tất cả! Tôi không thể giải thích bà đã cứu tôi bằng cách nào, tại sao tôi thay
đổi khi nhìn bà và bỏ rượu. Tôi chỉ biết là những lời bà nói và cách cư xử cao
quý của bà đã làm tâm hồn tôi thay đổi và tôi sẽ không bao giờ quên. Nhưng đã đến
giờ tôi phải đi, người ta sắp rung chuông báo hiệu mở màn”.

Lushkov cúi chào và đi đến khu khán giả hạng vé rẻ tiền.

HẾT