- 3 -

Trẻ em có nhiều ưu điểm. Nhưng một đứa trẻ như con gái Tosia của tôi lại quả là khá nguy hiểm. Mới bé bỏng thế thôi, thế mà chỉ bằng một câu nói khôn ngoan nó có thể giễu cợt cách dạy con của tôi và hớt lẻo với ông bà chuyện gì đang xảy ra ở nhà mình.

Tôi nhớ có lần một cô bạn ghé nhà tôi chơi. Tosia đang ngoan ngoãn ngồi chơi với con rối trên đivăng. Cô bạn tôi chưa có con nên không hiểu, chớ có đụng vào bọn trẻ con khi chúng đang chơi ngoan. Vì thế cô ta mới thò đầu qua cửa mà đùa:  

- Cúc cu, cúc cu, bà bắn cung, còn ông ung dung bắn súng lục...  

Tôi phải kéo mạnh cô bạn vì nghĩ bụng, mai kia đến ngày lễ thánh của bố mẹ chồng, trước đông đảo khách khứa, Tosia mà bảo rằng cô nó đã dạy nó câu: ông nội giương súng bắn vội vào bệ xí, thì chắc ông bà phải lộn tiết!  

Cô bạn kết thúc câu vè một cách nhỏ nhẹ, còn Tosia ngẩng đầu duyên dáng, cất tiếng cười trong trẻo và hỏi:  

- Thế ông đâu? Cô ơi, cháu không nghe thấy tiếng ông, ông đâu?  

Chúng tôi đã phải tốn khá nhiều thời gian giảng giải cho Tosia, cô không còn nhớ ông ở đâu, còn khi cô ra về, Tosia chạy ra phòng ngoài, tay vẫy vẫy con rối, cho đến bây giờ tôi vẫn nhớ có hình tên cướp, và thét to:  

- Cháu biết rồi, cô ơi, cháu biết rồi. Cúc cu, cúc cu, bà bắn cung, ông cũng bắn, bắn cái thùng rác nổ văng lung tung!  

Tôi lạnh toát người khi nghĩ về cái thùng rác nhỏ bên chiếc bàn phủ khăn trắng ở nhà bố mẹ chồng và tai tôi hầu như đã nghe thấy mẹ chồng than vãn:  

- Ông thấy chưa, tôi đã bảo mà, nó không biết làm mẹ đâu.  

Nó đây là tôi chứ ai.  

Ai trong ngày cưới đã nhắc chuyện sinh con nào?  

* * *

Như vậy là Tosia rất thạo nghe những chuyện tiếu lâm không dành cho đôi tai bé bỏng của nó, mà theo tôi, đôi tai đó ắt phải phình ra rất to khi còn lại một mình trong phòng, vì không thể có chuyện một đứa bé tai nhỏ xíu lại có thính giác cực nhạy đến vậy. Tôi nghĩ, đôi tai của nó to ra ngay sau khi tôi rời khỏi phòng.

Có lần tôi nói về chồng của Ela với một cô bạn khác của tôi, rằng anh ta bị thần kinh. Rõ ràng là thần kinh mà. Thế rồi xảy ra chuyện gì kia chứ. Dạo đó Tosia bốn tuổi, lúc tôi nói nó đang ngủ, tôi tưởng thế. Chưa đầy vài tuần sau, trên ti vi nói rằng, trẻ con ngây thơ, cha mẹ cần dặn dò con không đi theo người lạ.

Nó bèn tiến hành một cuộc tra vấn với sự có mặt của cô Ela. Tôi không biết tại sao nó lại đợi đúng hôm cô Ela đến chơi để nói nữa.  

- Nếu có một ông người lạ đến trường mẫu giáo đón con - con có được đi theo không?  

- Không có người lạ mặt nào đến đón con đâu, chỉ có mẹ thôi.  

- Thế nhưng, giả dụ, - Tosia đã học được của ai đó chữ này, chắc không phải tôi, - giả dụ mẹ ốm thì sao?  

- Thì bố sẽ đến đón con.  

- Giả dụ bố cũng ốm thì sao?  

- Thì bà đi đón.  

- Bà hả?  

- Con không được đi theo người lạ. Người quen thì được.  

- Giả dụ với cô Ela, con đi được chứ gì?  

- Tất nhiên rồi cháu. - Cô Ela đáp. Hớn hở bất chợt.  

- Thế giả dụ, đi với chú có được không?  

- Cũng được luôn, - Ela nói, mặt mày vẫn hớn hở.  

- Thế sao mẹ cháu bảo, chồng cô là người thần kinh. - Tosia nói.  

Ela phật ý. Tôi không hiểu tại sao, chính mồm cô ta nói, chồng em là một thằng đần kia mà.  

* * *

Hoặc có lần đứa con gái bé bỏng của tôi ngồi trong vườn với bà ngoại. Cuối những năm tám mươi. Khu vườn nằm ở ngoại ô, đi mất một giờ xe điện. Tosia, thường ngày vẫn ngoan, bỗng dưng không chịu ăn món xúp tấm.

Bà phát hoảng - trẻ con chỉ cần một lần không ăn xúp tấm có thể bị chết đói - và thế là bà dỗ dành:  

- Cháu ăn đi, một thìa vì ông, một thìa vì bố, một thìa vì mẹ, một thìa vì bọ rùa, một thìa vì cún con, một thìa vì mèo con. - Những lời dỗ dành kết thúc, Tosia miệng vẫn há to, chỉ còn lại vài thìa, những người quen, gia đình và các con vật đều đã hỗ trợ đắc lực, với vẻ ưu tư bà nói: - Còn thìa này vì giáo hoàng của chúng ta.  

Tosia gạt tay bà cầm thìa xúp tấm ra và nói:  

- Tại sao lại vì giáo hoàng hả bà?  

- Vì ngài là người tốt.  

- Ai cũng là người tốt vì, - Tosia nói, ghép từ mới vào cuối câu.  

- Vì là người nghèo.  

Chừng như Tosia thích thú với từ này.  

- Thế tại sao lại nghèo?  

Món xúp đã nguội. Tôi không biết mẹ tôi nghĩ ra được kế gì nữa đây. Cuối cùng mẹ tôi hạ một câu.  

- Bởi vì có một tên Rusek {Người Nga bị tình nghi ám sát Giáo hoàng} tay cầm dao đuổi theo, định giết ngài!

Tosia ngạc nhiên há to miệng, xúp tấm chui tọt vào bụng, sinh mạng của con gái tôi được cứu vớt.

Buổi tối chúng tôi trở về, xe điện chật ních, các hành khách đứng chen chúc cả trên lối đi, tay xách những giỏ anh đào trĩu nặng. Mặt trời ngả về Tây, cảnh chiều tà mờ ảo, hai cảnh sát đứng bên cửa, nhân viên soát vé dịch chuyển chậm chạp từ hành khách này tới hành khách khác, bà tựa đầu vào kính, nghỉ ngơi, và trong cơn ngái ngủ bỗng vang lên giọng thánh thót của Tosia:  

- Bà ơi, cái tên Rusek mà bà bảo là cầm dao đuổi theo giáo hoàng của chúng ta đâu rồi?

Tôi không hiểu là do đâu mà Tosia lại có khả năng gợi ra trong những thời điểm thích hợp, dù là nhỏ nhặt nhất, những chuyện làm ngượng mặt. Cho nên bây giờ tôi giấu không cho Tosia biết tôi đã thành chủ đất, đã bắt đầu xây nhà, bởi chắc chắn sẽ có một cú bất ngờ khủng khiếp tại bữa ăn trưa Chủ nhật ở nhà bà, khiến bà có cơ bị nhồi máu cơ tim.  

Tôi không lập dự toán, để khỏi tự làm nản lòng mình.

* * *  

Tôi ghé qua chỗ xây nhà thường xuyên. Dân vùng núi là những tay thợ tuyệt cú mèo. Tôi nói với Tosia là tôi đến tòa soạn. Cũng may Tosia đang đi dự trại thuyền buồm thể thao, cho nên tôi có thể đến hàng ngày, trừ những hôm tôi thử ngồi làm việc.  

Trong hai tháng vừa rồi tôi đã làm những việc sau đây. Ba mươi tư lần đến cửa hàng vật liệu xây dựng. Ngoài những thứ trưởng toán thợ xây mua, tự tay tôi đã mua khoảng gần 1 tạ đinh và dây thép loại cắt dài một mét để uốn vòng, khoảng ba trăm mét vuông tường thạch cao, mười tám lít rượu trắng và vài chục cân xúc xích.  

Ba lần tôi uống rượu cùng với toán thợ người miền núi, một lần thấy khó ở trong người.  

Tôi đã trồng hai gốc hồng, nhưng đều bị sâu ăn trụi. Tôi trồng một trăm ba mươi tư khóm cây và cây lưu niên, nhưng sâu không ăn trụi, mặc dù chúng hoàn toàn làm được.  

Tôi đã đến trạm lâm nghiệp mua gỗ và tôi đã chặt mười mét khối bạch dương để làm nhà. Khi nghĩ về Jola tôi chặt càng hăng.  

Tôi đã rào xung quanh mảnh đất yêu quý, duy nhất, hằng mơ ước của tôi. Và tôi đã có một cái cổng hình trái tim.  

Tôi quên đóng vòi nước, nước chảy lênh láng suốt mấy ngày nghỉ cuối tuần, vì đám thợ về quê đi gặt ba ngày, và không ai biết là nước chảy, tôi đã có nước máy, vốn nằm trong kế hoạch từ cách đây năm năm, và bây giờ người ta mới làm. Về xác suất mà nói, tôi gặp may. Tôi không phải đào giếng nữa. Hồi trước tôi đã chiêm bao thấy con ngựa trắng - mà ngựa trắng có nghĩa là điềm báo cầu được ước thấy, và tôi đã cầu có nước máy. Có rồi!  

Thợ điện đến cắt điện nhà tôi, vì tôi quên nộp tiền điện, nhưng Ula ngăn họ lại, cô bảo chồng tôi rất xấu tính, hắn sẽ giết tôi nếu biết tôi quên nộp tiền điện. Mấy anh công nhân ngành điện thương tôi, và thế là họ không cắt điện nữa. Thì ra có ông chồng đê tiện cũng có những cái lợi. Nếu ai đó có chồng như vậy.  

Tôi đã nhận được:  

bốn bộ cánh cửa gỗ đẹp - của chị láng giềng thứ ba và chồng chị ta  

bệ cửa sổ, gạch tráng men v.v... của Manka, em gái Ula, và một bồn tắm hình tam giác  

gạch lát lối đi và một bao tải thạch cao của Krzys  

bộ xí bệt của Agnieszka và Grzesiek  

màu và sơn để sơn gỗ  

cây con trồng trong vườn, cây ngọc giá, cây liễu bách, rất nhiều cây trắc bách diệp và những cây dẻ hoa hồng  

một tủ bếp đẹp, có móc treo nồi, treo khăn lau bát có dòng chữ thêu hẳn hoi: "Vợ nấu, chồng khen ngon", một sự phi lý sặc mùi gia trưởng.  

rượu ngon Hy Lạp, anh bạn của Ula cho.  

Tôi đã trả lời được một trăm tám mươi thư bạn đọc. Trong đó có những bức thư đại loại thế này:  

phải làm gì, khi không biết làm gì vì con ngoan quá  

làm thế nào đối xử với trẻ ngoan quá  

làm sao để thêu kiểu Anh  

làm sao để gỡ chỉ mẫu thêu kiểu Anh  

làm thế nào giữ son phấn lâu phai  

làm thế nào tẩy trang khi mỹ phẩm bám chặt  

làm thế nào cho vú to thêm  

làm thế nào cho vú nhỏ bớt  

làm thế nào phẫu thuật thẩm mỹ: chân, mắt, cằm, tai, đùi và bụng  

làm thế nào thuyết phục cho vợ không đi phẫu thuật thẩm mỹ: chân, mắt, cằm, tai, đùi và bụng  

làm thế nào thuyết phục vợ đi phẫu thuật thẩm mỹ: chân, mắt...  

làm thế nào để từ bỏ chồng  

làm thế nào để không từ bỏ chồng  

làm thế nào để gây giá đỗ, nuôi hải ly, cáo bạc, cáo nâu, thỏ nhà và gà con  

chỗ nào bán và có thể bán cho ai nuôi các giống cáo, thỏ và gà con  

làm thế nào để quý mẹ chồng  

làm thế nào để ăn uống bổ dưỡng mà không cần ăn rau, vì sợ  

có thể làm nhà dưới đường dây cao thế không  

có nên tin vào bói toán  

bao giờ đến ngày tận thế  

năm 2000 có đúng là tận thế hay không  

có đúng là có mạch nước ngầm hay không  

tôi nghĩ gì về cuốn sách ấn hành tại Đức với tiêu đề không nhắc lại ở đây được, cuốn sách chưa được dịch sang tiếng Ba Lan, nhưng...v.v...  

có phải nếu ai đó đến gặp bác sĩ tâm lý, thì có nghĩa là hắn ta là kẻ bỏ đi rồi không  

thế nào là sự công nhận.  

Bạn đọc đề nghị tòa soạn:  

liên lạc với Harris hoặc chủ một trung tâm điều dưỡng khác  

cho vay vài nghìn mua ô tô, tủ lạnh, hoàn thiện nhà cửa, mua nhà cho con gái, đi nghỉ hè  

báo với tổng thống về chuyện tòa xử không công bằng, cho người láng giềng thắng kiện và phạt tiền mình đến hai trăm zloty  

liên lạc với con gái/con trai/chồng/vợ và giải thích cho con trai/chồng/vợ/con gái rằng họ mới sai  

viết thư cho chị hàng xóm khuyên chị ta ăn ở phải biết điều vì chị này hay cãi nhau  

viết một bài báo để mọi người đừng tin là có sự công bằng, bởi làm gì có  

viết một bài báo để nọi người hiểu rằng thế giới thật đẹp, cho nên sẽ không có chiến tranh  

cho con trai sắp đi Thụy Điển mượn một cái túi ngủ, bởi ở tòa soạn chắc có để sử dụng khi cần  

làm thế nào đó để mèo không đái ra thảm chùi chân trong căn hộ số 9, nhà 3C trên phố Sekata  

yêu cầu chim bồ câu không đẻ trứng trên ban công.  

Họ cũng tò mò hỏi, có đúng là:  

sang năm sẽ khá hơn  

sang năm sẽ tồi tệ hớn  

sẽ được giảm thuế  

sẽ tăng thuế  

tất cả các thành viên chính phủ đều là đồ ăn cắp  

Walesa sẽ làm tổng thống.  

Bạn đọc tò mò muốn biết, làm thế nào để loại bỏ:  

gián  

kiến chúa  

chuột chũi trong vườn  

lão hàng xóm uống rượu ọe trước cửa nhà  

mẹ chồng nói liên chi hồ điệp về cách làm mọi thứ tốt hơn  

ruồi trâu  

giun đất  

mèo hoang  

chó hoang  

chó của người láng giềng sủa liên miên  

cô bạn gái đi với chàng trai mà bạn đọc đó cũng thích  

con quạ đen đậu trên ống khói  

sâu khoai.  

Còn về cuộc sống gia đình thì tôi đã không dự một cuộc nào trong số ba cuộc họp ở trường Tosia. Trong khi đó Tosia đã tha ở trường về:  

ba gậy cho môn hóa học mà nó không biết tí gì  

hai gậy cho môn toán, bởi thầy dạy toán không hiểu là nó không hiểu toán  

một gậy cho môn lịch sử nghệ thuật, vì cô giáo đánh mất hình vẽ của nó  

một gậy cho môn tiếng Anh, vì cô giáo đánh mất bài kiểm tra của nó  

một gậy cho môn văn học Ba Lan, vì dứt khoát cô giáo đã làm mất bài tập làm văn của nó  

một gậy cho môn thể dục, vì không có giày (chắc thầy dạy thể dục đã làm mất)  

một gậy cho môn lịch sử, vì thầy giáo không hiểu nó nói gì với thầy  

Không nghi ngờ gì nữa, cả thế giới đang chống lại con gái tôi

Ngay trước kỳ nghỉ hè tôi nhận được giấy triệu tập đến trường. Hóa ra là trong giờ đạo đức, cô giáo giảng rằng, sự hiện diện của con người trên trái đất chẳng qua là cuộc sinh tồn của những người bất hạnh. Ngồi nguyên tại chỗ không đứng dậy, Tosia phát biểu, bản thân nó muốn là người hạnh phúc. Cô giáo bực tức, nói đời là tàn nhẫn, sớm muộn rồi Tosia sẽ thấy. Tosia đáp lại tức khắc, thế giới là sự phản ánh thực trạng trí tuệ của chúng ta.  

Phủi hai bàn tay đầy bụi thạch cao, tôi đến trường.  

Họ hỏi tôi nghĩ thế nào về chuyện này. Tôi nghĩ, thế giới là sự phản ánh thực trạng trí tuệ của chúng ta. Tôi mừng khi Tosia muốn thành người hạnh phúc.  

Cuối cùng mỗi người sẽ có được điều mình ao ước.  

Cô giáo dạy đạo đức không đồng ý với tôi và yêu cầu Tosia chớ có coi thường. Tôi đã yêu cầu Tosia đừng có coi thường.  

* * *  

Ngày tháng của tôi trôi đi giữa món sữa chua, củ hoa Tulip và dế trũi, việc kỳ cạch giã thạch cao, tiếp đó một chút bội tình và những cam go trong cuộc sống vợ chồng, cạo tường, làm ống máng, mua gạch lát nền và gạch nối loại rộng 1,2 phân, tiếp đó ong vò vẽ, bàn chuyện thuế khóa, chở về một lượng vật liệu chống ẩm, cách âm, lưới thép, nylon, lại một cuộc tranh luận ngắn về chuyện bội tình và chăm sóc tóc như thế nào, một cuộc trao đổi ngắn về kiểu tóc trước ngày cưới, giữa việc chặt cây và trả lời câu hỏi của mẹ tôi, tôi định làm gì bây giờ, bởi không lâu nữa Julek sẽ trở về, tôi cùng Tosia sẽ ở đâu, mà Tosia cần được chăm sóc, cần có nhà của mình, cần yên tĩnh v.v...  

Câu trả lời đại loại là, tôi đang tính.  

Và nghe lời khuyên của bố tôi, người đã khuyên tôi đừng đi lấy chồng hồi cách đây mười sáu năm v.v...  

Trong thời gian này tôi đã trao đổi với anh chàng Xanh Lơ sáu bức thư về đề tài vai trò của phụ nữ và đàn ông trong thế giới hiện đại - quan điểm của anh ta không thể chấp nhận được, nói chung anh ta không hiểu, rằng phụ nữ đang bị lợi dụng và được chuẩn bị để bước vào đời trong vai đứa ở, đã thế lại còn phải sinh con, thế mà không ai giúp đỡ họ cả, mà anh chàng này sẽ không bao giờ hiểu nổi.  

* * *  

Khi Tosia từ trại thuyền buồm thể thao trở về, nhà đã lợp mái, máng nước đã làm xong, điện nước đã được dẫn vào nhà, bể phốt đã xây xong, kíp thợ hoàn thiện đã đến thay kíp thợ xây thô.  

Tôi kiệt sức.  

Tôi đã không đúng khi nghi ngờ Tosia tội nghiệp của tôi thóc mách. Thực ra Ula đã gọi điện cho mẹ tôi và nói rằng, kíp thợ người miền núi mới đến hay say rượu, cho nên tôi cần đến tận nơi trông coi. Mẹ tôi hỏi, người miền núi nào cơ?  

- Những người đang xây phòng tắm, - Ula đáp.  

- Phòng tắm nào cơ? - mẹ tôi hỏi.  

- Loại bình thường, trong nhà.  

- Nhưng mà trong nhà ai?  

- Bên cạnh.  

- Bên cạnh cái gì? - mẹ tôi hỏi một cách lịch sự.  

- Bên cạnh cháu. - Không có gì khiến Ula phật lòng.  

- Thế tại sao Judyta lại cần cho cháu trong việc này?  

- Nhà của chị ấy cơ mà, đúng không? - Ula nói.  

Mẹ tôi không bị nhồi máu cơ tim. Tosia trách tôi tại sao không nói trước cho nó biết.  

Ngay lập tức cả nhà đòi đến xem nhà. Chúng tôi đi. Tosia, mẹ tôi, bố tôi. Và tôi. Tosia ngạc nhiên. Mẹ tôi ngạc nhiên. Bố tôi bảo, nếu ở địa vị tôi thì cụ không để tới lúc chuyện đã rồi, mà phải xin bố lời khuyên trước, điều tôi đã không làm khi đi lấy chồng và bây giờ hậu quả nhãn tiền v.v...

Rồi sau đó là họp toàn thể gia đình, thống nhất như sau: Tosia ở với ông, Borys ở với bà. Tôi ở nhà Manka, em gái của Ula, sát cạnh mảnh đất của tôi. Bây giờ tôi phải chuyên tâm vào chuyện nhà cửa. Sắp sang thu,. Chẳng mấy nữa là hết hè. Tôi phải làm xong nhà trước mùa đông.

Tôi hết nhẵn tiền. Chưa biết tính sao đây.