Chương 9

Ba đêm rồi, đêm nay Okonkwo mới ngủ được. Ông chỉ thức giấc có mỗi một lần và nhớ lại ba ngày đã qua mà không thấy khó chịu. Ông bắt đầu tự hỏi tại sao trong mấy ngày đó lại khó chịu như vậy. Y như một người giữa ban ngày tự hỏi sao giấc mộng ban đêm ghê gớm tới mức đó. Ông vươn vai, gãi một chỗ muỗi đốt ở đùi. Một con muỗi khác vo ve tai bên phải. Ông đập mạnh vào tai, hi vọng trúng con muỗi. Tại sao muỗi cứ nhè tai mà đốt? Hồi nhỏ, thân mẫu ông đã kể cho ông nghe một chuyện về cái đó. Nhưng chuyện vô nghĩa cũng như mọi chuyện khác của bọn đàn bà. Thân mẫu ông kể: Muỗi hỏi cưới Tai làm vợ, Tai nghe vậy cười sằng sặc, cười hoài không ngớt, tới nỗi té xuống đất. Tai hỏi Muỗi: “Anh tính sống được bao lâu nữa? Thân hình chỉ còn xương với da kia”. Muỗi xấu hổ quá, bỏ đi và mỗi lần đi đâu gặp Tai, cũng bảo với Tai rằng: “Coi này, tôi còn sống đây này”.
Okonkwo lăn mình qua bên kia rồi ngủ lại. Sáng hôm sau có ai gõ cửa đánh thức. Ông ta biết rằng chỉ có thể là Ekwefi, vì trong ba người vợ, chỉ có Ekwefi là dám gõ cửa đánh thức ông. Ông càu nhàu hỏi:
- Cái gì vậy?
Tiếng Ekwefi ở ngoài vọng vô:
- Ezinma hấp hối rồi.
Mấy tiếng đó chứa tất cả nỗi bi thảm của đời bà.
Okonkwo vội nhảy xuống đất, rút cái then cửa ra, chạy xuống chòi của Ekwefi.
Ezinma nằm run bật bật trên một chiếc chiếu bên cạnh một đống lửa má nó đã đốt suốt đêm.
Okonkwo bảo:
- Bệnh iba[25].

[25]Iba: Bệnh sốt rét.
Rồi vác con rựa tiến vào khu rừng kiếm lá cây, cỏ và vỏ cây để trị bệnh đó.
Ekwefi quỳ bên cạnh con, thỉnh thoảng đưa tay lên rờ trán đẫm mồ hôi và nóng hổi của nó.
Ezinma là đứa con duy nhất và trung tâm thế giới của má nó. Nhiều khi chính nó quyết định cho má nó nấu những món ăn nào. Ekwefi cho nó cả những món quà như trứng, mà cha mẹ rất ít khi cho con cái ăn, sợ chúng dễ sinh ra ăn cắp. Một hôm Ezinma đương ăn một quả trứng thì Okonkwo thình lình bước vô, bắt gặp. Ông ta bực mình lắm và thề rằng sẽ đánh Ekwefi nếu còn cho con ăn trứng nữa. Nhưng khó mà từ chối con bé đó được. Sau khi bị cha cấm như vậy, nó càng thèm trứng hơn nữa. Nhất là, từ ngày nó phải ăn vụng thì nó lại càng thích. Má nó phải dắt nó vào trong phòng ngủ, khóa cửa lại cho nó ăn.
Nó không gọi má nó là Nne như mọi đứa trẻ khác. Nó gọi bằng tên tục, Ekwefi, như ba nó và các người lớn khác gọi má nó. Tình giữa má nó và nó không phải chỉ là tình mẹ con, mà còn gần như tình bạn bè ngang hàng nhau, thêm thân thiết vì những âm mưu nho nhỏ như ăn lén trứng trong phòng.
Ekwefi đã đau khổ nhiều. Sanh mười đứa con mà chín đứa chết thường là trước ba tuổi. Phải chôn hết đứa này đến đứa khác, bà mới đầu rầu rĩ sau hóa ra tuyệt vọng, cắn răng chịu đựng. Rồi mỗi lần sanh đẻ, vốn là một vinh dự cho đàn bà, thì bà coi là một sự hành xác vô hi vọng. Sau bảy tuần chợ làm lễ đặt tên cho con, bà cho là một nghi thức vô nghĩa. Một trong những tên đó là một tiếng kêu thê thảm: Onwumbiko, có nghĩa là “Tôi van lạy Thần Chết”. Nhưng Thần Chết nào có thèm nghe; Onwumbiko được mười lăm tháng thì chết. Đứa con sau là một đứa con gái, Ozoemena, nghĩa là: “Cái đó không thể xảy ra nữa”. Được mười một tháng thì nó lăn đùng ra, sau nó là hai đứa nữa. Ekwefi phẫn uất, hóa ra khiêu khích Thần Chết, đứa con kế đó, đặt tên là Onwuna, nghĩa là “Thần Chết muốn làm gì thì làm”. Và Thần Chết đã bắt đứa nhỏ đi.
Sau khi Ekwefi đã bỏ hai đứa con đầu, Okonkwo đi tìm một thầy bùa cũng đồng thời là thầy bói thờ thần Afa để hỏi xem nguyên do tại đâu. Thầy bói bảo đứa nhỏ là một ogbanje[26], nghĩa là một đứa con ranh, chết rồi lại đầu thai lộn về rồi dặn:
- Khi nào thím ấy có mang nữa thì đừng ngủ trong chòi của thím mà về ở nhà cha mẹ. Như vậy khỏi bị đứa nhỏ trở về quấy phá mà nó không lộn lại được nữa.

[26]Ogbanje: Con ranh, con lộn.
Ekwefi làm theo. Ngay khi mới có mang đã về ở với mẹ già tại một làng khác, rồi sanh đứa con thứ ba ở đó, được tám ngày thì cắt da qui đầu. Đợi mãi tới ba ngày trước khi làm lễ đặt tên cho đứa nhỏ Onwumbiko, bà mới trở về nhà chồng.
Khi chết, đứa nhỏ đó không được chôn cất theo nghi thức. Okonkwo đi hỏi một thầy bùa nữa tên là Okagbue Unyanwa, nổi danh trong thị tộc vì biết nhiều về bọn trẻ ogbanje. Okagbue là một con người dị tướng, to lớn, râu rậm, trán hói, nước da sáng, mắt đỏ ngầu, long lanh, luôn luôn nghiến răng ken két trong khi nghe thân chủ lại kể lể. Thầy ta hỏi Okonkwo vài câu về đứa nhỏ mới chết. Bà con và hàng xóm lại chia buồn đều ngồi cả chung quanh. Okagbue hỏi:
- Nó chết ngày nào, nhằm ngày-chợ nào?
Okonkwo đáp:
- Oye.
- Nó chết sáng nay sao?
Okonkwo đáp: Phải, và lúc đó mới nhận ra rằng nó chết đúng ngày-chợ nó sanh. Bà con, hàng xóm cũng nhận thấy sự ngẫu hợp đó, và nói với nhau rằng cái đó có ý nghĩa lắm.
Thầy bùa lại hỏi:
- Chú ngủ với thím ở trong obi của chú hay trong chòi của thím.
- Trong chòi của nhà tôi.
- Từ nay, chú kêu thím ấy lên obi, nghe.
Rồi thầy bùa bảo không được để tang đứa nhỏ. Thầy lấy ra một lưỡi dao cạo, liếc vào cái đẫy da dê thòng ở vai bên trái, rạch cắt trên thây đứa nhỏ, rồi nắm cổ chân nó kéo lết trên đất, đem vào Rừng Ác chôn. Bị hành hạ như vậy chắc là nó sẽ không lộn trở lại nữa, trừ phi là một đứa ương ngạnh, và nếu nó có lộn lại thì sẽ mang những dấu vết rạch, cắt; hoặc thiếu một ngón tay, hoặc có một lằn sạm theo đường rạch của thầy.
Onwumbiko chết rồi, Ekwefi hóa ra chua chát. Người vợ cả đã sanh liên tiếp ba đứa con trai đều khỏe mạnh cả. Khi đứa con thứ ba ra đời, Okonkwo đã theo tục lệ, làm thịt một con dê để mừng vợ. Ekwefi cũng chúc tụng người vợ cả. Nhưng nghĩ tới thần chi[27] của mình, bà chua chát quá, không sao chung vui với người khác được. Cho nên ngày mẹ của Nwoye làm tiệc có đàn ca để mừng đã sanh được ba con trai, thì mọi người đều vui, chỉ có Ekwefi là rầu rĩ. Người vợ cả, cũng như mọi người vợ, cho là Ekwefi oán ghét mình. Làm sao nàng biết được rằng Ekwefi chẳng oán ghét ai hết, chỉ âm thầm đau khổ thôi; không ghen với hạnh phúc của người khác mà chỉ giận cái chi độc địa của mình, không cho mình được hưởng một chút hạnh phúc nào cả?

[27]Chi: Thần bổn mạng.
Sau cùng Ezinma ra đời, tuy thể chất ốm yếu, nhưng có vẻ cương quyết sống. Mới đầu Ekwefi an phận, lãnh đạm, nuôi nó cũng như mấy đứa trước, chẳng trông mong gì. Nhưng khi nó được bốn tuổi, năm tuổi, rồi sáu tuổi thì tình yêu của người mẹ lại tái hiện, và hễ yêu thì đâm lo. Bà tận tâm săn sóc cho nó được khỏe mạnh. Sự hi vọng đó được đền bù: thỉnh thoảng đứa nhỏ có được những hồi khỏe mạnh, sinh lực sùng sục, tràn trề như rượu kè mới gây. Những lúc đó thì tưởng rằng nó sẽ sống được. Rồi thình lình sức khỏe của nó lại suy. Ai cũng biết rằng nó là một ogbanje. Đương mạnh thì bỗng đau, đau rồi tự nhiên mạnh, chỉ có tụi ogbanje mới vậy. Nhưng nó đã sống tới tuổi đó thì có lẽ nó muốn ở luôn, chứ không đi đâu. Đôi khi có những đứa ogbanje đầu thai hoài cũng ngán, hoặc vì thương mẹ mà ở lại. Ekwefi tin chắc rằng Ezinma lần này sẽ ở lại. Bà tin vậy vì có lòng tin đó đời mới có một chút ý nghĩa. Lòng tin đó càng tăng lên khi một thầy bùa đã đào được cái iyi-uwa[28] của Ezinma, cách đây non một năm. Lúc đó ai cũng biết rằng nó sẽ sống vì nó mất liên lạc với thế giới các ogbanje rồi. Ekwefi vững bụng nhưng vẫn không sao hết lo ngại được. Mặc dầu tin rằng cái iyi-uwa đào được đó đúng là của Ezinma, nhưng bà cũng biết rằng có những đứa trẻ cực ranh mãnh đôi khi lừa gạt người ta, chỉ chỗ cho đào một cái iyi-uwa không phải của nó.
Nhưng cái iyi-uwa của Ezinma có vẻ đích thực đấy. Nó là một hòn sỏi bọc trong một miếng giẻ dơ dáy. Mà người đào được chính là thầy bùa Okagbue nổi danh khắp thị tộc là rành về việc đó. Mới đầu Ezinma không muốn giúp thầy ta. Nhưng từ xưa tới nay bao giờ mà chẳng vậy. Không có một ogbanjenào lại chỉ ngay bí mật của mình cho người ta biết, mà hầu hết không bao giờ chỉ cả, vì chết sớm quá, trước khi người ta có thể hỏi nó được.

[28]Iyi-uwa: Vật của một đứa con lộn, chôn dưới đất, hễ đào được thì hết lộn trở lại nữa.
Okagbue đã hỏi Ezinma:
- Con đã chôn cái iyi-uwa của con ở đâu?
Lúc đó nó chín tuổi và vừa mới qua một cơn bệnh nặng.
Nó hỏi lại:
- Iyi-uwa là cái gì?
- Con biết nó là cái gì rồi mà. Con đã chôn nó một chỗ nào đó để có thể chết rồi lộn trở lại quấy phá má con.
Ezinma ngó mẹ thấy mẹ đăm đăm nhìn mình, rầu rĩ, năn nỉ.
Okonkwo đứng bên cạnh nó, quát lên:
- Trả lời đi, mau.
Cả nhà và mấy người hàng xóm quây quần chung quanh.
Thầy bùa bình tĩnh và tin tưởng nói với Okonkwo.
- Chú để mặc tôi. (Rồi lại quay về phía Ezinma, hỏi lại). Con đã chôn iyi-uwacủa con ở đâu?
Nó đáp:
- Ở chỗ người ta chôn con nít đó.
Có tiếng xì xào trong đám người ngồi coi, từ trước tới giờ vẫn im lặng.
Thầy bùa bảo:
- Vậy con đi chỉ chỗ cho bác nhé.
Ezinma bước ra, theo sau là Okagbue, rồi tới Okonkwo, Ekwefi và những người khác. Ra tới con đường chính trong làng, Ezinma quẹo qua tay trái như muốn xuống sông.
Thầy bùa hỏi:
- Nhưng con bảo là ở chỗ người chôn trẻ em kia mà!
Ezinma đáp:
- Không!
Nó bước thoăn thoắt, rõ ràng tự cảm thấy mình quan trọng.
Có lúc nó đâm bổ chạy rồi bỗng ngừng lại. Mọi người lặng lẽ theo gót nó. Đàn bà và con trẻ ở dưới sông lên, đầu đội vò nước, không biết là chuyện gì, tới khi thấy Okagbue mới đoán được là có liên quan gì với một ogbanje đây nên mới kéo nhau đi như vậy. Và ai cũng biết rõ mẹ con Ekwefi.
Tới cây cổ thụ udala. Ezinma quẹo qua bên trái, tiến về phía rừng, đám đông đi theo. Vì nó nhỏ, nên len lỏi giữa rừng cây và dây leo lanh lẹ hơn bọn người lớn. Có tiếng xào xạc họ giẫm lên lá và cành khô, và tiếng họ vẹt cành cây. Ezinma tiến sâu vô rừng và đám đông vẫn theo gót nó. Bỗng nó quay trở lại, trở ra đường cái. Mọi người đứng lại, tránh cho nó đi, rồi lại bước theo nó, kẻ trước người sau, thành một hàng.
Okonkwo hăm nó:
- Mày bắt chúng tao đi cả quãng đường đó mà chẳng được việc gì thì tao sẽ đập mày cho mày biết tay tao.
Okagbue đáp:
- Tôi đã bảo chú để mặc nó mà. Tôi biết phải làm ra sao mà.
Ezinma lại dẫn bọn họ trở về đường cái, ngó bên trái, ngó bên phải, rồi quẹo qua bên phải. Thế là họ lại về nhà.
Khi Ezinma ngừng lại trước cái obi của ba nó, Okagbue hỏi, giọng vẫn không thay đổi, vẫn bình tĩnh, tin tưởng.
- Con chôn cái iyi-uwa của con ở đâu?
Ezinma đáp:
- Ở gần gốc cây cam.
Okonkwo nổi quạu, chửi rủa:
- Vậy mà tại sao lúc nãy mày không nói, con trời đánh thánh vật này.
Thầy bùa làm ngơ. Rồi lại bình tĩnh hỏi Ezinma.
- Con đi chỉ đúng chỗ cho bác đi.
Tới gốc cây cam, nó bảo:
- Đây.
Okagbue bảo:
- Con lấy ngón tay chỉ đúng chỗ đi nào.
Nó chấm ngón tay xuống đất:
- Chỗ này.
Okonkwo đứng bên cạnh, gầm lên như sấm giữa mùa mưa.
Okagbue bảo:
- Đem cho tôi cái cuốc.
Khi Ekwefi đem cái cuốc lại, thầy ta đã gỡ cái đẫy da dê, cởi bỏ chiếc áo ngoài lụng thụng, chỉ còn bận chiếc áo trong, tức một khúc vải dài, hẹp, quấn quanh mình rồi luồn xuống háng, cột lên dây lưng ở phía sau. Tức thì thầy đào một cái hố ở chỗ Ezinma đã chỉ. Mấy người hàng xóm ngồi chung quanh ngó cái hố mỗi lúc một sâu. Hết lớp đất xám ở trên, tới lớp đất đỏ, láng ở dưới mà đàn bà dùng để đánh bóng nền nhà và tường. Okagbue lặng lẽ đào, không biết mệt, lưng nhẫy mồ hôi. Okonkwo đứng ở gần hố, bảo Okagbue leo lên, nghỉ một chút để mình đào tiếp cho. Nhưng Okagbue bảo chưa mệt.
Ekwefi về chòi nấu khoai mài. Okonkwo đã phát cho nhiều khoai hơn ngày thường vì phải đãi thầy bùa nữa. Ezinma theo mẹ vô chòi, vặt rau tiếp.
Nó bảo:
- Có nhiều rau quá.
Ekwefi hỏi nó:
- Con có thấy nồi đầy khoai mài đấy không? Và con biết rằng rau luộc rồi thì ngót đi nhiều lắm không?
- Dạ con biết, chính vì vậy mà con rắn mối giết má nó.
- Đúng.
Ezinma bảo:
- Con rắn mối đưa cho má nó bảy rổ rau để luộc, khi rau chín chỉ còn có ba rổ. Vì vậy mà nó giết má nó.
- Truyện tới đó chưa hết.
- Vâng, con nhớ lại rồi. Nó lại lấy bảy rổ rau khác, tự luộc lấy, lần này cũng chỉ còn lại có ba rổ. Hối hận, nó tự sát.
Ở ngoài sân, Okagbue và Okonkwo vẫn đào cái hố để tìm xem Ezinma giấu cái iyi-uwa của nó ở đâu. Các người hàng xóm ngồi chung quanh ngó. Cái hố bây giờ sâu như cái giếng, sâu tới nỗi người ngồi trên không trông thấy người đào nữa, chỉ thấy đất đỏ dưới hố hất lên thành đống trên bờ, mỗi lúc mỗi cao. Nwoye, con trai của Okonkwo ngồi sát bờ hố để coi cho kĩ.
Okagbue lại xuống hố thay phiên cho Okonkwo, cứ lặng lẽ làm việc. Mấy người hàng xóm và vợ của Okonkwo nói chuyện với nhau. Trẻ ngó chán rồi, chạy đi chơi.
Bỗng Okagbue nhảy lên miệng hố nhanh như một con báo, bảo:
- Gần tới rồi đấy. Tôi cảm thấy vậy.
Mọi người đều bị kích thích, ai đương ngồi thì đứng phắt dậy.
Okagbue bảo Okonkwo:
- Gọi thím ấy và cháu ra.
Nhưng Ekwefi và Ezinma đã nghe thấy tiếng ồn ào, đã chạy ra coi rồi.
Okagbue lại nhảy xuống hố, chung quanh miệng hố, đầy những người đứng coi. Đào được vài xẻng đất nữa thì đụng nhằm cái iyi-uwa. Thầy thận trọng hất nó lên mặt đất, làm cho vài người đàn bà hoảng sợ, bỏ chạy.
Nhưng rồi họ lại quay trở lại liền, đứng cách xa xa một chút, chăm chú ngó miếng giẻ. Okagbue nhảy lên mặt đất, chẳng nói chẳng rằng, cũng chẳng ngó ai, tiến lại cái đẫy da dê, lấy ra hai chiếc lá, bỏ miệng nhai. Nuốt xong rồi, thầy đưa bàn tay trái cầm cái giẻ lên, cởi nó ra, một hòn sỏi nhẵn, láng, rớt xuống đất. Thầy lượm nó; chìa ra hỏi Ezinma.
- Phải của con không?
- Dạ phải.
Mọi người đàn bà mừng rỡ la lên; thế là từ nay Ekwefi hết lo lắng, rầu rĩ.
Chuyện đó xảy ra cách đây chưa đầy một năm và từ đó, Ezinma không hề đau ốm lần nào. Rồi bỗng nhiên, đêm trước, nó lạnh run lên. Ekwefi dắt nó lại gần bếp, trải chiếu xuống đất, đốt lửa. Nhưng cơn sốt mỗi lúc một tăng. Quỳ bên cạnh con, bà rờ trán nhơm nhớp và nóng hổi của con mà khấn vái, cầu nguyện cả ngàn lần. Hai người vợ kia của Okonkwo bảo chỉ là bệnh iba thôi, nhưng bà không nghe.

Okonkwo ở rừng về, vác trên vai một bó lớn, nào là cỏ, lá cây, rễ cây, vỏ cây, cành cây để làm thuốc. Ông bước vô chòi của Ekwefi, đặt bó đó xuống rồi ngồi, bảo vợ.
- Để nó nằm đó, kiếm cho tôi cái siêu.
Ekwefi đem lại một cái siêu. Okonkwo lựa những cành lá nào tốt nhất, đúng theo phân lượng, chặt nhỏ ra, bỏ hết vào siêu, và Ekwefi đổ nước vô.
Khi nước lên gần tới lưng siêu, bà hỏi:
- Đủ chưa?
- Thêm một chút nữa... Tôi bảo một chút thôi mà. Điếc hả? Okonkwo quát lên.
Ông đặt siêu lên bếp, lượm cái rựa, rồi trở về obi.
Vừa đi ông vừa dặn vợ:
- Phải coi chừng đấy, đừng để nước thuốc trào ra mà hết hiệu nghiệm.
Ekwefi canh thuốc cẩn thận từng tí, y như trông nom một đứa nhỏ đau vậy. Bà luôn luôn đưa mắt, từ Ezinma tới cái siêu sắc thuốc, rồi từ cái siêu đến Ezinma.
Khi Okonkwo trở vô thì thấy thuốc đã sôi từ lâu, xem xét kĩ rồi bảo thôi khỏi sắc nữa.
- Đem một cái ghế đẩu thấp lại cho con Ezinma ngồi, với một chiếc chiếu dày.
Ông bắc siêu thuốc xuống, đặt trước ghế đẩu, rồi đánh thức Ezinma, đặt nó ngồi trên ghế, gần như cưỡi lên cái siêu thuốc hơi bốc lên nghi ngút. Sau cùng lấy chiếc chiếu dày trùm lên hết thảy. Nóng rát và ngạt thở, Ezinma vùng vẫy dữ, nhưng người ta ghì chặt nó, không cho nó thoát ra. Nó khóc.
Khi mở chiếu ra, thấy mồ hôi nó chảy ròng ròng. Ekwefi lấy miếng giẻ chùi cho nó, đặt nó nằm lên một chiếc chiếu khô, một lát sau nó ngủ.