Làm bài tập hộ con

Làm bài tập hộ con, không phải là bố mẹ giúp con trẻ gian lận trong việc học; mà là dùng lí trí để đối kháng với một số sai lầm trong giáo dục, bằng phương pháp bất đắc dĩ, giúp con trẻ có được nhiều thời gian tự do hơn, để trẻ sống vui vẻ hơn, đồng thời dạy cho trẻ biết đối mặt một cách thực sự cầu thị với việc học. Đó là một trong những biện pháp hiệu quả nhất để bảo vệ niềm hứng thú trong học tập của trẻ.

Sau khi Viên Viên đi học cấp một, về cơ bản chúng tôi áp dụng thái độ “không quản” đối với việc làm bài tập của cô bé. Hàng ngày cô giáo giao cho làm bài tập gì, cô bé làm ra sao, chúng tôi đều không hỏi, cũng không kiểm tra, tất cả đều để cô bé tự sắp xếp. Trong vấn đề hoàn thành bài tập về nhà, Viên Viên cũng không khiến chúng tôi phải lo lắng, cô bé luôn luôn rất tự giác. Nhưng sau một thời gian, cô bé bắt đầu tỏ ra chán làm bài tập, phàn nàn rằng một chữ mới tại sao phải viết những ba dòng, và chữ mới của bài này hôm kia đã viết một lần, hôm qua viết thêm một lần, hôm nay lại phải viết thêm một lần nữa. Một hôm, khi cô bé lại tỏ ra bực bội trong lúc làm bài tập, tôi liền quay sang tìm hiểu nội dung bài tập ngày hôm đó của cô bé, cảm thấy có một số thứ thực sự không cần phải viết, hoặc là không cần phải viết nhiều như vậy. Ví dụ chữ mới, cô giáo thường lấy “dòng” làm đơn vị để giao bài cho học sinh, gần như không lấy “số chữ” làm đơn vị để bố trí bài tập. Hơi một tí là hai dòng, ba dòng, thậm chí năm dòng.

Tôi tin rằng một đứa trẻ nếu muốn ghi nhớ một chữ thì cũng không cần phải viết nhiều lần như vậy. Và thế là tôi liền bàn với Viên Viên, con đến lớp gặp cô giáo và nói, liệu có thể căn cứ vào tình hình của mình, tự mình quyết định một chữ nên viết mấy lần thì viết, nếu như con không muốn nói, mẹ sẽ đến gặp cô giáo để nói. Nghe thấy vậy Viên Viên liền lắc đầu. Trực giác của cô bé mách bảo rằng, cô giáo sẽ không đồng ý.

Hiện nay có người kêu gọi nên bố trí loại bài tập cá tính hóa cho học sinh cấp một và cấp hai, nhưng gần như không có giáo viên nào làm như vậy. Không chỉ vì như thế sẽ khá rắc rối, mà còn vì rất nhiều người cho rằng không nên làm như vậy. Nếu học sinh nào dám nói với giáo viên rằng em đã nắm hết được các nội dung này, có thể viết ít đi một chút. Chắc chắn giáo viên sẽ nói, mọi người học cùng một lớp, tại sao em lại được làm ít bài tập - học tập là khổ dịch chứ không phải là phúc lợi, viết ít tức là “được hời” rồi - quan niệm rác rưởi này đã bị rót vào đầu con trẻ như vậy, đồng thời cũng ăn sâu vào quan niệm của học sinh. Nếu quả thực có một giáo viên nào đó đồng ý cho một học sinh nào đó viết ít đi, các học sinh khác cũng sẽ đứng lên phản đối, tại sao lại chiếu cố cho bạn ấy.

Tôi hiểu được nỗi khó xử của Viên Viên, cũng nghĩ rằng như thế thực sự phi thực tế. Đây không phải là vấn đề của một môn học, thực hiện sẽ vô cùng khó khăn, rất bất tiện. Tôi nghĩ một lát, rồi hỏi Viên Viên, có phải những chữ này con đều nhận biết được hết rồi, cũng viết được hết rồi không, cảm thấy không cần phải viết nhiều lần như vậy đúng không? Cô bé trả lời vâng. Tôi nói: “Thế thì con đừng nhìn sách nữa, mẹ sẽ đọc cho con viết. Chỉ cần viết đúng, viết một lần là được, nếu viết không đúng, thì viết ba lần, còn lại mẹ sẽ viết thay cho con, như thế có được không?”.

Thấy tôi nói như vậy, Viên Viên liền nhìn tôi bằng ánh mắt phức tạp, vừa tỏ ra bất ngờ vừa có vẻ nghi ngờ, cô bé không tin lời tôi nói lắm. Trái tim nhỏ bé của cô bé chắc chắn đang do dự, làm như thế có đúng không, như thế có phải là làm điều giả dối không?

Tôi hiểu được ánh mắt của con gái, liền nói một cách khẳng định và bình thản: “Như thế không sao hết, học bài mục đích là để nắm được bài, cô giáo bắt viết nhiều lần như vậy không phải là để các con nắm được bài đó sao, chỉ cần con nắm được rồi, thì không phải viết nhiều như vậy nữa, con bảo thế có đúng không?”. Viên Viên cảm thấy tôi nói có lý, nhưng cô bé vẫn lo lắng, nói: “Nếu như cô giáo phát hiện ra là mẹ viết, cô sẽ phê bình con”. Tôi nói: “Mẹ sẽ cố gắng viết theo chữ của con, gần như là có thể viết được giống con, chắc là cô giáo sẽ không phát hiện ra đâu. Hay là hôm nay chúng ta thử xem?”.

Viên Viên vừa hào hứng lại vừa hơi ngại ngùng gật gật đầu.

Bài tập môn ngữ văn ngày hôm đó tổng cộng phải viết tám chữ mới, mỗi chữ mới viết hai dòng. Trong mấy chữ mới này chỉ có một chữ mới Viên Viên không biết viết, cô bé liền viết chữ này ba lần, những chữ còn lại đều chỉ viết một lần. Lượng bài tập ban đầu là một trăm sáu mươi chữ, giờ biến thành mười một chữ - nhẹ nhàng hơn biết bao. Tôi phát hiện ra rằng, khi viết mười một chữ này, Viên Viên viết rất cẩn thận, đặc biệt là chữ mà cô bé không biết viết đó, chăm chú viết ba lần. Tôi tin rằng với sự nghiêm túc, chăm chú như vậy, ba lần là đủ cho cô bé ghi nhớ cách viết của chữ này. Còn lại đều do tôi dựa theo nét chữ của Viên Viên và viết thật cẩn thận, cố gắng không để cô giáo phát hiện ra điều gì bất thường.

Tôi phát hiện ra rằng, người lớn viết láu rất nhẹ nhàng, viết một lúc là được một đoạn dài. Nếu viết từng nét từng nét một, cũng mất khá nhiều công sức. Hơn nữa nếu chữ của bạn khá đẹp, nhưng lại muốn viết xấu đi một chút, giống như chữ của trẻ con, thật không dễ dàng chút nào.

Từ đó trở đi tôi thường xuyên làm bài tập hộ con. Mỗi lần con viết phần nào, phần nào còn lại do tôi viết, chuyện này nhất thiết phải do con tự quyết định, tôi không bao giờ phán đoán thay cho Viên Viên. Làm như vậy, một là có thể để con tự kiểm tra mình, hai là để cô bé sẵn lòng ghi nhớ những gì cần ghi nhớ, vì cô bé nắm được càng nhiều nội dung trong bài học, thì bài tập phải làm càng ít.

Thời gian đầu bố Viên Viên cũng không đồng ý để tôi làm như vậy, sợ tôi làm hộ bài tập cho con sẽ làm hư con gái, khiến con hình thành nên tư tưởng ỷ lại. Tôi nói không lo, với những gì mà tôi hiểu về Viên Viên, chắc chắn cô bé sẽ không lấy những bài tập mà mình chưa nắm vững ra cho tôi làm. Những nội dung mà cô bé để tôi làm thay chắc chắn là phần mà cô bé cho rằng mình không cần thiết phải viết. Con trẻ có quan niệm thiện ác, và bản tính của con người là hướng tới cái thiện né tránh cái ác. Một đứa trẻ có trái tim trong sáng, có lòng tự trọng, chắc chắn sẽ không thể lợi dụng ý tốt của người khác để làm những điều giả dối.

Thực tế quả đúng là như vậy, kể từ khi tôi bắt đầu làm bài tập thay cho Viên Viên, cô bé càng ngày càng thoải mái trong chuyện làm bài tập. Tâm lý thoải mái rồi, cô bé lại càng tự giác hơn. Tất cả những bài tập đòi hỏi cô bé phải bỏ ra thêm một chút thời gian là hoàn thành, thông thường cô bé sẽ không nhờ tôi giúp. Cô bé không bao giờ vì nổi tính lười mà bố trí “bài tập” cho tôi. Điểm này tôi cảm nhận được trong quá trình giúp con. Chính vì thế mặc dù tôi “giúp” con gái đến tận khi cô bé lên lớp bảy, nhưng số lần giúp cũng không nhiều lắm. Theo như tôi nhớ, ngoài giai đoạn đầu ra, sau này gần như mỗi học kỳ trung bình chỉ giúp ba, bốn lần.

Tôi phát hiện ra rằng, làm bài tập hộ con không những không xấu, mà còn có rất nhiều cái lợi.

Trước hết là không để bài tập làm khó con, không để con trẻ cảm thấy đi học là một điều khổ sở, bảo vệ niềm hứng thú đối với việc học cho con trẻ; thứ hai là để cô bé biết rằng, học tập là chuyện cần phải thực sự cầu thị nhất, vừa không phải là để gây khó dễ cho mình, cũng không phải là để a dua theo người khác, điều này khiến cô bé làm việc thực tế hơn, cũng sẽ hiệu quả hơn; ngoài ra, để cho cô bé được giải phóng khỏi bài tập, có nhiều thời gian rỗi rãi hơn để làm những việc mà mình thích.

Viên Viên không hề bỏ bẵng chuyện đọc sách ngoài giờ học, thời cấp hai còn bỏ ra rất nhiều thời gian để chơi điện tử, viết trộm tiểu thuyết. Sau khi vào cấp ba, mặc dù việc học rất bận, nhưng vẫn không gián đoạn việc đọc sách ngoài, thậm chí còn đọc cả tiểu thuyết phiên bản tiếng Anh, đọc truyện tranh - những việc này đều chiếm không ít thời gian của cô bé, nhưng cô bé vẫn hoàn thành được bài tập các môn học một cách bình thường, thành tích học tập cũng không tồi. Có người thắc mắc, làm sao cô bé lại có nhiều thời gian như thế? Tôi nghĩ, điều này có liên quan với việc ngay từ nhỏ cô bé đã nắm bắt được cách nhìn nhận việc nào là quan trọng, việc nào không quan trọng, biết dựa vào tình hình thực tế của mình để điều chỉnh kế hoạch học tập. Và việc đọc sách ngoài nhiều lại đem lại sự tiến bộ về mặt kiến thức và trí tuệ cho cô bé, khiến lực học của cô bé ngày càng tốt hơn, học càng thoải mái, hiệu quả hơn. Tóm lại, cô bé luôn điều hòa rất tốt hai công việc tự học và hoàn thành bài tập cô giáo giao, bước vào một vòng tuần hoàn tốt. Đây là điều hạnh phúc hơn nhiều so với những đứa trẻ bị bài tập làm hỏng khẩu vị học, bài tập chỉ nửa tiếng đồng hồ là làm xong nhưng lại kéo dài đến hai tiếng đồng hồ.

Ở đây, tôi muốn nhắc nhở các bậc phụ huynh rằng, khi con trẻ còn đang ở trong giai đoạn học tiểu học, cấp hai, cấp ba, đặc biệt là giai đoạn tiểu học, nhất thiết phải chú ý để con trẻ có được thời gian hoạt động tự do, không nên để những việc như làm bài tập, học đàn, học thêm… chiếm hết quỹ thời gian của trẻ. Hàng ngày, cần phải cho trẻ có thời gian tự do, để chúng có thể tự mình sắp xếp. Nhà giáo dục người Liên Xô Vasyl Olexandrovych Sukhomlynsky cho rằng, giống như không khí là cái không thể thiếu đối với sức khỏe, đối với học sinh, thời gian tự do là yếu tố không thể thiếu. Chỉ khi không để học sinh dành toàn bộ thời gian cho việc học tập, để lại rất nhiều thời gian có thể tự do chi phối, học sinh này mới có thể học tập một cách thuận lợi. Thời gian của học sinh bị các loại bài tập chiếm càng nhiều, thời gian để trẻ có thể suy nghĩ về những vấn đề có liên quan trực tiếp với việc học sẽ càng ít, vậy thì khả năng gánh nặng quá lớn, tụt hậu trong việc học của trẻ sẽ càng lớn(1).

(1) Vasyl Olexandrovych Sukhomlynsky, Lời kiến nghị với các nhà giáo, Đỗ Điện Khôn dịch, NXB Khoa học giáo dục, tái bản lần thứ nhất tháng 6-1984, tr.69.

Ở đây cần nhắc nhở rằng, “thời gian tự do” tuyệt đối không thể dùng để xem ti vi, ti vi là một sự trói buộc khác, đối với con trẻ thực sự là một cách tiêu khiển xấu. Thời gian này có thể để trẻ đọc sách, tìm bạn để chơi, hoặc chạy bộ, chơi bóng, chơi cờ cùng bố mẹ. Bất kỳ hoạt động nào có lợi cho sự phát triển về thể chất hoặc tâm lý của trẻ đều tốt.

Làm bài tập hộ con là một hành động không bình thường, chắc chắn sẽ có rất nhiều bậc phụ huynh tỏ ra lo lắng như bố của Viên Viên.

Thực ra điều này phản ánh người lớn có sự ngộ nhận về mặt nhận thức đối với con trẻ. Họ không tin rằng bản tính của con trẻ là hướng thiện, tư duy của họ có một tiền đề sai lầm, cho rằng con trẻ không có khả năng tự kiểm soát, nếu tách khỏi sự giám sát của người lớn, cho trẻ thoải mái tự do, con trẻ sẽ hoàn toàn mất kiểm soát, sẽ sa đọa. Còn có bậc phụ huynh nói, con tôi không giống như con chị, con tôi rất láu cá, nếu như làm bài tập hộ nó một lần, từ sau không biết nó sẽ lấy ra bao cái cớ để nhờ tôi viết hộ.

Nếu quả thật con bạn thể hiện ra như vậy, thì vấn đề không bắt nguồn từ việc bạn làm bài tập hộ con, cũng không phải là bản tính của trẻ, mà là trong thời gian dài trước đó, bố mẹ sống với con và để xảy ra một số vấn đề gì đó. Vấn đề của mỗi gia đình không giống nhau, nhưng tính chất khác nhau không nhiều, chắc chắn đều do phụ huynh thao tác không đúng, làm tổn hại đến lòng tự trọng và sự tự tin của trẻ, thường xuyên tạo ra những chuyện khiến trẻ cảm thấy có lỗi, khiến trẻ không học được cách tự tôn trọng mình, nên trẻ mới càng ngày càng giống một kẻ lưu manh, hàng ngày chỉ để tâm đến những việc xấu.

Một đứa trẻ từ đầu đến cuối luôn luôn được tôn trọng, chắc chắn phải là một người biết tự tôn tự yêu mình, chắc chắn trẻ sẽ không thể lợi dụng lòng tốt của bố mẹ để làm bất kỳ việc gì khiến chúng cảm thấy xấu hổ.

Giáo dục nằm trong từng chi tiết nhỏ. Chuyện làm hộ con bài tập chính là một trong hàng triệu chi tiết nhỏ xảy ra trong quá trình bố mẹ sống chung với con, nếu xử lý không khéo trong từng chi tiết, kết quả có thể sẽ hoàn toàn ngược lại. Trình độ xử lý chi tiết được quyết định bởi phương châm giáo dục của bố mẹ.