HỒI THỨ HAI MƯƠI BỐN

Đánh Quảng Bình, Hào Man bại trận

Về kinh sư, Hiệp Đức khải hoàn.

Lại nói về năm Tân Sửa, niên hiệu Thịnh Đức thứ chín (1661), hạ tuần tháng giêng, chúa Hiển sai văn chức ở ti tướng thần lại là Kiêm Lược mang sắc chỉ đến phong đốc chiến Chiêu Vũ làm chưởng trấn thủ dinh Bố Chính, đóng ở thôn Thổ Ngõa^[516] xã Đông Cao. Đốc chiến Chiêu Vũ vái vọng tạ ơn nhận mệnh lệnh, trông giữ bản dinh, sửa sang thành trì hào lũy để sẵn sang chế ngự quân địch.

^[516] Tên nôm là Thôn Ngói, do đó tên trấn dinh cũng thường được gọi là Dinh Ngói.

Bấy giờ quân dân châu Bố Chính đều được yêu cư lạc nghiệp, công việc phu phen lực dịch vẫn như cũ nhưng tô thuế thì được giảm nhẹ, ai nấy đều hân hoan vui mừng nói là được nhờ ơn đức của bậc tướng nhân từ.

Tháng ba năm ấy, người Đàng Ngoài vào hang là văn quant ham chính giám hộ quân Đoán Hiển bán, từ khi theo vào ứng nghĩa làm bề tôi cho chúa Đàng Trong đã tỏ ra là người tinh thong pháp thuật. Nhưng HIền vương thấy hắn ta vốn là bề tôi Đàng Ngoài mà phản chủ theo hang nên vẫn đem long nghi ngờ, không giao cho công việc gì quan trọng. Đoán Hiển bá biết ý chúa Hiền như thế bèn cùng Cổn Lương bí mật bàn mưu nhân ban đêm trốn về Đàng Ngoài^[517]. Chúa Hiền biết chuyện bảo rằng:

- Hạng người ấy theo về với ta cũng chẳng ích gì, mà bỏ trốn cũng chẳng đáng lo. Không có gì phải tiếc cả.

Bèn làm ngơ cho bọn họ đi trốn không thèm hỏi.

^[517] Họ tên thật của Đoàn Hiển bá có lẽ là Chu Hữu Tài ĐNTLTB, Q.4 chép: “Khi đầu giám hộ quan Chu Hữu Tài vì thong hiểu thuật số được dùng, đến đây bọn hang tướng Nghệ An nhiều người làm phản, chúa mới thờ ơ. Hữu Tài bèn cùng Cổn Lương nhân đêm trốn đi.”

Tháng tám chúa Hiền sai văn chức ở ti tướng thần lại là Văn Cảnh truyền lệnh cho đốc chiến Chiêu Vũ phải dời trấn dinh về đóng ở xã Phúc Lộc. Nguyên nơi đây phía trước có sông sâu thông ra cửa biển, phía trên có núi cao uốn lượn nối liền đến lũy lớn Đồng Hới, đúng là thế đất có lợi cho việc phòng thủ.

Đốc chiến Chiêu Vũ vâng mệnh truyền cho dời quân về xã Phúc Lộc đóng trại đồn trú. Chiêu Vũ sai quân đào đất đắp lũy, dưới từ cửa biển An Náu trên đến đỉnh núi hiểm Liu Hiu dựa vào sông An Náu^[518] để làm gián cách, đắp ụ đặt sung, tu sửa đường xá đi lại để tạo thế đánh thắng giữ chắc.

^[518] An Náu: Tên xã có cửa biển ở châu nam Bố Chính (Huyện Bố Trạch, Quảng Bình).

Hạ tuần tháng mười một có tin Tây Định ở Đàng Ngoài giận việc năm trước quân Nam xâm phạm bờ cõi, bèn sai thiếu bảo Phù quận công Trịnh Căn làm chánh nguyên soái. Hào quận công Lê Thì Hiến làm tiên phong, tả thị lạng Quyền Trung làm tham mưu, dẫn ba vạn quan ịnh ngày đi đánh Đàng Trong. Tây Định vương Trịnh Tạc truyền lệnh cho quân sĩ ra sức đánh thành bắt tướng để báo thù những năm trước. Bọn quân Phú vái lạy vâng lệnh, chọn binh điểm mã, định ngày mồng mười tháng chạp đem quân lên đường.

Tướng tiên phong là Hào Man Lê Thì Hiến chẳng bao lâu đã dẫn quân lên bờ bắc sông Gianh, cho bắc cầu phao qua bến Đò Phố. Bây giờ Phú quận công Trịnh Căn đóng quân ở điện Phù Lộ phía bắc sông Gianh thuộc châu Bố Chính. Bắc xong cầu phao, quận Phú dẫn quân các đạo thẳng tiến vượt qua song Gianh chia đường tiến về phía trấn dinh Bố Chính. Bên quân Nam, quân thám báo phi ngựa về báo cho đốc chiến Chiêu Vũ biết quân Bắc đã vượt sông như thế nào. Chiêu Vũ nghe xong vội sai người về triều bẩm áo, một mặt cũng báo cho tướng trấn thủ các đồn trại thuộc dinh Quảng Bình biết tin để chia quân đi chặn đánh tiếp ứng.

Được tin bên Bắc sai bọn quận Phú, quận Đương đem quân vào xâm phạm bờ cõi, chúa Hiền bèn triệu họp các tướng để bàn cách ứng phó. Rồi chúa sai công tử thứ hai là chưởng dinh Hiệp Đức hầu làm nguyên soái, văn chức là Cống Giác làm tham mưu đem quân đi chặn địch. Công tử Hiệp Đức sinh năm Quý Mùi (1643) đến bấy giờ mới mười chín tuổi nhưng là người trung hiếu vẹn toàn, văn võ gồm đủ, bẩm tính thông minh hùng dũng, trí tuệ mưu lược hơn người, có dáng đi như rồng, thế chân như hổ, phong độ cốt cách như hạc, như tiên, biết gần người tài, lánh xa sắc đẹp, yêu mến quân sĩ, quý trọng người hiền, đáng là bậc anh hùng ở đương thời.

Công tử Hiệp Đức vâng mệnh ra khỏi triều, dẫn quân thẳng tiến về phía dinh Quảng Bình:

Chỉ thấy:

Quân uy nghiêm túc, kiếm kích buốt rừng,

Chiêng trống động trời xanh, tinh kì che đất biếc,

Người người dương oai đoạt mạnh,

Ai nấy ra sức tranh hùng.

Mới hay Đàng Trong khỏe vững,

Chẳng ai không một thắng trăm.

Chỉ mấy ngày quân chúa Nguyễn đã tiến đến dựng trại đóng giữ ở phủ An Trạch thuộc dinh Quảng Bình. Công tử Hiệp Đức bèn mời các tướng đến họp để bàn định chia quân đi đánh địch.

Trước hãy nói tướng bên Trịnh là phó nguyên súy Đương quận công ngày mười chín tháng ấy đem quân đến dàn trại đóng giữ ở phía gần trước mặt lũy An Náu thuộc thôn Phúc Tự để chuẩn bị đánh chiếm. Bấy giờ trấn thủ lũy An Náu là đốc chiến Chiêu Vũ không chút khiếp sợ, vẫn ngồi ghế cao trong dinh, vừa gảy đàn vừa ca hát rất vui vẻ. Chiêu Vũ ra lệnh cho các cai đội Vân Trạch, Vân Triều, Tài Hùng cầm quân giữ chắc mặt lũy để nghe ngóng động tĩnh. Tướng bên Trịnh là Đương quận công Đào Quang Nhiêu lệnh cho tham mưu là Hoan Trung^[519] bày hương án giả và đặt sắc chỉ của vua Lê lên đó rồi giương tàn che lọng sai lính khiêng đến trước cửa lũy An Náu, nơi quân giữ lũy do cai đội Vân Trạch chỉ huy. Bấy giờ quân Trịnh đồng thanh hô lớn:

- Có sắc chỉ của thiên tử nhà Lê truyền cho các người! Mau báo cho chủ tướng ra nghe lệnh chờ truyền.

^[519] Ở đây bản sao chép là Quyền Trung nhưng ở trang sau chép là Hoan Trung. Hai chữ Quyền và Hoan có thể nhầm lẫn nhau. ĐNTLTB cũng chép tên của viên tham mưu này là Hoan Trung.

Cai đội Vân Trạch sai người phi báo với đốc chiến Chiêu Vũ. Đốc chiến Chiêu Vũ truyền lệnh mật “… như thế, như thế…”

Cai đội Vân Trạch liền dẫn quan lên mặt lũy, lớn tiếng hỏi:

- Các ngươi khiêng hương án và dẫn quân xộc đến trước lũy là có ý muốn gì?

Tham mưu bên Trịnh là Hoan Trung nói:

- Có sắc mệnh của thiên tử. Các ngươi sao không báo tin cho chủ tướng ra ngoài lũy nghênh đón mà lại còn hỏi lôi thôi? Thế là trên coi thường hoàng đế, dưới khinh mạn triều đình, coi Trung đô chẳng ra thá gì.

Cai đội Vân trạch cười vang mà đáp:

- Năm Canh Tý quân Đàng Trong chúng ta về đến lũy Hoàng Sơn, không có sắc chỉ của thiên tử mà các người vẫn xua đuổi đánh, huống chi là bữa nay? Muốn đánh thì đánh, muốn về thì về, cớ sao dám mạo sắc chỉ của thiên tử mà dọa bọn ta? Các ngươi hãy mau trở về bảo quận Đương đến sớm để cùng quân ta quyết phân thắng bại một phen. Bọn ta đây chẳng run sợ!

Cai đội Vân Trách nói xong liền hô quân ở trên mặt thành bắn xuống rất rát, đạn đá bay rào rào như mưa.

Bấy giờ tướng bên Trịnh là tham mưu Hoan Trung lui chạy không kịp, trúng đạn chết bên vệ đường. Quân Trịnh vội vứt hương án chạy về báo cho quận Đương Đào Quang Nhiêu biết. Quận Đương cả giận lệnh cho tướng tiên phong Hào Man Lê Thì Hiếu xua quân tiến vào đánh gấp.

Đốc chiến Chiêu Vũ chia quân chặn đánh địch. Quân đôi bên đánh lớn từ giờ Dần đến giờ Thân. Quân Nam ai nấy đều gắng sức tỏ rõ oai phong hùng dũng. Quận Đương Đào Quang Nhiêu liệu thế không địch nổi bèn khua chiêng thu quân trở về đóng trại ở thôn Phúc Tự, chia quân đi đào đất đắp lũy để tạo thế cầm cự cố thủ.

Tướng bên quân Nam là nguyên súy công tử Hiệp Đức chia quân đến tiếp ứng, một mặt sai người về triều bẩm báo tình hình cho Hiền vương nghe biết. Vương về sai xá Hân ruổi ngựa đến dinh Bố Chính truyền cho đốc chiến Chiêu Vũ phải gấp dẫn quân lui về lũy lớn để cùng hợp sức tương trợ với các tướng không thể ít quân đóng giữ cô thành mà chống cự với quân địch lớn. Như thế gọi là kiêu binh, không phải phép của binh pháp.

Đốc chiến Chiêu Vũ vâng lệnh bảo xá Hân^[520] rằng:

Xá Hân về triều bẩm báo với Hiền vương. Rồi đó Chiêu Vũ sai cai đội Triều Tài và thuộc viên là Tú Minh trước hết đi đốc thúc dân chúng cháu Bố Chính, già trẻ đàn ông đàn bà đều vào ở cả trong chính lũy. Đến chập tối ngày hai mươi ba truyền lệnh cho các trại quân đều thắp đèn đốt đuốc sang trưng để làm kế nghi binh, một mặt ra lệnh cho các tướng từ từ lui quân vào đóng bên trong lũy Đồng Hới, chia quân đóng giữ các hướng. Tảng sang hôm sau quận Đương sai lính đi do thám mới biết quân Nam đã rút vào trong lũy rồi. Quận Đương lệnh cho quân sĩ tiến vào chiếm đóng các doanh trại bỏ không, sai quân do thám đi xem xét địa hình đường sá để đề phòng quân Nam thình lình tiến đánh. Chẳng ngờ năm ấy thời tiết bất thường, cuối năm mây mù u ám, cả hai bên Nam, Bắc đều đóng quân tự giữ, không giao chiến.

^[520] Xá Hân: người xá sai tên là Hân.

Nói tiếp năm Nhâm Dần, niên hiệu Thịnh Đức thứ mười (1662), trung tuần tháng giêng, nguyên súy bên quân Nam là công tử Hiệp Đức sau khi dời quân đến đóng đồn ở xã Võ Xá^[521] bèn cho triệu các tướng đến hội họp để bàn cách tiến đánh quân Trịnh. Hạ tuần tháng ấy Hiền vương sai văn chức ở ty tướng thần lại là Minh Tiến đến truyền lệnh của vương cho tướng cầm quân các đạo: “Từ nay cấm quân lính, dân chúng, dân phu không được ra ngoài lũy để khỏi tiết lộ bí mật, quân trong lũy tạm thời không được động binh, không được khinh suất giao chiến với địch. Hơn nữa, quânNam cố thủ vững chắc, quân Bắc đông mấy vạn từ xa kéo đến thì lợi thế cố ở đánh nhanh. Huống chi lương hướng chậm trễ vì vận chuyển từ xa ngoài nghìn dặm quân sĩ chưa khỏi sắc đói. Chỉ ở mấy tháng là quân Trịnh hết lương ăn thì hoặc muốn bỏ về, hoặc trễ nãi không còn lòng chiến đấu. Chờ cho bọn chúng mỏi mệt kéo về, quân ta chặn đường đón đánh tất là thắng lớn. Đó chính là kế “dĩ dật đãi lao” (lấy quân nhàn nhã đối chọi với quân mệt mỏi). Các tướng phải cùng nhau tuân vâng lệnh chỉ, ai trái lệnh thì trừng trị theo quân pháp.”

^[521] Võ Xác: tên xã, nơi đóng lị sở của dinh Quảng Bình.

Các tướng vái tạ vâng lệnh, ai nấy trở về bản doanh chia quân đóng giữ cẩn mật không để một người nào ra khỏi lũy.

Mồng mười tháng hai, tướng Trịnh là Đương quân công Đào Quang Nhiêu dốc suất đại quân đóng trại từ Thái Xá đến Trấn Ninh, Hàn Man Lê Thì Hiến đóng quân từ xã Phú Xá đến xã Chanh Thủy. Các đạo quân đều chia doanh dựng trại, đắp lũy, đào hào để làm kế cầm cự. Ngày nào bên Trịnh cũng sai quân khiêu chiến, nhưng dân quân Nam vẫn đóng yêu không động. Quân Trịnh bắn vào lũy một chập để ra oai rồi lại rút lui về bản trại.

Ngày đêm trôi qua đã hơn một tháng, quận Đương bảo quận Hào:

- Năm trước quân Nam xâm nhập cảnh thổ Đàng Ngoài thì muốn tiếp gấp đánh nhanh không có ý khiếp sợ. Nay bọn họ lại án binh bất động chẳng hiểu tại sao. Nếu họ có mưu kế gì sâu xa thì chưa đoán được. Huống chi quân bên ta đi đánh miềnNam đã lâu, quân lính mỏi mệt đều muốn chóng về, thật khó ngăn cản được. Chẳng hay huynh tướng có kế sách gì tốt không?

Quận Hào đáp:

- Chỗ dựa cậy của bên quân Nam là Chiêu Vũ. Đệ có một kế khiến cho quân Nam biết tất sẽ kinh sợ không dám chống cự, quân ta lại càng có thế mạnh hơn.

Quận Đương nói:

- Tiên phong có cao kiến xin cho biết ngay.

Hào Man đáp:

- Tôi sẽ viết một bức thư khiêu khích buộc vào mũi tên bắn vào trong lũy. QuânNam mở đọc ắt phải hoảng sợ, ta không đánh cũng có thể bắt sống hết.

Quận Đương nói:

- Tiên phong cứ thế làm gấp đi!

Hào Man liền viết bức thư buộc vào đầu mũi tên, sai bắn vào trong lũy ở vị trí do cai cơ Hùng Uy chỉ huy.

Hùng Uy nhặt được bức thư, sai người đem ngay đến dinh của nguyên súy Hiệp Đức dâng nộp. Công tử Hiệp Đức mở thư ra xem, lời thư viết:

“Hào tôi gửi bức thư đến cho đốc chiến Chiêu Vũ xem biết:

Bọn chúng ta đều giữ đạo bề tôi, ai theo chủ ấy. Kia hào kiệt thì đây cũng chẳng không anh hùng! Nếu đem hết sức ra mà tranh giành với nhau thì kể cùng là sướng tay lắm. Huống chi trước đây ở Nghệ An hơn năm sáu năm, đã từng khổ sở vì chinh chiến, cái hơn kém mạnh yếu của mỗi bên há lại không hiểu rõ hay sao? Hào tôi biết đốc chiến Chiêu Vũ dốc xuất quân dân, người ngựa châu Bố Chính vào đóng trại ở hết trong lũy Đồng Hới, số quân đến ba nghìn. Quân triều đình bên chúng ta thì nhiều hơn đến một vạn đủ để phá tan lũy đất của đốc Chiêu, bắt tướng chém lính, quét sạch tận hang ổ không chừa một mống! Như thế quân Nam các người liệu có bay thoát đằng trời, bọn ta cần gì phải đánh? Nếu Chiêu Vũ thức thời hiểu lẽ tự trói đem quân ra hang thì phú quý cùng nhau chung hưởng để khỏi phải đầu rơi máu chảy. Hãy suy xét cho kĩ. Không kí.”

Nguyên súy Hiệp Đức xem xong nổi giận đùng đùng liền sai lính ruổi ngựa đến lũy Đồng Hới mời đốc chiến Chiêu Vũ đến dinh Vũ Xá. Chiêu Vũ đến nơi liền vào ngay dưới trướng nguyên súy. Hai người yên tọa, công tử Hiệp Đức liền đem bức thư khiêu khích của Hào Man đưa cho đốc chiến Chiêu Vũ xem. Chiêu Vũ cầm đọc bức thư, nghiến răng cả giận rồi nhảy phắt ra khỏi ghế, chỉ tay về phía quân Trịnh cả mắng rằng:

- Tên quận Hào ti tiện dám buông lời nói láo! Chiêu Vũ này cùng với tên giặc Hào quyết chẳng đội trời chung! Sớm muộn phải phanh thây mi làm muôn mảnh! Lũ sâu kiến mà dám khinh nhờ ta chăng!

Nguyên súy Hiệp Đức nói:

- Lời lẽ của tên giặc Hào xấc ngạo quá lắm. Quân sư sớm nghĩ kế bắt sống hắn cho bằng được để hả mối hận này.

Đốc chiến Chiêu Vũ nói:

- Quận Hào là hạng sất phu hữu dũng vô mưu. Năm trước Chiêu Vũ tôi đánh tan Hàn Tiến, Hào Man liều chết chạy đến Lũng Bông bỏ ngựa lủi trốn. Nay hắn khoe môi múa mép đem quân lọt vào cõi Nam thì địa hình sông núi không hiểu, thủy thổ sông biển không rành. Vì thế hắn mới phải tung lời nói để lòe bịp quân ta, thực cố để che dấu Chiêu Vũ tôi coi hạng ấy chẳng qua chỉ như chó đất gà giấy. Nhưng nay chúa thượng đã có lệnh chỉ cấm không được đánh thọc ra ngoài lũy, Chiêu Vũ tôi thấy khó thi thố kế sách gì. Nếu muốn phát quân tiến đánh để bắt hắn cho hả giận thì lại sợ bị chúa thượng quở trách, mà bỏ qua đi thì ăn ngủ không yên. Kính trông nguyên súy xét đoán, cân nhắc sáng suốt.

Nguyên súy HIệp Đức nghe xong nói:

- Đại phàm phép hành binh, nắm quyền ngoài mặt trận là do ở tướng. Huống chi Hào Man là tên giặc nhãi nhép mà kiêu ngạo láo xước như thế, quân sử phải định kế mà trừ đi. Vương thượng có khiển trách thì HIệp Đức này xin chịu hết, quân sư bất tất phải lo nghĩ gì.

Chiêu Vũ nghe nói cả mừng đáp:

- Chiêu Vũ tôi xin nhân lúc đêm tối đem quân ra ngoài lũy tiến đánh bất ngờ. Xin nguyên súy sớm truyền lệnh cho tướng cầm quân các đạo: hễ nghe ngoài lũy có tiếng súng nổ thì lập tức hô quân hò reo la hét và bắn đạn giả trợ uy tiếp ứng khiến cho quân địch khiếp sợ, tất sẽ bắt được Hào Man. Xin nguyên súy cho thi hành ngay chớ bỏ lỡ cơ hội.

Nguyên Súy Hiệp cả mừng đáp:

- Kế ấy rất diệu! Quân sư hãy cấp tốc cho thi hành để khóa mồm kẻ địch láo xược.