PHẦN THỨ MƯỜI BẢY

THƠ CỦA ZHIVAGO (1)

1. HAMLET

Tiếng ồn vừa tắt. Tôi bước ra sàn diễn.
Tựa lưng vào khung cửa,
Tôi nắm bắt trong tiếng vọng xa xăm
Điều sẽ xảy ra thời tôi sống.

Bóng đêm hướng vào tôi
Bằng ngàn chiếc ống nhòm đặt trên trục.
Nếu có thể, Cha ơi,
Hãy mang chén đắng này ngang qua chỗ con.

Tôi yêu ý định ngang ngược của Người
Và bằng lòng sắm vai này.
Nhưng bây giờ đang vở khác,
Nên hãy cho tôi nghỉ lần này.

Nhưng việc dàn cảnh đã được tính kỹ,
Và không sao đảo ngược cuối chặng đường
Tôi một mình, tất cả chìm trong thói đạo đức giả.
Sống trọn cuộc đời đâu phải chuyện chơi.

(1) Phần dịch nghĩa các bài thơ trong phần cuối tiểu thuyết “Bác sĩ Zhivago” là của dịch giả Lê Khánh Trường.

2. THÁNG BA

Mặt trời gắng sức say sưa sưởi ấm

Và dòng mương mê mẩn sục sôi.

Nàng xuân sôi nổi làm bao việc,

Như cô gái chăn bò khỏe mạnh.

Tuyết héo hon và ngả bệnh thiếu máu

Sống vật vờ trong những cành xanh

Những sự sống bốc hơi trong chuồng bò bốc hơi ngùn ngụt

Và lưỡi chàng nạng rộn ràng sức mạnh.

Những đêm ấy, những ngày đêm ấy hỡi!

Nước nhỏ giọt tí tách giữa ban trưa

Các dải băng trên máy bị hao gầy,

Các dòng suối không ngủ luôn miệng tán chuyện!

Chuồng ngựa, chuồng bò tất cả đều mở cửa,

Bầy chim câu mổ thóc trên tuyết,

Kẻ có lỗi và kẻ vạn vật sức sống,

Là bãi phân tỏa không khí trong lành.

3. TUẦN LỄ THÁNH

Sương mù ban đêm vẫn phủ xung quanh

Trên thế gian trời còn tối lắm,

Khiến các vì sao trên trời kia nhiều không kể xiết,

Và mỗi vì sao sáng rực tựa ánh ngày.

Và ví như đất có thể,

Nó đã ngủ quên trong Lễ Phục sinh

Trong tiếng ca Thánh vịnh.

Sương mù ban đêm vẫn phủ xung quanh

Trên thế gian trời còn tối lắm,

Khiến quảng trường vẫn nằm như muôn thuở

Từ ngã ba đến góc đường,

Và còn ngàn năm nữa,

Mới đến lúc rạng đông, trời ấm.

Đất vẫn còn trần trụi,

Nên đêm nó chẳng có gì che phủ

Để đung đưa các chiếc chuông

Và hòa theo tiếng ca sĩ trong giáo đường.

Và suốt từ thứ năm Lễ Thánh

Đến thứ bảy Lễ Thánh

Nước cứ khoan mãi đôi bờ

Và đào các vòng nước xoáy.

Và rừng cây bị lột áo trơ trụi

Và suốt tuần Lễ Thánh

Những cây thông đứng tụm thành hàng

Như đám người cầu kinh.

Còn trong thành phố, trong không gian chẳng rộng,

Như mọt nơi tụ họp thưa người,

Những thân cây trụi lá

Ngó vào trong nhà thờ.

Và ánh mắt, chúng vô cùng kinh sợ

Nỗi lo âu của chúng cũng dễ hiểu thôi.

Các vườn cây bước ra khỏi hàng rào,

Nền đất chao đảo:

Người ta đang chôn Chúa.

Và chúng thấy ánh sáng trong cung thánh

Thấy áo tang đen, thấy dãy nến trắng

Những khuôn mặt đầm đìa nước mắt

Và đột nhiên đoàn người mang thánh giá

Hiện ra với tấm khăn liệm Chúa

Và hai cây bạch dương bên cổng

Phải tránh ra nhường đường.

Và đám tang vòng quanh sân

Đi trên mép vỉa hè,

Rồi trở về đem theo từ ngoài phố

Mùa xuân, câu chuyện mùa xuân

Và không khí đượm màu bánh thánh

Mùa xuân mặn nồng.

Và tháng ba ném bao nhiêu bông tuyết

Xuống đám người tàn tật ở tiền đình,

Dường như có một người bước ra,

Đem túi bánh và mở túi

Phân phát hết không còn một cái.

Và tiếng hát ngân nga đến sáng

Với bao nhiêu nức nở nghẹn ngào

Tiếng ca trong ấy lắng dần

Bài Thánh vịnh hay bài Thánh tông đồ

Vọng ra bãi trống dưới cây đèn.

Nhưng lúc nửa đêm bao nhiêu thể xác

Đều lặng câm trước tiếng nàng xuân

Khi bình minh chỉ vừa chớm nở,

Sẽ có thể khuất phục trước thần Chết

Bằng nỗ lực Phục Sinh.

4. ĐÊM TRẮNG

Anh như thấy lại thời xa vắng,

Ngôi nhà ở phía Petecbua.

Người con gái của bà điền chủ không giàu,

Em từ Cuôcscơ đến đây theo học.

Em xinh xắn, có nhiều chàng ngưỡng mộ.

Đêm trắng ấy hai chúng mình

Ngồi trên bệ cửa sổ phòng em,

Ngó xuống đường từ tầng nhà cao ngất.

Ánh ban mai bắt đầu run rẩy,

Chạm các ngọn đèn đường như lũ bướm hơi.

Điều anh thấp giọng kể em nghe,

Giống như chốn xa say ngủ.

Hai chúng mình đồng lòng giữ kín

Bí mật kia mới khó giữ sao,

Như Petecbua phơi mình trước toàn cảnh

Bên kia dòng Nêva mênh mông.

Giữa đêm trắng mùa xuân này

Trong cánh rừng rậm rạp đằng xa

Bầy sơn ca cất lên điệu hót

Vang vang khắp cánh rừng.

Tiếng hót dập dồn cứ lan đi mãi

Giọng con chim nhỏ bé, mảnh mai

Đánh thức nỗi hoan hỉ và cảnh nhộn nhịp

Trong chốn rừng sâu đầy quyến rũ.

Đêm men hàng rào đến nơi ấy

Như một nàng lữ hành chân đất

Và dấu vết câu truyện nghe trộm

Từ trên cửa sổ bò xuống theo gót đêm.

Trong tiếng vọng của câu chuyện vừa nghe

Lan khắp các vườn cây có hàng rào che chắn.

Những cành táo và anh đào nở hoa,

Choàng bộ áo màu hồng nhạt.

Và cây lá như những bóng ma màu trắng

Đổ ra đường như một đám đông

Hệt như làm hiệu giã từ đêm trắng,

Cái đêm chứng kiến biết bao điều.

5. TUYẾT TAN MÙA XUÂN

Ánh lửa hoàng hôn vừa tắt.

Trong cánh rừng hoang vu

Có người lặn lội giữa con đường tuyết ướt

Đi đến khu trại xa miền Uran.

Con ngựa lúc lắc lá lách,

Nước trong các vũng suối đầu nguồn

Dội lại tiếng móng sắt ngựa ậm ạch,

Đuổi theo tiếng ngựa bước trên đường.

Khi chàng buông lỏng dây cương

Cho ngựa đi bước một,

Tiếng nước lũ đâu đấy

Chảy ào ào sôi sục.

Nghe có tiếng ai cười, ai khóc,

Tiếng đá va vào đá lửa vỡ vụn

Và những gốc cây bị bật rễ,

Ngã xuống luồng nước xoáy.

Còn trong đám cháy của hoàng hôn

Sơn ca hát rộn lên lảnh lót và dồn dập

Như tiếng chuông báo động

Trong đám cành lá xa xa.

Nơi cây liễu bên bờ khe

Rủ tấm khăn tang góa phụ của nó,

Sơn ca huýt sáo trên bảy cây sồi

Như sơn ca đạo tặc cổ xưa.

Tiếng hót dồn dập ấy

Nhằm vào tai họa nào, cô gái yêu nào?

Tiếng hót nghe như tiếng súng

Chim bắn vào ai trong cánh rừng dày?

Tưởng chừng nó sắp bước ra như yêu tinh

Từ chỗ trú chân của đám tù khổ sai chạy trốn

Về phía các trạm gác của du kích

Dùng ngựa hay cuốc bộ ở đây.

Đất và trời, rừng cây và đồng ruộng

Bắt lấy cái âm thanh thưa thớt ấy,

Những phần đều đặn ấy

Của điên cuồng, hạnh phúc, khổ đau.

6. GIÃI BÀY

Cuộc sống đã trở lại vô duyên cớ,

Hệt như nó từng đứt đoạn lạ lùng ngày nào.

Anh vẫn ở trên đường phố cổ,

Như lúc ấy, giờ ấy, ngày hè ấy.

Cũng vẫn những con người ấy, lo toan ấy

Và đám cháy hoàng hôn chưa nguội tắt,

Buổi chiều chết chóc vội đóng đinh

Ánh hoàng hôn trên bức tường Trường Đua.

Những người phụ nữ trong bộ áo rẻ tiền

Ban đêm vẫn giẫm mạnh những đôi giày ấy
Sau đó trên mái tôn tầng thượng

Họ bị người ta đóng đinh câu rút.

Kìa một thiếu nữ dáng điệu uể oải

Chậm chạp bước ra ngưỡng cửa

Và từ tầng hầm bước lên

Đi tắt qua sân.

Tôi lại chuẩn bị cớ chối từ,

Và với tôi lại thế nào cũng được.

Và cô láng giềng vòng qua sân sau,

Để lại hai đứa tôi với nhau.

Đừng khóc, đừng mím cặp môi sưng,

Đừng làm nhăn khóe miệng

Kẻo em sẽ làm tấy lại vết thương đã kín miệng

Của cơn sốt mùa xuân.

Hãy rút bàn tay khỏi ngực tôi,

Hai ta như đường dây có điện.

Hãy coi chừng, kẻo vô tình

Điện lại hút hai đứa vào nhau.

Rồi năm tháng qua đi, em lại lấy chồng

Em sẽ quên những điều rắc rối,

Trở thành người đàn bà là bước đi vĩ đại,

Làm si mê điên dại là hành động anh hùng.

Còn tôi trước sự thần kì của cánh tay phụ nữ,

Của eo lưng, bờ vai, ngấn cổ,

Tôi tôn thờ suốt đời.

Với lòng gắn bó của những kẻ nô bộc.

Nhưng dầu đêm tối có trói buộc tôi

Bằng chiếc vòng buồn nhớ,

Thì ham muốn lìa xa vẫn mạnh hơn trên đời

Và nỗi đam mê vẫn quyến rũ tôi đoạn tuyệt.

7. MÙA HÈ Ở THÀNH PHỐ

Những lời trò chuyện thì thầm

Và với cử chỉ vội vã mạnh mẽ

Cả búi tóc nặng trĩu sau gáy

Được túm lên trên.

Từ dưới chiếc lược nặng

Một thiếu phụ đội mũ ngước nhìn,

Hất mái đầu thật mạnh

Cùng mọi bím tóc ra đằng sau

Còn ngoài trời đêm nóng bức

Báo trước sẽ có mưa.

Khách bộ hành vội vã

Nện bước tản về nhà.

Sấm nghe vang từng chặp

Tiếng vọng cũng chói tai

Và gió thổi bay bay

Tấm rèm che cửa sổ.

Bắt đầu cảnh im ắng

Nhưng hơi nóng vẫn như cũ

Và khắp trời vẫn có

Những tia chớp lằng nhằng.

Rồi ban mai lại đến

Và ánh nắng chói chang

Lại làm khô mọi vũng nước trên đại lộ

Sau trận mưa rào ban đêm.

Những cây đoạn cổ thụ.

Hoa thơm phức ngọt ngào

Nhìn cau cau khó chịu

Vì chẳng được ngủ ngon.

8. GIÓ

Tôi đã chết rồi, còn em vẫn sống.

Và gió thở than, khóc lóc,

Vừa lay giật cánh rừng và ngôi nhà ngoại ô.

Gió không lay từng cây thông đơn chiếc,

Mà lay hết thảy mọi cây

Với toàn bộ không gian vô tận,

Như lay những chiếc thuyền buồm

Trên vùng biển lặng

Và điều đo phải đâu vì dũng mãnh,

Hay vì cơn giận dữ vu vơ.

Mà là để tìm trong nỗi buồn của em

Những lời ca của Bài hát đưa nôi.

9. CÂY HOA BIA

Dưới cây liễn có cây tầm xuân quấn quít

Chúng mình tìm sự che chở chống gió mưa

Vai chúng mình được khoác tấm áo mưa

Hai tay anh ôm vòng người em.

Anh đã lầm. Các bụi liễu này

Được quấn quít bằng cây hoa bia, không phải bằng dây tầm xuân.

Vậy thì tốt hơn cả là ta trải rộng

Tấm áo mưa bên dưới chúng mình.

10. NGÀY NẮNG NÓNG ĐẦU THU

Là phúc bồn tử thô và nháp.

Trong nhà vang rộn tiếng cười và tiếng rung cửa kính.

Người ta thái, băm, muối dưa và rắc tiêu

Và thêm nụ đinh hương vào gia vị.

Như kẻ thích đùa, rừng cây vung vãi

Tiếng ồn ào ấy lên vách núi cheo leo,

Nơi cây phỉ tử bị mặt trời thiêu đốt,

Như bị áp tải bởi sức nóng của đống lửa

Nơi đây con đường xuôi xuống hẻm núi,

Cũng nơi đây ta thương các gốc cây già khô héo,

Các mảnh vụn của mùa thu,

Mùa thu quét tất cả xuống cái khe này.

Ta thấy vũ trụ đơn giản

Hơn kẻ khôn ngoan thường nghĩ.

Thấy cánh rừng thờ thẫn như mất hồn,

Thấy mọi sự trên đời đều có chỗ tận cùng.

Đừng ngạc nhiên vô ích,

Khi hết thảy trước mắt ta đều bị cháy thiêu

Và lớp muội trắng của mùa thu

Dệt màng nhện trên cửa sổ.

Một lối đi cắt ngang hàng rào

Chạy từ vườn ra mãi rừng bạch dương

Tiếng cười và cảnh bếp núc nhộn nhịp trong nhà.

Ngoài kia cũng tiếng cười và cảnh nhộn nhịp ấy.

11. ĐÁM CƯỚI

Cắt ngang một góc sân

Khách mời đã ra đường múa hát

Với cây phong cầm, họ dạo chơi đến sáng

Rồi tới nhà cô dâu.

Bên trong các cánh cửa bọc dạ

Của chủ nhân, nhà chú rể

Tiếng chuyện trò huyên náo

Lắng (nhỏ) dần từ một, đến bảy giờ.

Bình minh tới, cái đúng khi

Chỉ muốn ngủ và ngủ

Thì tiếng đàn phong cầm lại nổi lên

Đoàn đón dâu đã về.

Nào tiếng đàn Ăc-coóc,

Nào tiếng đàn Baian,

Tiếng vỗ tay, ánh lấp lánh của trang sức

Tiếng ồn ào nhộn nhịp của cuộc vui.

Và tiếng đàn tiếng hát

Cứ mãi mãi vang vang

Xộc thẳng vào tận giường

Của những người đang ngủ.

Còn một cô trắng toát

Giữa tiếng nhộn nhịp, ồn ào, tiếng huýt sáo,

Lại bắt đầu bơi như một con công

Thân hình đung đưa uyển chuyển.

Nàng nghiêng nghiêng đầu

Và uốn bàn tay phải

Nhảy múa trên sân

Như một con công, con công, con công.

Bỗng tiếng ồn ào nhộn nhịp của đám đông,

Tiếng bước chân nhảy múa

Tắt hẳn trong giây lát

Biến mất vào thinh không.

Sân nhà rộn ràng tỉnh giấc

Tiếng vọng của công việc làm ăn

Xen vào câu chuyện

Và những tiếng cười giòn.

Bầy chim câu cất cánh

Bứt khỏi các chuồng chim

Như cơn lốc màu xám

Vút lên bầu trời bao la.

Hệt như người ta vừa tỉnh ngộ,

Chợt nhớ ra, cử chúng đuổi theo

Chúc bách niên giai lão

Cho đám cưới người ta.

Và cuộc đời cũng chỉ là khoảnh khắc

Chỉ là sự hòa tan

Của chính chúng ta, trông tất thảy những người khác

Như món quà tặng họ

Chỉ là đám cưới bên trong các cửa sổ kia

Muốn bay vút lên

Chỉ là bài ca, chỉ là giấc mộng

Chỉ là con chim câu xám.

12. MÙA THU

Tôi đã cho người nhà đi xa hết,

Tất cả những người thân đã li tán từ lâu

Và trong trái tim, trong thiên nhiên

Chỉ tràn ngập nỗi cô đơn vĩnh cửu.

Thế là tôi với em ở trạm gác rừng.

Trong rừng hoang vắng không một bóng người

Như trong bào hát, những đường viền, đường mòn

Cỏ đã trùm lên một nửa.

Giờ đây những bức tường gỗ tròn

Nhìn hai đứa mình một cách buồn bã

Chúng mình không hứa vượt các trở ngại,

Chúng mình sẽ chết một cách thành thực.

Chúng mình sẽ ngồi lúc một giờ và đứng dậy lúc ba giờ

Tôi đọc sách, em thêu áo

Và lúc rạng đông chúng mình không để ý

Rằng chúng mình sẽ ngừng hôn nhau như thế nào.

Cứ xào xạc, cứ rụng mạnh hơn

Và rụng dày hơn, hỡi những chiếc lá

Và hãy làm tràn cái chén đắng cay hôm qua

Bằng nỗi buồn thương hôm nay.

Nỗi quyến luyến, niềm say mê vẻ đẹp!

Chúng mình sẽ tan biến trong tiếng ồn tháng chín!

Em hãy vùi cả thân mình vào tiếng xào xạc của mùa thu!

Em hãy sững sờ, hay phát điên lên!

Em cởi áo dài ra

Hệt như rừng cây trút lá,

Khi em ngã vào lòng anh

Trong tấm áo choàng có lông tơ.

Em là hạnh phúc của bước đi tai hại

Khi đời sống đáng ghét hơn bệnh tật,

Còn cội nguồn của cái đẹp là sự can đảm,

Và điều đó kéo chúng mình lại với nhau.

13. CHUYỆN CỔ TÍCH

Ngày xửa ngày xưa

Ở một xứ xở kỳ lạ

Có một chàng kỵ sĩ

Len lỏi trên cánh đồng cúc hương.

Chàng ta đang vội ra chiến trường,

Bỗng trong đám bụi thảo nguyên

Chàng thấy mình đang đi tới

Một khu rừng âm u.

Lòng luôn xao xuyến

Lo lắng dặn dò:

Hãy sợ vũng nước

Hãy thắt chặt yên ngựa.

Nhưng chàng chẳng nghe

Cứ cho phóng dại

Không chút e ngại

Lên một ngọn đồi.

Rồi từ đồi cao

Để xuống thung lũng

Vượt qua bãi trống

Vượt qua núi non.

Rồi lội qua khe

Và theo đường mòn trong rừng

Lần theo vết chân thú

Tới chỗ thú rừng uống nước.

Bất chấp lời dặn

Coi thường trực giác bản thân

Chàng đưa ngựa uống nước

Ở bên bờ suối.

Bên suối có hang

Trước hang là chỗ nước nông

Cửa hang như được rọi sáng

Bằng lửa lưu huỳnh.

Và trong lớp khói đỏ bầm

Che lấp tầm mắt

Tiếng rừng vang vang

Tiếng gọi xa xa.

Giật mình chàng vội

Cho ngựa men khe núi,

Đi thẳng về phía

Có tiếng kêu vang.

Chàng vội chĩa ngọn giáo

Vì chợt thấy đằng trước

Cái đầu con rồng

Cái đuôi và bộ vẩy.

Con rồng phun lửa

Sáng rực cả một vùng,

Nó quấn ba vòng

Một thân cô gái.

Thân con vật ấy

Như vành đai sắt

Nó vươn dài cổ

Bên đôi vai nàng.

Xứ này có lệ

Bắt một giai nhân

Hiến cho rồng thiêng

Quái vật trong rừng.

Dân chúng trong cùng

Dùng lễ vật ấy

Mua sự bình an

Cho túp lều của họ.

Con rồng quấn tay,

Xiết cổ họng nàng,

Nhận lễ vật ấy

Hành hạ nạn nhân.

Kỵ sĩ ngước mắt cầu khẩn

Nhìn lên trời cao

Chĩa thẳng ngọn giáo

Xông tới con rồng.

Mí mắt nhắm nghiền

Trời cao. Mây bay.

Nước. Các lòng suối cạn. Các lòng sông.

Năm tháng và thế kỷ.

Mũ sắt méo bẹp

Kỵ sĩ bị thương

Con ngựa trung thành

Dùng vó dày xéo con rồng.

Ngựa và xác rồng

Cách nhau trên cát

Kỵ sĩ ngất lịm

Giai nhân sững sờ.

Vòm trời ban trưa trong sáng

Xanh xanh dịu dàng

Nàng là ai? Công chứa?

Con gái trần gian? Nữ bá tước?

Lúc quá đỗi sung sướng

Nước mắt chảy ròng ròng

Lúc tâm hồn tràn ngập

Mơ màng và mê man.

Lúc chàng khỏe lại

Lúc mạch máu bất động

Vì mất máu

Và vì kiệt sức.

Nhưng tim họ vẫn đập

Cả chàng lẫn nàng

Họ cố tỉnh lại

Rồi lại ngất đi.

Mí mắt nhắm nghiền

Trời cao. Mây bay.

Nước. Các lòng suối cạn. Các lòng sông.

Năm tháng và thế kỷ.

14. THÁNG TÁM

Như đã hẹn, không lừa dối,

Sớm nay nắng lọt vào,

Như một dải xiên xiên màu nghệ

Từ rèm cửa đến đi-văng.

Nó phủ sắc vàng nóng

Lên cánh rừng bên cạnh, lên các nhà trong xóm,

Lên chiếc đệm giường tôi, lên cái gối ướt

Và lên mép giường đằng sau giá sách.

Tôi chợt nhớ, vì lẽ gì

Cái gối bị ẩm ướt

Tôi nằm mơ thấy các bạn nối đuôi nhau

Đi trong rừng tiễn đưa tôi.

Các bạn đi thành tốp đông, một mình và thành cặp

Chợt có người nhớ rằng hôm nay

Mùng sáu, tháng tám theo lịch cũ,

Ngày Chúa hóa.

Thông thường ánh sáng không có lửa

Phát ra vào ngày này từ đỉnh Phavo

Và mùa thu, rõ ràng như điềm báo.

Thu hút các ánh mắt về phía mình.

Và các bạn đã đi xuyên qua một rừng trăn nhỏ

Tiêu điều, trơ trụi, run rẩy

Đến cánh rừng màu đỏ gừng của nghĩa trang

Cánh rừng bị cháy xém, như một tấm bánh in.

Bầu trời đứng long trọng bên cạnh

Những đỉnh cao im ắng của khu rừng,

Và phương xa dài giọng đáp lời

Tiếng những con gà trống.

Trong rừng, như một nhân viên đạc điền,

Thần chết đứng giữa nghĩa trang

Nhìn khuôn mặt tôi đã chết,

Để đào huyệt vừa vóc người tôi.

Hết thảy mọi người đều cảm nhận bằng thể xác

Một giọng nói thản nhiên của ai đó bên cạnh

Đó là giọng tiên tri của tôi khi trước,

Vang lên, không bị sự phân hủy động tới.

Vĩnh biệt, màu thiên thanh của ngày Chúa hóa

Và vàng của ngày Giáng thế hồi sinh

Hãy dùng sự âu yếm cuối cùng của người phụ nữ,

Làm dịu bớt giùm tôi nỗi cay đắng của giờ tận số.

Vĩnh biệt những năm tháng nặng nề

Ta hãy chia tay nhau, hỡi người phụ nữ.

Đang thách đấu với bao điều nhục mạ!

Tôi là bãi chiến trường của em.

Vĩnh biệt đôi cánh giang rộng

Của chuyến bay kiên nhẫn tự do.

Và hình ảnh thế gian, được hiện thân trong từ ngữ

Sự sáng tạo, và kỳ công sáng tạo.