Chị Pha bôi thêm tí nghệ vào mặt và chân tay ,rồi sắp quang gánh ,hạ cửa liếp để đi chợ .

Nằm ở nhà mấy hôm, chỉ tiêu mà không kiếm ra đồng nào ,chị sốt cả ruột .Nhiều lúc vật tay xuống chiếu ,chị thở mạnh ra những tiếng rên rất nảo nùng thảm thiết .

Bởi vậy ,để được yên tâm lo việc sinh nhai ,chị đã nói với bà trưởng Bạt cho cái Bống cháu bà nó bế hộ thằng Bạch ,thì chị xóa công làm của chồng chị cấy cho bà mấy hôm nay mà bà còn chịu .

Bà trưởng bằng lòng ngay ,vì cái Bống năm nay đã lên tám ,bố mẹ chết cả rồi ,nó ở nhà chơi cũng thế ,phải tập làm đi thì vừa .Hễ thằng Bạch nó khóc , đã có bác tư Dậu ,con dâu bà ,cho nó bú chực .Khi trừ xong nợ ,chị Pha hứa trả cho cái Bống mỗi ngày một xu .

Chồng chị chẳng nghỉ làm buổi nào cả .Cấy xong cho bà trưởng ,anh định cấy đến ruộng nhà .Con nhà nông ,trời cho sẵn bộ xương đồng da sắt để chống nắng với mưa .Ngày hè thiêu đốt ,cũng như ngày đông tê tái ,quanh năm anh phải lợi dụnh hai cánh tay nổi bắp ,để đở mang tiếng con trai nhờ vợ ,để được ăn ở lương thiện ,và để mong đóng góp với làng cho người ta khỏi khinh .

Bởi thế cũng như phần nhiều dân quê ,sự biết của anh rất hẹp ,sự nghĩ của anh rất gần .Nó hẹp ,nó gần trong vòng lũy tre quây quanh làng .Xa hơn nữa ,là cánh đồng đời đời phẳng lặng .Cuộc sinh họat mộc mạc làm anh bằng lòng sống hiền lành yên phận ,không ước muốn cao xa phiền phức ,sống như ông cha anh đã sống từ trước ,như phần đông người làng hiện đương sống bây giờ .

Mục đích cuộc đời chị Pha cũng không có gì khó hiểu .Nó theo nếp những người khác ,là lấy chồng để nương tựa ,buôn bán để có việc và đẻ con để nuôi .

Chị Pha đặt gánh lên vai .Thấy nặng ,chị biết chị vẫn còn yếu .Nhưng mặt trời đã lên cao ,rọi những tia chói lọi qua khe đám lá cây .Chị nghĩ đến chồng lúc này ở ngòai ruộng .Chị được sung sướng nhàn hạ hơn ,vì khi nắng khi mưa ,lúc nào cũng ngồi dưới mái lều .Chị bước rảo cẳng theo đà của hai chiếc bồ rún lên rún xuống .

- Này ,chị Pha tôi nói cho mà biết ,có về bảo anh ấy đổi tên cho thằng bé ,không có chẳng ra gì với tôi đâu .

Chị Pha đứng dừng lại ,đặt phịch gánh xuống đất .Chị hung hăng nhìn vơ trương Thi ,mặt nóng bừng bừng .Nhưng chưa nói chị đã thấy run lên ,đầu chóang váng ,và mệt rốc hẳn người .Định thần một lát ,chị mới đáp :

Ừ đấy ,cứ đặt thế đấy ,nghĩ là sinh sự thì sinh sự ,chứ bụt trên tòa gà nào dám mổ mắt .

Trương Thi chạy ra ,tay cầm thanh củi nói :

- Phải ,muốn sinh sự sự sinh thì rồi xem

Chị Pha nghẹn hơi đến cổ ,song biết thế không làm gì nổi .Nhưng không lẽ chịu nước lép ,chị giở giọng chua ngoa :

- Nhà tôi không chứa nổi thổ đổ hồ ,chồng tôi không ăn trộm ăn cướp ,tôi không theo trai đánh đĩ không buôn lậu bán vụng ,mười đời nhà đứa nào cũng không làm gì nổi tôi tốt !

Trương Thi bị chạm nọc ,cười gằn trỏ vào mặt chị Pha ,dọa :

- Ừ ,mày xem tao có làm gì nổi mày không .

Chị Pha căm giận toan cũng mày tao ,và chửi nhau một trận đáo để ,nhưng bên địch đã kéo nhau vào nhà

Sao hàng rào ,bà trưởng Bạt ,đứng lấp ló nhìn qua lớp lá dâm bụt can ,:

- Thôi mà ,chị Pha ,một câu nhịn chín câu lành

Chị Pha uất lên ,chùi nước mắt đáp :

- Đấy ,bà tính xem ai sinh sự trước .

- Thôi ,đi chợ đi ,trưa rồi

Vẫn còn hậm hực ,chị Pha cất gánh lên vai .Chị tiếc sao lúc nãy không cứ xông vào xé con mẹ ấy một mẻ .Nhưng chị tự an ủi :ở đời bao giờ hiền cũng gặp lành mà những kẻ gian ngoan tai quái như trương Thi,tự khắc đã có trời biết mà trị tội.Hạng ấy dứt khoát không thể giữ của bền được .Trương Thi là một tay chơi có tiếng ở làng An Đạo .Cứ một vết sẹo dài chéo trên tráng hắn cũng đủ tố cáo hắn sinh nhai bằng nghề gì .Ở tù ra hắn không ăn trộm cướp nửa ,những hắn lại nấu rượu lậu .Việc ấy ,cả làng biết đấy ,nhưng chưa lần nào hắn bị bắt.Nhà Đoan ở cách làng có 6 cây số ,cả Tây lẫn Việt Nam về sục sạo nhà hắn luôn ,nhưng lần nào hắn cũng tẩu thoát được hết tang vật .Mà một khi người ta đã quay gót trở ra khỏi làng ,hắn lại công nhiên nhóm bếp nấu một mẻ rượu lớn .

Cả làng ai cũng kiêng hắn,vì người ta không muốn day dưa với con người ngông ngược .Hắn tưởng thế là giỏi ,càng chẳng sợ ,chẳng nể ai .Ông lý trưởng ,ông chánh hội ,cho đến cả quan Nghị hách dịch là thế ,mà hắn cũng chẳng coi vào đâu .

Chị Pha càng nghẫm nghĩ càng căm hờn .Chị không hiểu sao những người thù nhau với hắn ,không nghe ngóng đích xác lúc nào hắn làm việc phi pháp ,lập tức đi với Đoan về .Chỉ cách ấy mới làm con người nham hiểm phải tuyệt nghiệp ,tù tội .Mà vùng này mới được yên ổn làm ăn,thỉnh thỏang đở thấy bóng những người mặc áo vàng ,xồng xộc vào làng ,để họ nhũng nhiễu ,có khi không khám được rượu lậu ,họ đâm cả vào nàh người ta ghẹo gái .

Đến chợ chị Pha chui vào lều ,lấy nón quạt một lát ,rồi vởi đôi bồ hàng ra bầy .Người quen kẻ thuộc ai thấy chị vắng mấy buổi ,và nay bụng chị bé đi cũng biết là chị ở cữ .Với những người hỏi thăm ,chị kể rành rọt cả cho nghe câu chuyện bực mình vừa rồi .Nói được như thế chị mới hả .

Chẳng mấy chốc ,những hộp gỗ vuông có lòng kính trên mặt đã bày la liệt trước chị ,trên chiếc vỉ buồm rộng bằng cói trải xuống đất .Thực là một cuộc triển lãm về công nghệ quốc tế :khuy ,phấn,pin,gim,ví ,xà phòng con mèo,thuốc lá, lưu hòang ,thuốc lậu Từ Ngọc Liên,cỗ bài ,dầu cô ba,truyện,vân vân.Trên xà rũ xuống những áo tích cô ,khăn mặt bông ,pít tất và giải rút .

Chị Pha ngồi trên chiếc ghế thấp thỉnh thỏang mỡ hộp trầu ra lấy một miếng để nhai cho đỡ buồn ,và luôn luôn mời chào người qua kẻ lại .

Nắng như quăng lửa .Càng về trưa chợ càng đông .Mùi người trộn lẫn với mùi cá ,mùi thịt ,theo bụi bậm xông lên .

Chị Pha thấy đói bụng mỡ gói ,lấy cơm nắm ra ,chấm với trứng cáy .

Bỗng vợ đĩ Dự hớt ha hớt hải chạy đến bảo :

- Chị về nàh xem anh ấy làm sao kia kìa !

- Chị Pha giật mình hỏi :

- Nhà Tôi làm sao hở mợ ?

- Ai biết được ,thấy người ta túm đông túm đỏ ở sân đình ây .

Chị Pha vội vàng bỏ cả ăn lẫn hàng ,nhờ em dâu trông hộ ,tức tốc về .Chị cắm cổ chạy quên cả mệt .Chị cố đóan mà không sao biết được việc gì

Đến đầu làng chị thấy đám đông đi về phía cổng đồng .Vì không gặp ai để hỏi nên chị cứ chạy theo ,nhịn thở ,nhăn mặt,ôm bụng mà chạy cho kịp .Gần đến nơi chị mới gặp một người mắch:

- Có ruộng chôn ở ruộng anh ấy .

Tin sét đánh làm chị rụng rời tay chân .Chị hiểu ngay .Chị thấy chồng đầu không nón ,mình không áo ,mà mình nắng chang chang thì thương hại quá .Pha phải trói giật cánh khủyu ,đầu dây chảo có người tuần cầm .Người tay đoan mặt đỏ,vẫn như mọi bận ,đội mũ vải vàng rộng bìa ,mặc áo sơ mi nịt và quần cụt,chống cái ba toong thật to..Đi với người tây có 02 ngừơi lính áo vàng ,nón vàng ,giẫm chân không ,nhưng có vẻ oai vệ lắm.Sau bọn nhà Đoan thì Lý Trưởng ,chánh hội ,phó lý,khán thủ ,hai người tuần và đến trăm người kéo nhau đi xem.Những người này đều nhìn Pha bằng đôi mắt ghê tỡm,khinh bỉ .Tự nhiên họ ghét bỏ một người bất lương ,hành động trái pháp luật như kẻ cướp,kẻ trộm vậy .

Nguyên nha thương chính trên huyện được báo tin có rượu lậu chôn ở đông An Đạo ,nên phái người về .Người nhà Đoan đến làng ,gọi lý trưởng ra ruộng để nhận thực,và tìm bắt chủ ruộng là Nguyễn Văn Pha .Lý trưởng tuân lệnh ,phán khán thủ và 01 tên tuần đến ruộng bà trưởng Bạt .

Pha đương cấy,thấy tự nhiên có người vồ lấy mình và trói,anh sợ hãi chẳng hiểu việc gì ,ngơ ngác hỏi .Nhưng không ai trả lời cả ,Họ thít rõ chặt ,giòng anh về nhà.

Trong khi ấy lính đòan vào nhà Pha ,lấy thuốn sắt nhọn chọc chẳng còn thiếu chổ nào ,trong nhà ,ngoài bếp đống tro , đống quần áo ,chỉnh tương ,mặc kệ.

Lục lọi không thấy gì mọi người trở ra,thì vừa lúc tuần giải Pha đến.Biết rằng bị khám rượu lậu và chắc nhà Đoan lầm .Anh nói :

- Thưa các quan tên con là Nguyễn Văn Pha đấy ạ

- - Phải rồi ruộng mày có chôn rượu lậu

Pha tái mét mặt nhìn sang nhà truong Thi ,thấy người đứng lố nhố dòm sang rào .Anh hiểu ngay vì đâu rượu lại bò đến ruộng Anh .Anh biết tội này là quan trọng và đành chịu chứ không thể cãi oan được.

Nhưng muốn anh phục nhà nước không bắt lầm ai bao giờ ,người ta gảii anh ra đồng để được nhìn bằng hai mắt chính ruộng anh có rượu và ký nhận vào biên bản .

Chị Pha thấy chồng oan uổng ,vội chay đến trước mặt người tây đoan,chắp hai tay vái lấy vái để và khóc lóc ,nói :

- Lạy quan lớn quan tha cho chồng con,chồng con không biết nấu rượu bao giờ .Chẳng qua người ta thù .

- Người tây trợn mắt giơ ba toang lên dọa .Hàng trăm người chạy ồ như vịt ,ngã cả lên nhau .Nhưng không có gì cản nổi người đàn bà ngu xuẩn va 2liều lĩnh ,tuy mặt người ấy nhợt nhạt vì mệt ,vì sợ .

- - Lạy quan lớn ,chồng con vẫn lương thiện không dám làm những chuyện phạm pháp .Đây ,có mặt các cụ lý ,cụ cánh ,quan lớn hỏi ngay thì rõ

- Lý trửởng quắc mắt

- - Ơ hay cái chị này ,việc gì đến tôi chỗ ấy .Tôi không biết đâu .Bước ! Quan lớn đánh cho bây giờ .

- Người tây đoan thản nhiên đánh diêm hút thuốc lá và chữa cái quai mũ .Chị Pha vẫn khóc lóc av2 nói lải nhải :

- - Nó thù nó chôn rượu và ruộng nah 2tôi

- Rồi cảm động quá chị nức to lên:

- Ai làm thế nào mà canh ruộng ở ngoài đồng được, hỡ trời !Khốn nạn thân tôi quá trời ơi

- Người tính đoan xua tay đuổi

- - Đi lên Hà Nội mà lý sự ,đây không biết .Rồi tù mất nhà ,mất ruộng .

- Thấy chị Pha khóc một cách lố bịch ,người tây đoan nhăn răng ra cười .Hình như hắn đã chai mắt chai tai về hàng nghìn hàng vạn tấn kịch có tiếng khóc lóc thắm thiết như thế .

- Thấy tiếng kêu vang của mình vô công hiệu ,chị Pha quay lại nói với Lý trưởng bà chánh hội:

- - Lạy các cụ ,các cụ làm phúc nói với quan hộ cho .thật là oan nhà cháu quá. Có người đáng bắt thì các quan không bắt .

- Người lính đoan quắc mắt :

- - Im mồm !

- Chị Pha tức quá không chịu được bèn nói liền :

- - Các ông làm việc vô lý ,chỉ bắt ức người ta thôi .Ruông ở tận ngoài đồng ,chả lẻ ra đấy mà ngồi canh suốt đời ờ ?

- -Mặc kệ .Lên Hà Nội mà kêu .

- Từ nảy Pha không van lạy gì .Anh cũng phản nhiên như người tay đoan ,vì anh coi việc phải trói và giải đi ,rồi phải tù ,mất nhà ,mất ruộng chăn nửa là một việc dĩ nhiên.

- Ở gần nhà đoan từ thưở nhỏ ,làm gì anh chẳng thấy được mắt thấy tai nghe biết bao nhiêu việc như việc này .

- Bởi vậy ,tuy thương vợ còn yếu đuối ,anh chỉ lẳng lặng mà chịu tội ,còn hơn là cữơng ,là kêu ,lỡ bị tát ,đá đánh ,thụi ,lại thêm khổ vào thân nữa chứ ích gì .

- Pha theo người ta dẫn đến cánh Mả Giơi có ruộng mình có người lính đoan thứ ba nữa đang đứng đợi và ý chừng để canh tan vật .

- Bỗng chị Pha chạy vòng lên trước như có việc gì lạ vậy .Rồi tự nhiên chị quay lại ,mừng rỡ,cuống quýt ,chấp tay lạy người tay đoan và nói :

- - Lạy quan lớn ,ruông này không phải của nhà con .Cả ngần ấy mắt trố lên.Ai nấy ngạc nhiên hết sức .Pha cô nhìn ,thì bỗng nhẹ hẵng người ,như được sống lại

- Chị Pha cười khanh khách nói :

- - Bẫm đấy là ruộng của quan nghị lại ạ .

- Mọi người tưng bừng ngơ ngác nhìn nhau ,ra ý sợ hãi .Pha tươi tỉnh trỏ ruộng bên cạnh ,nói:

- Ruộng nàh con đây chứ không phải ruộng ấy

- Người ta đoan hất hàm ,hỏi lý trưởng .Lý trưởng và chánh hội đồng thời đáp :

- - Bẩm ruộng này của tên phạm lại thật ạ

- Người ta nhúng vai ,giơ ngang hai cáhnh tay :

- May quá ! Pha lại lương thiện như thường

Dinh cơ Nghị Lại ở đúng giữa làng An Đạo. Song, sự thực, làng An Đạo với dinh cơ ông là hai thế giới tách biệt hẳn nhau.

Đó là một khu đất rộng ước hai mẫu, bốn mặt tường cao ba thước tây xây gần kín khắp, trừ nhà cụ Ánh ở oái oăm vào một góc. Những mảnh chai sáng nhoáng, tua tủa cắm thẳng trên tường, như lưỡi lê của đội quân canh đứng đều răm rắp. Giữa dãy tường theo đường cái, nổi lên cái cổng cực lớn, có chòi canh, nhưng họa hoằn hai cánh mới có dịp mở. Thường thường , người ta vẫn ra vào bằng cái cửa tò vò bên cạnh, rộng độ năm mươi phân tây, nhưng cả ngày đóng im ỉm.

Nghị Lại giàu có một cách hỗn láo. Tiền, thóc, ruộng, nhà của người khác lọt vào tay ông dễ dàng như trở bàn tay.

Với ông, sự học vấn không làm gì. Thưở bé, ông coi sách vở là kẻ thù số một. Bây giờ ông vẫn còn khoe một việc năm ông mới mười lăm tuổi. Hồi ấy ông học ở lớp tư. Một hôm không thuộc bài, ông bị thầy giáo mắng nhiếc. Lập tức, ông đứng phắt dậy, cắp sách ra khỏi nhà trường. Và từ đó, dù cha mẹ khuyên dỗ, mắng chửi thế nào, ông cũng không trở lại cái ngục thất nó chiếm đoạt hết cả tự do của tuổi sung sướng của ông nữa.

Rồi năm sau, khôn hơn, ông mới nhận ra rằng tự thuở nhỏ, ông vẫn bị giam hãm trong cái ngục thất nghiệt ngã hơn nhà trường, là gia đình, mà những người coi ngục còn nghiêm khắc bằng mấy mươi thầy giáo. Ông bèn tìm dịp thoát ly. Một tối, ông lấy cắp năm trăm bạc, theo một người bạn hơn tuổi, lên Hà Nội, hai anh em tập cách ờ xã hội.

Vì ở xã hội sớm thế, nên ông sớm học được đủ các ngón, mà ngón nào cũng tinh. Ông lấy làm hãnh diện rằng mới mười sáu tuổi đã giỏi trống cô đầu, mới mười bảy tuổi đã hút nổi hai mươi điếu thuốc phiện một lúc, và mới mười tám tuổi, đã có vô số nhân tình Hà Thành.

Ông chỉ chửi lại cha mẹ có hai lượt vì ngày xưa, ông ở nhà rất ít để phụng dưỡng song thân. Và nếu năm mười chín, không, đã mang điếu thuốc điếu sái, lâm vào cảnh túng bẫn, thiếu ăn thiếu tiêu, ông đã chẳng trở về với gia đình, và đã thực hành được câu thề không đời nào chịu gọi vợ chồng thằng chánh Hòe là bố mẹ. Chỉ vì nghĩ ngợi rõ kỹ lưỡng một đêm đói thuốc, ông mới tỉnh ngộ rằng ông đã dại mà không hưởng quyền làm con của một nhà giàu có hàng vạn.

Ông chánh Hòe thấy con về thì mừng, cho là đã biết hối, bèn dỗ dành cho con nên tu chí làm ăn, và cưới cho con người vợ. Một cô vợ đẹp, một ả phù dung, là hai cái dây chắc chắn nó ràng buộc ông với nơi chôn rau cắt rốn. Hai cụ liền huấn luyện cho ông cái phương pháp làm giàu. Và từ khi đứng chủ cơ nghiệp này, ông mới phục ông còn giỏi bằng mấy song thân ngày trước.

Nguyên khi ông bà chánh mất đi, thì dinh cơ mới rộng độ tám sào, mà ruộng vườn tất cả ngót trăm mẫu. Thế mà thấm thoắt trong mười năm trời, tường quanh nhà xây gần kín hết, mà ruộng nọ để ra ruộng kia, đến tháng này, ông có vừa đúng bốn trăm mẫu.

Bây giờ ông chỉ nằm khểnh, hút cho sướng cái tuổi năm mươi, thỉnh thoảng có dịp thì lại làm giàu chơi, chứ ông cũng lấy làm mãn nguyện lắm rồi.

Bọn hương lý đưa người nhà Đoan đến cổng lớn nhà Nghị Lại. Lý trưởng giơ tay giật dây chuông, thì đồng thời đàn chó cũng cắn dậy lên. Một lát, trên chòi có người nhìn xuống:

- Ai hỏi gì?

- Vào bẩm với quan rằng có quan Đoan đến nhé.

Năm phút sau phía trong cổng có tiếng tháo gióng gỗ và mở khóa. Hai cánh cửa theo hai bánh gỗ lộc cộc lăn trên gạch, mở toang, để hiện ra một anh lực điền cởi trần đứng choãi hai chân, đương cố sức mở cho hết cánh lim dầy dặn.

Người tây Đoan quen lối, đi thẳng vào sân, mặc dầu lũ chó xồ ra, lăn xả vào mà cắn. Ông qua chuồng trâu bò, lẫm thóc, để lấy bóng rợp, rồi bước chân lên thềm, vào buồng khách.

Buồng khách ấy khá gọi là tình tứ.

Đây là một cô gái Trung Hoa trắng hồng như trứng gà bóc, mũm mĩm, nằm hớ hênh trật cả đùi lẫn vế. Ở góc, lại một cô nữa, chẳng mặc gì để che tấm thân trắng phau béo phốp, nhưng lại thẹn thò chua ngoa, một tay bịt ngay chỗ chẳng nên bịt, và một tay giơ lên trời, cầm một cái... Một cái đây, hiểu ngầm là một ngọn đèn cụt đầu.

Những thức ấy, đáng lẽ khêu gợi lắm thì phải, song tiếc thay, nó chỉ là những bức tranh màu và pho tượng trắng đầy bụi bặm. Gia dĩ, may cho khách đa tình không đến nỗi ngây ngất, là trong buồng lại sẵn nhiều sức phản động, khiến người ta phải cụt hứng ngay.

Đầu tiên là một mùi tanh tanh ở trong gầm xông ra. Nó là mùi hanh đồng của những đỉnh, những đèn, những mâm, những nồi xếp la liệt dưới sập. Những thức ấy khó lòng lấy ra được, vì khi cất vào đó, người ta phải rất đông người cùng khênh bổng cái sập lên, mà khi hạ xuống, thành ra sập sát gần chấm đất.

Rồi đến những bàn ghế, tranh ảnh, cùng trăm thứ trang hoàng trên tường, không ra lối lăng gì. Cái thì thực đẹp, cái thì thực xấu, cái thì thực mới, cái thì thực cũ. Hình như những đồ ấy chủ nhân đã góp nhặt dần dần của các nhà khác. Sự bày biện bảo cho ta biết chủ nhân là một tay bất chấp nghệ thuật, nhưng là một người chịu khó tiếc của trời.

Nhưng cái phản động lực lớn lại là cái ảnh truyền thần Nghị Lại. Ta nên nhớ rằng ông Lại mới làm nghị viện. Song người làng phải nghe ông ta mà gọi ông là quan, nên ông không cần nể ai, chụp ngay cái hình mặc mũ áo đại triều và thuê vẽ. Họa sĩ lại là tay đồng chí của chủ nhân càng không cần nể ai nữa. Y đã tô màu tía lên trên áo rồng và vẽ thêm đôi giao long dưới đầu mũ có rắc kim nhũ. Song, trời ạ, cả một bộ triều phục uy nghi ấy lại dùng để trang hoàng cho một tấm thân có bộ mặt hom hem, nhăn nhúm, khủng bố người ta bằng hai nét nhăn xoạc cong sang bên má, làm cho đôi mắt xếch càng xếch thêm. Họa sĩ muốn tôn người có của, đã hòa màu hồng cho khéo để tô da mặt hồng hào như người Mỹ tráng kiện. Song sự thực, Nghị Lại là dòng dõi một giống người thuộc chủng tộc thứ sáu trên toàn cầu.

Thực vậy, nếu trắng, ông đã là người Âu, nếu vàng, ông đã là người Á, nếu đỏ, ông đã là người Mỹ, nếu nâu, ông đã là người Úc, và nếu đen, ông đã là người Phi. Đằng này ông lại xanh xanh, đích là da của chủng tộc người nghiện.

Nghị Lại ngạc nhiên, đớ người nhìn khách:

- Cái gì vậy?

- Ruộng ông có rượu lậu.

Nghị Lại tròn mắt nhìn:

- Có rượu lậu?

- Phải, thầy lý trưởng nói rõ để ông Nghị biết là ruộng nào.

Lý trưởng nói:

- Bẩm quan, cái thửa bảy thước ở cánh Mả Giơi, của nhiêu Sinh nhường quan tháng trước, mà quan cho nhà Lành cấy rạ ấy ạ.

Nghị Lại cau mặt, gõ mấy đầu ngón tay xuống bàn:

- Cái thửa ruộng ở cạnh thằng Pha ấy à?

- Dạ.

Ngẩn người một lúc, rồi Nghị Lại cười:

- Quái. Nhưng quan lớn bảo nhà tôi như thế này còn nấu rượu làm gì?

- Đành vậy, nhưng ông là chủ ruộng, thì theo luật, ông có lỗi. Hiện tang vật còn đó, ông ra đồng với tôi để xem và ký vào biên bản.

- Phát.

Một tiếng gọi trong lúc giận dữ, ai nấy giật mình.

- Dạ.

- Mày bẩm với cô Năm, đi theo lý trưởng ra xem có phải đứa nào nó bỏ rượu vào ruộng nhà không nhé.

Rồi ông nói với ông Đoan:

- Thôi, ta bất tất phải đi. Mời quan lớn cứ ở đây. nắng lắm.

Ông quay vào trong gọi:

- Mau lên, sao chậm thế?

- Dạ.

Tức thì một tên đầy tớ bưng khay rượu ra. Hai cốc sâm banh trong sáng lanh canh chạm vào nhau làm sóng sánh rượu vàng. Nghị Lại giơ tay mời:

- Rước quan lớn.

Khách chạm cốc rồi ngửa cổ uống một hơi. Nghị Lại rót thêm và nói:

- Cái cốc này người ta làm nông quá. Giá quan lớn cho phép, tôi lấy bộ cốc vang thì rót được nhiều hơn. Chắc quan lớn khát lắm.

Người tây đoan mỉm cười:

- Tùy ông.

- Thứ rượu này ngon lắm. Hồi sinh thời, cụ tôi không dùng, đem cất vào xó lẫm thóc đến ba mươi chai ấy. Bây giờ tôi mới biết, suýt nữa quên thì phí.

Rồi ông cười thực to để che lấp sự lo lắng và nghĩ ngợi.

- Về việc rượu này, chắc ông phải phạt nặng.

- Tôi không hiểu sao pháp luật lại quá bất công thế? Tôi đã làm nghị viên, rất trung thành với hai chính phủ, không nhẽ tôi lại dám làm điều phi pháp?

- Phải, điều đó tôi vẫn hiểu và không ngờ gì ông cả, nhưng pháp luật là pháp luật.

- Ruộng của tôi rất nhiều, không những ở tỉnh này, mà còn ở tỉnh khác nữa, chẳng lẽ thửa nào tôi cũng phải cho người đi canh hay sao? Mà nếu lệ nhà Đoan nghiêm ngặt thế này, thì những đứa ghét tôi, chỉ một ngày có thể dễ làm tôi khánh kiệt cả cơ nghiệp được.

Khách không đáp, chỉ mỉm cười. Nghị Lại nói tiếp:

- Làng tôi có một thằng xưa nay sinh nhai về nghề nấu rượu, tên nó là thằg trương Thi, chắc nó bỏ rượu lậu vào ruộng nhà tôi.

Chánh hội mách:

- Bẩm nó định bỏ vào ruộng nhà thằng Pha kia đấy ạ, vì hai đứa xưa nay vẫn thù hằn nhau.

- Phải, chính thằng Thi đi báo tôi.

- Đấy, việc rõ rệt như thế, mà quan lớn phạt tôi, thực là oan tôi quá.

Người Tây nhún vai:

- Nhưng tôi biết làm thế nào? Ông với tôi vốn là chỗ bạn bè thân.

Vừa lúc ấy cô Năm về, nhận đích là ruộng nhà. Nghị Lại nghĩ lung lắm.

Rồi ông sực nhớ ra, mắng đầy tớ:

- Kìa, chúng mày sao không mời các thầy xuống nhà ngang xơi nước?

Đợi khi trong buồng vắng, ông Nghị cười thân mật, nói:

- Đành tôi chịu cái vạ vịt, nhưng chỗ quan lớn với tôi, quan lớn có thể cứu tôi không? Tôi thì không văn hoa lễ phép được như ta, nên mới hỏi thẳng quan lớn như thế.

Người tây đoan lắc đầu:

- Không thể, việc tôi về đây khám rượu ở sở có biết, và người làng này cũng biết cả.

- Thì tôi tưởng như quan lớn làm như khám không thấy gì.

- Không được, có hẳn hoi và có hương lý làm chứng.

- Ồ, làm gì. Hương lý ở đây là đầy tớ của tôi cả, tôi bảo gì chúng nó không phải nghe? Quan lớn làm ơn cứ xé biên bản đi, thế nào tôi cũng không dám quên ơn quan lớn.

- Không được, ông ạ.

- Tôi làm nghị viện, rất trung thành với hai chính phủ. Cho nên tôi không muốn có dấu vết gì xấu trong lý lịch tôi với nhà nước. Tôi chỉ ngại điều ấy, chứ sợ gì món tiền phạt. Nhà tôi như thế này, tôi thiếu gì? Chắc quan lớn cũng biết, tôi hầu hạ các quan, có lúc tốn kém đến bạc ngìn, mà có tiếc gì. Đấy, ngay như mấy lần tết nhất, tôi vẫn đi lại hầu quan lớn thì quan lớn biết.

Ông Đoan gật gù, đáp:

- Nhưng tôi không muốn làm việc phi pháp.

- Thôi, tuy vậy nó hợp với tình bạn bè. Tôi không quên ơn quan lớn đâu mà. Trước kia tôi chưa nhờ vả gì quan lớn, mà còn đi lại hậu hĩ, nữa là bây giờ tôi hàm ơn quan lớn.

Người tây đoan nghĩ ngợi một lúc, rồi hỏi nhỏ:

- Thửa ruộng ấy, ông cho đứa nào cấy?

- Tên Nguyễn Văn Lành.

- Nó ở đâu?

- Nó ở tổng Hà Tràng, cách đây chừng mười cây số.

Người tây đoan nghĩ ngợi rồi gật đầu. Nghị Lại vui vẻ xui:

- Tuy ở xa, nó có thể chịu trách nhiệm về việc rượu lậu này vì tôi đã giao ruộng cho nó. Xin quan lớn cứ bắt và làm tội nó. Thế thì công bình hơn là bắt tôi.

Người tây đoan đứng dậy cười, bắt tay ông nghị và lắc đầu than thở:

- Tôi vất vả về ông.

Ông nghị khúm núm đáp:

- Không dám.

Rồi ông tiễn khách ra cổng, nhìn theo ân nhân với một nụ cười