Chương 6

Bitcoin – Dấu chấm hết cho tiền mặt?

Trong hơn 2.000 năm qua, ngành thương mại đã được thực hiện trên nền tảng tiền mặt, đồng tiền thực tế. Tuy vậy, ngày nay, 90% lượng tiền giao dịch toàn cầu được thực hiện thông qua hệ thống điện tử, và dù tiền mặt vẫn còn được sử dụng rộng rãi trong ngành bán lẻ, thì tại nhiều nền kinh tế, việc sử dụng tiền mặt đã sụt giảm.

Trong chương này tôi sẽ mời một số gương mặt nổi bật: David Wolman – biên tập viên của tờ Wired và cũng là tác giả cuốn sách Dấu chấm hết của tiền mặt, Marc Hochstein – phóng viên tờ American Banker, và Jon Matonis – giám đốc điều hành của tổ chức Bitcoin.

Liệu chúng ta có sắp chứng kiến một ngày không xa, khi tiền mặt sẽ chỉ còn là kỷ niệm?

BITCOIN LÀ “THẬT” – HÃY LÀM QUEN VỚI ĐIỀU ĐÓ

Trong khoảng một năm trở lại đây, tôi đã tham gia nhiệt tình vào một cuộc tranh luận liên hoàn khá lý thú trên blog về dấu chấm hết của tiền mặt (và theo một vài người đã nhận định thì đó là cái chết sớm của tiền mặt). Tuy mức độ dùng tiền mặt đang ngày càng giảm dần tại các thị trường như Hoa Kỳ, Úc và Anh, nhưng rõ ràng tiền mặt không thể nào biến mất trong vài năm tới. Tuy nhiên, trong tương lai xa hơn (như 20 hay 30 năm tới), viễn cảnh của tiền mặt sẽ không còn khả quan nữa. Khi phương thức thanh toán liên tục thay đổi, khả năng tiền mặt vẫn tiếp tục giữ vững được vị trí độc tôn trong các giao dịch hằng ngày là rất khó xảy ra. Một diễn tiến lý thú hơn mà chúng tôi nghĩ đến, chính là tự thân tiền tệ sẽ thay đổi.

Mãi cho đến năm 1861 thì chính phủ Hoa Kỳ mới bắt đầu phát hành tiền giấy riêng của mình, trước đó ngân hàng First Bank Hoa Kỳ đã phát hành tiền tệ riêng từ năm 1791. Trước Hoa Kỳ, vào năm 1696, Ngân hàng Quốc gia Scotland đã phát hành đồng tiền đầu tiên trong khối Liên hiệp Anh. Vào thời kỳ đó, thường thấy nhất là việc các cộng đồng nhỏ có ngân hàng riêng của mình, và những ngân hàng này bắt đầu phát hành đồng tiền riêng. Theo thời gian, việc tập trung hóa tiền tệ trở nên hiệu quả hơn đối với giao dịch và thương mại, và vì thế chúng ta sẽ thấy các “ngân hàng trung ương” xuất hiện, đây là những nơi có thể phát hành những loại tiền được sử dụng khắp cộng đồng.

Trước khi sử dụng tiền giấy, tất nhiên chúng ta sử dụng tiền đồng. Và trước tiền đồng, bạn có thể hình dung về các giao dịch hàng đổi hàng vốn từng đóng vai trò là phương thức trao đổi thương mại, nhưng từ hàng trăm năm trước cũng đã có các hình thức tiền tệ khác, có thể được xem như một hình thức của loại tiền giấy mà ngày nay chúng ta mang theo trong ví mỗi ngày. Hình thức tiền tệ đầu tiên được ghi nhận có tên gọi là “shekel” đã tồn tại vào năm 3.000 TCN, nó có đặc tính vừa là một công cụ đo lường khối lượng vừa là một dạng tiền tệ sơ khai. Vỏ sò được nhiều quốc gia sử dụng ở khu vực châu Mỹ, châu Á và Thái Bình Dương. Những người Hy Lạp cổ đại lại là những người đầu tiên đúc đồng xu từ khoảng những năm 650 – 600 TCN, và ở thế kỷ đầu tiên SCN những đồng tiền này đã trở thành dạng tiền tệ tiêu chuẩn để trao đổi trên toàn thế giới.

Bitcoin là một loại tiền tệ số được mã hóa, được phân phối và phân cấp ngang hàng. Bitcoin không phải là loại tiền tệ ảo đầu tiên thu hút sự chú ý, nhưng hiện nay nó là loại thông dụng nhất. Vẫn còn khoảng 30 triệu USD giá trị của Linden Dollars được giao dịch theo ước tính hiện nay, như một phần của nền kinh tế Second Life(1) vốn được định giá vào khoảng 567 triệu USD vào năm 2011. QQ Coins tại Trung Quốc được định giá khoảng 900 triệu USD vào năm 2006. World of Warcraft Gold được giao dịch vào năm 2011 và có tổng trị giá tương đương 3 tỉ USD(2). Nhưng Bitcoin đã phát triển đột phá trong tháng 11/2013 và đạt đến giá trị thị trường khủng khiếp – hơn 12 tỉ USD, hiện nó đang là đồng tiền ảo có giá trị nhất, phổ biến nhất trên thế giới(3). Các chuyên gia có thể tranh cãi rằng đồng tiền này không thể được xem là một loại tiền tệ thật sự trong khi vẫn có đến 1,22 ngàn tỉ USD tiền “thật” đang được giao dịch, theo ước tính của Cục Dự trữ Liên bang Hoa Kỳ(4). Nhưng một lần nữa, cách đo lường này không nhất thiết phải là cách duy nhất. Khi tôi viết những dòng này, Bitcoin đã có giá trị cao hơn đồng tiền của các quốc gia như Ghana, Ukraine và nhiều nước khác(5), nó đã “có chân” trong danh sách 100 đồng tiền phổ biến nhất thế giới.

1 Second Life vận hành như một thế giới ảo, có nền kinh tế ảo của riêng nó. (ND)

2 Nền kinh tế WoW có giá trị 3 tỉ USD – Utopianist, tháng 4/2011.

3 http://coinometrics.com/bitcoin/bmix.

4 Trả lời thắc mắc của Cục Dự trữ Liên bang www.federalreserve.gov/faqs/currency_ 12773.htm.

5 Do tiền tệ và hàng hóa liên tục biến động, chắc chắn điều này đã thay đổi vào lúc bạn đọc những dòng này.

Dù vậy, mặt trái của Bitcoin và những nguy cơ nó có thể gây ra vẫn liên tục được báo chí nhắc đến với mức độ nghiêm trọng thường chỉ được dùng với các mối nguy hiểm thật sự như nạn khủng bố hoặc tội phạm đặc biệt nghiêm trọng. Trong thời gian gần đây, hầu như mỗi tuần chúng ta đều liên tục bị “dội bom” bởi những dự đoán về cái kết sắp đến của Bitcoin. Sau đây là một số tiêu đề báo chí có nhắc đến hiện tượng này, chúng khiến tôi vô cùng thích thú.

Nhân viên thuế, cảnh sát và điệp vụ nước Anh đang xem xét nguy cơ của Bitcoin.

– Financial Times

Bitcoin thật sự là mối đe dọa đối với tự do trong thế giới hiện đại.

– Bloomberg

Liệu sự bùng nổ của “Con đường tơ lụa” có giết chết Bitcoin?

– Bloomberg

Đây chính là kết thúc của Bitcoin.

– Forbes

Các nhà lập pháp liên bang và địa phương đưa ra cảnh báo về tiền tệ ảo.

– Reuters

Nước Nga chuẩn bị cấm Bitcoin.

– Financial Times

Sàn giao dịch Bitcoin lâu năm nhất hiện đang chật vật, tạm ngưng thanh toán.

– Tạp chí Wired

Thêm một sàn giao dịch Bitcoin lớn đang bị đe dọa.

– Business Insider

Tuy vậy, có những biểu hiện lý thú hơn rất nhiều cho sự phát triển của Bitcoin cũng như nỗ lực của nó nhằm được công nhận về mặt pháp lý, đó là những cuộc chiến hay những tình thế khó khăn mà chính các nhà quản lý trên khắp thế giới đang gặp phải trước hiện tượng Bitcoin. Dù có rất nhiều tin đồn về việc các nhà lập pháp mong muốn đẩy Bitcoin (cũng như tất cả các đồng tiền ảo khác) ra khỏi khuôn khổ pháp luật, song hành cùng những dự báo thường xuyên về cái chết của Bitcoin trong vài năm gần đây, thực tế là đến nay chúng ta chỉ thấy có ba nền tư pháp tạo lập được các quy định pháp lý nhằm xử lý các vấn đề liên quan đến tiền tệ ảo, đó là Trung Quốc, Hoa Kỳ và Thái Lan. Còn Anh và Đức thì vừa mới bắt đầu xem xét vấn đề này.

Tại Thái Lan, dù có nhiều báo cáo đã hết sức hăng hái khẳng định là sắp có một quyết định biến Bitcoin thành “bất hợp pháp”, Ngân hàng Quốc gia Thái Lan (hoạt động như một ngân hàng trung ương) về cơ bản chỉ đưa ra nhận định rằng họ không thể “hợp pháp hóa” Bitcoin theo yêu cầu của các sàn giao dịch trong nước, thuần túy là vì hệ thống pháp luật và các quy định hiện thời là không đủ vững chắc để điều phối tiền tệ ảo.

Tại Trung Quốc vào năm 2008, đồng QQ coins được chuyển về cho ngân hàng trung ương (Ngân hàng Nhân dân) quản lý, sau khi giá trị của đồng tiền này tăng lên tới 70% chỉ trong một khoảng thời gian giao dịch và đầu cơ ngắn ngủi nhưng vô cùng sôi động, với kết quả vượt 900 triệu USD vào năm 2006. Động thái pháp lý này không biến đồng QQ coins thành bất hợp pháp, nó chỉ nhắm đến việc quy định và điều phối cách thức trao đổi và giao dịch. Gần đây hơn, Phó Giám đốc Ngân hàng Nhân dân Trung Hoa đã đứng ra tuyên bố rõ về góc nhìn của Trung Quốc về đồng Bitcoin, trong đó chỉ rõ rằng người tiêu dùng có quyền tự do trao đổi Bitcoin nhưng “phải chịu mọi rủi ro”, các ngân hàng không được phép nhận tiền gửi bằng đồng Bitcoin vì đây không phải là một đồng tiền được thừa nhận chính thức.

Tại Texas, thẩm phán Amos Mazzant của tòa án Quận phía Đông đã đưa ra phán quyết rằng nhà kinh doanh Bitcoin và tư vấn đầu tư Trendon Shavers sẽ có thể tránh được hình phạt của SEC(6) cho kế hoạch Ponzi(7) của mình, theo biện luận của thẩm phán thì Bitcoin không phải đồng tiền “thật”, do đó ông ta không phạm pháp.

6 SEC: Securities and Exchange Commission – Cơ quan thực thi luật lệ chứng khoán của Mỹ. (ND)

7 Kế hoạch Ponzi (Ponzi scheme hay Ponzi scam): là một hoạt động đầu tư lừa đảo hứa hẹn mang lại lợi nhuận cao với ít rủi ro. Mô hình này đem lại lợi nhuận cho các nhà đầu tư tham gia trước bằng cách mời gọi thêm các nhà đầu tư mới. “Kế hoạch Ponzi” chỉ mang lại lợi nhuận cho những nhà đầu tư đến sớm và cho đến khi nào còn có nhà đầu tư mới tham gia. (ND)

Tuy nhiên, các công tố viên của SEC đã quyết tâm không chấp thuận chiến lược này, họ tuyên bố rõ rằng họ coi Bitcoin là một đồng tiền hữu dụng và là công cụ tài chính được pháp luật công nhận. Cuối cùng tòa án đã thống nhất phán quyết:

Rõ ràng là đồng Bitcoin có thể được sử dụng như tiền tệ. Nó có thể được dùng để mua sắm hàng hóa dịch vụ, và như Shavers đã tuyên bố, có thể được dùng để chi trả cho các chi phí tiêu dùng cá nhân. Hạn chế duy nhất của đồng Bitcoin là phạm vi sử dụng chỉ hạn chế tại các địa điểm chấp nhận nó như một dạng tiền tệ. Tuy vậy, nó cũng có thể được trao đổi để nhận lại các đồng tiền thông dụng như USD, EUR, JPY và CNY. Vì thế, Bitcoin là một đồng tiền hay một hình thức của tiền, và các nhà đầu tư muốn đầu tư vào BTCST (Bitcoins Savings and Trust – Quỹ Tiết kiệm và Tín chấp) đã thực hiện khoản đầu tư bằng tiền.

– Thẩm phán tòa án Quận phía Đông Texas Amos Mazzant

Đây là sự chuyển đổi to lớn vì chúng ta nhận thấy, ít nhất là SEC đã xem Bitcoin như một đồng tiền thực tế và có đủ năng lực để chịu sự quản lý, cho dù nó vẫn chỉ hiện diện trong thế giới ảo. Điều này cũng có thể đặt dấu chấm hết cho những luận điểm được tổ chức Bitcoin đưa ra, vốn kháng lại quyết định phủ quyết đã được Sở Tài chính California (DFI) thông qua, trong đó tuyên bố rằng tổ chức Bitcoin (và các tổ chức khác) không thể giao dịch bằng đồng Bitcoin vì điều này sẽ vi phạm các quy định về “công cụ tài chính” và họ cần phải có giấy phép của tổ chức chuyển tiền mặt. Tổ chức Bitcoin đã đưa ra luận điểm rằng trong một phán quyết vào năm 2001, các công cụ tài chính là các “công cụ được viết ra” có nghĩa là Bitcoin, chỉ tồn tại hoàn toàn trên môi trường ảo, sẽ nằm ngoài các quy định quản lý hiện hành, và vì thế quyết định phủ quyết này không thể áp dụng.

Luật pháp liên bang định nghĩa các tổ chức chuyển tiền mặt là các doanh nghiệp bán hoặc phát hành “công cụ thanh toán” hoặc “giá trị lưu trữ” hoặc “nhận tiền mặt để chuyển”. Hansen đưa ra một quy định vào năm 2001 trong đó cơ quan này đã định nghĩa một “công cụ” là “tài liệu viết trên giấy, ký tên tương tự như một tấm séc hay hối phiếu”.

“Đây là lời khẳng định một sản phẩm chỉ có thể được xem là một ‘công cụ’ nếu nó bao gồm việc viết ra trên giấy”, Hansen viết, và vì Bitcoin là ảo, nó không phải “công cụ”. Hansen cũng bổ sung rằng giá trị tích lũy được luật bang California định nghĩa là “yêu cầu đối với bên phát hành rằng giá trị được tích lũy dưới hình thức điện tử hoặc số hóa”, nhưng Bitcoin không có nhà phát hành.

American Banker Bank Technology News – ngày 08 tháng 08 năm 2013

Mối lo ngại lớn nhất của các nhà quản lý đối với Bitcoin là việc rửa tiền và tình trạng nặc danh. Trong lúc không có một nhà quản lý nào hình dung được trước viễn cảnh sẽ có lúc Bitcoin có thể thật sự thay thế được một đồng tiền như USD hay EUR, có một quan điểm cho rằng việc để Bitcoin nằm ngoài vòng kiểm soát sẽ dẫn đến việc lưu thông tự do dòng tiền bất hợp pháp giữa các quốc gia. Lấy ví dụ, một trong các nỗ lực nhằm chặn sự phát triển hay hạn chế giao dịch/dịch chuyển của Bitcoin hiện nay đều tập trung vào việc ngăn chặn đổi tiền USD ra Bitcoin.

Các nhà lập pháp toàn cầu vẫn đang tranh luận về cương vị của Bitcoin, thông qua nhiều kỳ họp tại Quốc hội Hoa Kỳ, tại ECB(8) và nhiều cuộc thảo luận công khai khác. Ngay cả Ben Bernanke(9) và các CEO của các ngân hàng hàng đầu thế giới cũng rất lưu tâm đến vấn đề Bitcoin trong các cuộc tranh cãi, và giá trị của đồng tiền này được đánh giá rất khác nhau. Ban đầu, cuộc họp Quốc hội Hoa Kỳ với Cục Dự trữ Liên bang New York dường như đã chứng nhận cho đồng tiền mã hóa này, nhưng sau đó Trung Quốc và Nga lại đưa ra những quy định hạn chế khá mập mờ đối với nó.

8 ECB: Ngân hàng Trung ương châu Âu. (ND)

9 Ben Bernanke là người đảm nhiệm vị trí Giám đốc Cục Dự trữ Liên bang Mỹ, từ 2006-2014. (ND)

Các nhà lập pháp và tòa án không thể nước đôi như vậy. Bitcoin phải được xác định xem có phải là một loại tiền tệ hay không; có phải là một đơn vị trao đổi hay không – bạn không thể truy tố một người vì tội giao dịch bất hợp pháp hay tiến hành trao đổi Bitcoin được, nếu đồng tiền này không phải là một phương tiện trao đổi được công nhận. Với các quy định trước đây tại tòa án Hoa Kỳ, trừ khi chính phủ Hoa Kỳ có chủ trương xây dựng các luật định loại bỏ hoàn toàn đồng Bitcoin ra khỏi các giao dịch (hoặc ban hành những quy định nhằm hạn chế đồng tiền này như đối với đồng Rial của Iran), thì Bitcoin vẫn có khả năng trở thành đồng tiền chính thức “cho phép lưu thông” trên thị trường. Còn nếu Bitcoin được chỉ định đích danh là nằm ngoài vòng pháp luật, thì giả dụ như đồng tiền này bị đổi tên, hoặc có ai đó đưa ra Bitcoin thứ 2, đồng tiền ảo này cũng phải bị loại ra ngoài vòng pháp luật một cách đích danh như vậy. Và nếu cứ từ tốn thay đổi các luật định cần thiết xung quanh vấn đề này, thì vòng quay tạo ra tiền ảo này sẽ không bao giờ có điểm dừng. Vì thế, tại sao phải đặt tất cả các đồng tiền ảo ra ngoài vòng pháp luật?

Vấn đề ở đây là nếu tất cả các đồng tiền ảo đều là phạm pháp, thì luật định phải đủ rộng để bao quát tất cả những hình thức tiền ảo có thể xuất hiện. Nếu luật được quy định đủ rộng để đạt được tới mục đích này, thì những luật này có thể sẽ vô tình đặt ngoài vòng pháp luật tất cả các hình thức tiền tệ nằm ngoài phạm vi một quốc gia, vì ở một tầm nhìn rộng hơn, Bitcoin không hề khác biệt so với một đồng tiền thật sự (như Thẩm phán Mazzant đã phát biểu hoàn toàn chính xác). Hơn nữa, làm vậy thì chúng ta sẽ phải biến các đồng tiền ảo “hợp pháp” hơn trở thành bất hợp pháp, như đồng Mint Chip chẳng hạn, đồng tiền này được thai nghén tại Mint, Canada, dưới sự bảo hộ của chính phủ Canada. Và cuối cùng thì có khi chúng ta sẽ phải đặt ra ngoài vòng pháp luật cả dặm thưởng của các hãng hàng không, đồng zynga và các biến thể khác của tiền tệ. Kết luận rút ra là Bitcoin và tất cả các đồng tiền ảo tương tự hoặc bất kì hình thức bán-tiền-tệ nào, chúng không thể bị xem là bất hợp pháp chỉ vì lý do chúng là tiền ảo. Còn những bộ luật hiện hành nào đang định nghĩa tiền tệ như một hàng hóa vật chất hoặc một công cụ tài chính hiện hữu dưới dạng giấy, thực chất đều đang tụt hậu rất lớn và về cơ bản là không thể hỗ trợ gì việc quản lý đồng Bitcoin.

Một điều nữa khiến các nhà lập pháp lo ngại là trên thực tế, đồng Bitcoin không phải là sản phẩm của một ngân hàng trung ương, và vì thế tổ chức Bitcoin hay những người tham gia quảng bá cho nó không thể bị buộc phải tuân thủ theo các quy ước định sẵn. Tuy vậy, điều này cũng không thay đổi được thực tế là người tiêu dùng và doanh nghiệp có thể sử dụng Bitcoin như một đồng tiền thật sự để mua bán sản phẩm, hoặc trao đổi như một loại hàng hóa giống như vàng (đây cũng là công dụng chủ yếu của Bitcoin hiện nay). David Wolman đã chỉ ra trong cuốn sách của mình (cuốn Dấu chấm hết của tiền mặt) rằng tất cả các loại tiền tệ cơ bản đều là ảo và chỉ là giá trị được định ra bởi cộng đồng đã đặt niềm tin vào nó, chấp nhận sử dụng nó. David Birch, nhà sáng lập Diễn đàn Tiền tệ số, cũng đã phát biểu:

Tôi mong tất cả mọi người hãy ngừng nói rằng đồng USD hay đồng EUR là những đồng tiền “thật” khi đem so sánh với đồng Bitcoin, WoW gold hay QQ coins. Việc một ngân hàng trung ương phát hành đồng tiền không có nghĩa là đồng tiền ấy có giá trị pháp lý hơn bất cứ phương tiện hay công cụ nào khi cộng đồng đặt niềm tin vào giá trị của đồng tiền trong các giao dịch và thương mại.

– Dave Birch, Giao dịch của tương lai

Dù các nhà lập pháp vẫn có thể phản đối và thậm chí có kế hoạch hạn chế việc sử dụng một đồng tiền trong phạm vi địa phương, họ không thể nào dễ dàng hạn chế việc sử dụng đồng tiền ảo trong môi trường trực tuyến. Cách duy nhất để quản lý đồng tiền ảo là sử dụng các quy định hiện có đối với các giao dịch tiền mặt, theo nguyên tắc KYC (Know Your Customer – Hiểu khách hàng của bạn), quy định ký quỹ, vân vân.

Một trong những hệ quả của sự gia tăng sử dụng thẻ ghi nợ, thanh toán qua di động và những phương pháp thanh toán tương tự, việc sử dụng tiền mặt đã thoái trào trong suốt thập kỷ qua ở các quốc gia như Anh, Úc và Hoa Kỳ. Tiền mặt ngày nay chỉ chiếm khoảng 34% tổng giá trị chi tiêu tiêu dùng trên toàn cầu(10), và trong khi thanh toán phí tiền mặt có tỷ lệ cao nhất ở các nước phát triển, sự bùng nổ thanh toán qua điện thoại di động và tài khoản ngân hàng trên điện thoại sẽ chỉ càng khiến việc sử dụng tiền mặt giảm đi nhanh hơn, trên phạm vi toàn cầu.

10 Khảo sát của MasterCard.

Lúc này có lẽ bạn sẽ nghĩ “Tiền mặt sẽ không bao giờ biến mất”, và dù sự biến mất hoàn toàn của tiền mặt trong các nền kinh tế hiện đại nhất thế giới hầu như chắc chắn sẽ không diễn ra từ nay đến khoảng năm 2025, nhưng nếu nhìn về tương lai xa hơn của năm 2050 thì điều này không còn chắc chắn nữa. Đây là điều bạn cần nhớ khi suy nghĩ về một thế giới không có đồng tiền vật chất nữa.

Việc sử dụng tiền giấy là một phát minh tương đối gần đây trong xã hội. Tiền được sử dụng để trao đổi và kinh doanh hiệu quả hơn, chuẩn hóa các hệ thống giá trị giữa các nước và các cộng đồng sử dụng tiền. Ngày nay, chúng ta sống trong một cộng đồng toàn cầu, trong đó hoạt động thương mại giờ đã được giao dịch bằng nhiều phương thức mà những cư dân cổ đại vùng Lưỡng Hà, Hy Lạp, Trung Hoa, Ý hay những cư dân đầu tiên phát kiến ra hệ thống tiền tệ, họ sẽ khó mà tưởng tượng ra được.

Bitcoin đã nổi lên như một phương thức ảo để dễ dàng trao đổi giá trị xuyên biên giới quốc tế. Dù vẫn còn trở ngại trong việc nạp tiền và rút tiền từ hệ sinh thái hay thị trường trao đổi Bitcoin, nhưng đồng tiền này vẫn nổi lên vì những lý do giống hệt như những lý do đã từng khiến đồng tiền giấy nổi lên từ thế kỷ XVII, XVIII – nhằm chuẩn hóa một công cụ giao dịch, khiến cho trao đổi thương mại hiệu quả hơn; chỉ khác ở chỗ dựa trên một nền tảng trung chuyển hoàn toàn mới – mạng Internet.

Dù Bitcoin không thể giết chết tiền mặt trong vòng 10 năm tới, càng ngày cái chết dần mòn của tiền mặt sẽ ngày càng rõ rệt hơn.

CÁI CHẾT DẦN MÒN CỦA TIỀN MẶT

Liệu có thể đạt đến mức độ số hóa hoàn toàn của các ngân hàng hoặc tài khoản ngân hàng hay không, trong khi chúng ta vẫn còn phải lệ thuộc vào đồng tiền giấy hiện hữu? Nếu xem xét kĩ lưỡng hơn, bạn sẽ thấy rằng tiền thực ra là một phát minh tương đối gần đây. Phần lớn các hệ thống thanh toán sơ khai đều được phát triển dựa trên hàng hóa; con người thanh toán bằng hạt ngũ cốc, hàng hóa và dịch vụ; họ trao đổi hàng lấy hàng. Hệ thống này đã vận hành từ những thế kỷ VI-VII TCN khi đồng tiền bắt đầu xuất hiện. Nhưng phải cho đến tận năm 1661 thì đồng tiền giấy đầu tiên mới được phát hành tại châu Âu. Và hệ thống bản vị vàng mà chúng ta đều quen thuộc ngày nay là hệ thống tiền tệ trong đó tiền giấy được bảo chứng bằng một lượng vàng tương ứng. Hệ thống này chỉ mới được thiết lập từ thế kỷ XVIII – XIX. Vì thế, tiền mặt ở dạng chúng ta đang thấy là một phát minh tương đối mới, hay nói cách khác, nó chỉ vừa xuất hiện gần đây.

Vì thế, dù chúng ta vẫn nghĩ rằng tiền mặt là một yếu tố vĩnh viễn và không thể tách rời khỏi xã hội, điều này không đúng nếu so với lịch sử. Câu hỏi thật sự là: “Liệu chúng ta sẽ còn sử dụng đồng tiền thực tế hiện hữu bao lâu nữa, khi mà hình thức thanh toán qua di động và khả năng chi trả bằng điện thoại thông minh, hay chi trả qua những công cụ ứng dụng công nghệ tương tự tiếp tục phát triển? Hành vi của con người đối với tiền mặt sẽ thay đổi nhanh chóng như thế nào?”.

“Mọi người đều đổ xô vào bảo vệ tiền mặt, cho dù trong nền kinh tế hiện đại, tiền mặt đã trở nên thoái trào mạnh mẽ. Sự không thống nhất này, cùng với phản ứng đầy cảm tính của đám đông, đã chứng tỏ rằng tôi đã động đến một chủ đề nhạy cảm – chủ đề xứng đáng được nhắc đến trong một cuốn sách...”

– David Wolman, tác giả Dấu chấm hết của tiền mặt

Để khám phá tính hiệu quả của các đồng tiền ảo (dù là các đồng tiền được mã hóa hay các loại khác) trong việc cạnh tranh với các đồng tiền thực tế, được các ngân hàng trung ương trên toàn thế giới “chống lưng”, tôi đã mời David Wolman, tác giả cuốn sách Dấu chấm hết của tiền mặt và cũng là biên tập viên cho tạp chí Wired đến chia sẻ về kết quả của những nghiên cứu của anh.

Khi tôi phỏng vấn David về nguyên nhân khiến việc anh viết cuốn sách Dấu chấm hết của tiền mặt, tôi đã đưa ra nhận xét rằng, ở cuối cuốn sách anh chỉ vừa mới bắt đầu nghiên cứu sự thật rằng, dù rất nhiều người có lý trí ra sức bảo vệ tiền mặt, nhưng trong phần lớn các nền kinh tế phát triển, việc sử dụng tiền mặt đang ngày càng giảm sút trông thấy. Tôi đã nhờ anh tóm tắt các lý do cho sự sụt giảm nhanh chóng một cách đột ngột của việc sử dụng tiền mặt trong xã hội, và tại sao nhiều người lại phản kháng lại sự thay đổi này?

“Chúng ta thật sự không có một phương tiện trao đổi nào nhanh chóng, được chấp nhận rộng rãi, và có tính quyết định như tiền mặt, ít nhất là đối với các giao dịch rất nhỏ như tiền boa chẳng hạn. Những hình thức khác của tiền cũng sở hữu một số, nhưng không phải toàn bộ, các tính chất của tiền mặt. Vì thế tiền mặt chắc chắn không thể biến mất trong một thập niên tới. Trong lúc đó, chúng ta đang chứng kiến vai trò của tiền mặt ngày càng giảm sút cả trong nền kinh tế lẫn trong cuộc sống thường nhật. Ý tưởng ở đây, một lần nữa, chính là cái kết dần mòn của tiền mặt.”

– David Wolman – tác giả Dấu chấm hết của tiền mặt

David đã chỉ ra ba lĩnh vực lớn trong đó tiền mặt đang gặp thử thách do những thay đổi trong công nghệ và trong hành vi người tiêu dùng:

1. Dùng tiền mặt đắt hơn chúng ta tưởng

Tính toán trung thực hơn về những chi phí mở rộng của việc sử dụng tiền mặt cho thấy, dù việc dùng tiền mặt không thật sự dẫn đến sự khác biệt lớn với từng cá nhân, nhưng đối với các doanh nghiệp, địa phương/quốc gia, hay xã hội, tiền mặt dẫn đến rất nhiều chi phí gián tiếp hoặc chi phí phát sinh mà ngày nay chúng ta đã hiểu rõ hơn nhiều.

2. Công nghệ đã cho thấy tiền mặt rất chậm và kém hiệu quả

Dù là bạn sử dụng hình thức gửi tiền thông qua di động, hay các công cụ thanh toán di động như “Pay with Square” hay đơn giản chỉ là thanh toán cho một ứng dụng di động thông qua app store, tiền mặt ngày càng kém thích nghi với các giao dịch trong thế giới hôm nay. Thử thách lớn nhất ở đây không phải là công nghệ đang phá hủy việc sử dụng tiền mặt trong giao dịch, mà là người tiêu dùng nhanh chóng chuyển đổi sang các loại hình thanh toán thay thế khác, họ ủng hộ những nền tảng giao dịch trực tuyến như Amazon, Alibaba, eBay,...

3. Những đột phá và sự quan tâm của công chúng đối với các hình thức thay thế tiền mặt

Dĩ nhiên, khía cạnh cuối cùng chính là những phát kiến đột phá và sự quan tâm rất lớn dành cho các hình thức thay thế tiền mặt. Wolman nhận xét, dường như có “một sự thức tỉnh lớn đang diễn ra, rằng đồng tiền quốc gia không phải là thứ vạn năng”. Tiền mặt dĩ nhiên không còn là sự lựa chọn duy nhất của bạn nữa; các đồng tiền quốc gia cũng vậy. Wolman nói về tương lai của tiền tệ số:

“Nếu bạn nhìn về phía chân trời tương lai, bạn sẽ thấy cầu vồng của các hình thức thay thế tiền mặt thông qua điện thoại di động. Sự phát triển này, cùng với công nghệ và điều mà tôi gọi là tính toán trung thực hơn về chi phí bỏ ra để sử dụng tiền mặt, chúng đã kết hợp để thúc đẩy tiền mặt ngày càng đến gần đến bờ vực hơn.”

Khi tôi hỏi David về những vấn đề và các chi phí tiềm ẩn của việc sử dụng tiền mặt trong xã hội ngày nay, anh đã đưa ra một ví dụ như sau:

“Sau đây là một câu chuyện nhỏ: Trong vòng 2 năm khi tôi đang viết và biên tập cho cuốn sách của mình, có khoảng 10.000 vụ cướp ngân hàng xảy ra trên toàn nước Mỹ. Thật ra thì kẻ xấu cũng chẳng cướp được là bao, và tất cả số tiền này đều đã được bảo hiểm. Nhưng đó không phải là chi phí duy nhất. Còn rất nhiều chi phí khác nữa, đáng kể hơn nhiều, đối với các ngân hàng, xã hội và người đóng thuế. Những tổn thương về thể chất và tinh thần đối với các nhân viên ngân hàng. Tổn thất về vật chất. Điều trị hậu sang chấn cho nhân viên và khách hàng. Còn nhiều chi phí hơn nữa tiếp tục phát sinh khi chúng ta càng đi sâu vào bởi lẽ: cần có những nguồn lực để thực thi luật pháp, điều tra, xét xử và ngăn chặn những kẻ xâm phạm và các tội phạm liên quan đến tiền mặt khác. Tất cả các chi phí này sẽ đổ lên chính chúng ta, và hoàn toàn không được tính đến trong những khái niệm thông thường đối với việc sử dụng tiền mặt. Chi phí này chính là chi phí bảo vệ an toàn cho đồng tiền thật: sắp xếp, kiểm đếm, phân phối, cất trữ, bảo đảm an ninh, lại kiểm đếm, thay đổi, đưa tiền ra khỏi ngân hàng, và cứ như thế. Chúng ta cứ đi vòng quanh như vậy, mà không có một ai buồn dừng lại và hỏi: ‘Liệu đây có phải là điều tốt nhất chúng ta có thể làm không?’”

ĐỒNG TIỀN ẢO KHIẾN TẤT CẢ MỌI NGƯỜI XÔN XAO

Mark Hochstein là biên tập viên cao cấp của tạp chí American Banker và đã theo dõi hiện tượng Bitcoin ngay từ khi nó mới xuất hiện. Jon Matonis là Chủ tịch Tổ chức Bitcoin(11). Tôi nghĩ rằng sẽ rất thú vị nếu mang được góc nhìn toàn diện của họ kết nối với cộng đồng ngân hàng thông qua lăng kính của một ấn phẩm và diễn đàn như American Banker, cũng như thông qua lăng kính của cộng đồng ủng hộ Bitcoin.

11 Tổ chức Bitcoin tuyên bố nhiệm vụ của mình là chuẩn hóa, bảo vệ và lan rộng việc sử dụng đồng tiền được mã hóa Bitcoin vì lợi ích của người dùng trên toàn thế giới (https://bitcoinfoundation.org/).

Brett: Mark, anh đã có nhiều bài viết về Bitcoin, đặc biệt là về tính không bền vững của thị trường và cách Bitcoin đang được sử dụng. Anh có nhận thấy có xu hướng nào trong động thái chuẩn bị của thị trường, hoặc có nhận xét gì chung về cách thức tiền mặt và tiền ảo hoạt động trong hệ thống tiền tệ?

Mark: Ồ, hiển nhiên là có chứ. Trong suốt thời gian qua tôi theo dõi việc thanh toán trong ngành ngân hàng từ khía cạnh các mạng lưới thẻ thanh toán, Mastercard và Visa, và đối thủ cạnh tranh lớn nhất của họ là tiền mặt và séc. Nói thật là tại thời điểm nghiên cứu, tôi đã nghĩ rằng họ nói tránh khi tôi hỏi họ về đối thủ, vì đúng là họ đã có chút tế nhị, không muốn nhắc đến những đối thủ như American Express hay Discover.

Tuy nhiên, khi anh nhìn sự việc dưới bức tranh rộng hơn thì điều này hoàn toàn chính xác. Trong một vài thập niên trở lại đây, chúng ta đã thấy sự bùng nổ của thẻ ghi nợ; chúng ta đã thấy sự xuất hiện của hàng loạt hình thức thanh toán bằng thẻ và bây giờ là thanh toán qua di động. Vì thế, dù sự thay đổi này không xảy ra trong phút chốc, nhưng tiền mặt đã dần dần bị đẩy vào chân tường. Mọi thứ bây giờ đều ở dạng số hóa, có thể nói như thế. Không còn chuyện dùng vàng để bảo đảm cho tiền nữa, đã không còn như thế được một thời gian rồi. Vì thế, tiền cũng chỉ là ảo thôi, dù đó là đồng USD hay đồng Bitcoin đi nữa.

Mọi thứ bây giờ đều ở dạng số hóa, có thể nói như thế. Không còn vàng để bảo đảm cho tiền nữa, đã không còn tiêu chuẩn này được khá lâu rồi. Vì thế, tiền cũng chỉ là ảo thôi, dù đó là đồng USD hay đồng Bitcoin đi nữa.

– Marc Hochstein, biên tập viên cao cấp, American Banker

Brett: Nói riêng trong trường hợp Bitcoin, một vài người cho rằng nó, ít nhất là trên khía cạnh thương mại, có những tính chất gần với hàng hóa hơn là tiền tệ. Sự thật là nó đã có được giá trị riêng trên thị trường đối với những người sử dụng vì nó không có giới hạn, đây có lẽ là điểm dẫn đến thành công của đồng tiền này. Vậy, xét về quá trình trao đổi hay mua về một loại tiền tệ, làm thế nào mà một người có thể mua được đồng Bitcoin?

Mark: Có vài cách để làm điều đó. Cách thường thấy nhất là mua từ một trong các sàn giao dịch. Có nhiều sàn giao dịch trong đó anh có thể dùng đồng USD, EUR hay thậm chí là các đồng tiền ảo khác để trao đổi, mua và bán Bitcoin. Điều này có thể trở nên phức tạp hơn một chút, đặc biệt khi anh ở Hoa Kỳ, vì sàn giao dịch Bitcoin lớn nhất, Mt. Gox, thì đặt trụ sở ở Nhật Bản, mà chính phủ Hoa Kỳ đã đóng cửa tổ chức này, vì thế họ gặp một số vấn đề trong việc giao dịch. Một thời gian trước đây, tất cả tiền ký quỹ của khách hàng tại Hoa Kỳ đổ vào Mt. Gox đã bị tịch thu vì Mt. Gox không tuân thủ các quy định chống rửa tiền và các quy định báo cáo chống rửa tiền. Vì thế, việc mua bán trở nên khó khăn hơn (ít ra là đối với công dân Hoa Kỳ).

Cũng có một số người mà tôi tạm gọi là người bán lẻ Bitcoin, và thay vì phải đến các sàn giao dịch và chịu một khoản phí nhỏ, anh có thể mua lại từ những người này tại một công ty tên là Bit-Instant. Anh có thể chuyển tiền mặt cho họ bằng cách gửi tiền vào một số cửa hàng bán lẻ, chẳng hạn như một số cửa hàng có vị trí đặt máy MoneyGram. Anh chỉ việc mang tiền mặt đến đó và khi Bit-Instant nhận được tiền mặt, họ sẽ chuyển Bitcoin vào tài khoản của anh. Thật ra cũng có những người bán Bitcoin tại New York. Tôi tin rằng mỗi chiều thứ Hai tại Quảng trường Union đều có một đám đông tụ tập để tạo thành thị trường cá nhân. Đây không phải là cách hiệu quả nhất để mua được đồng Bitcoin, nhưng là cách rất lý thú để gặp gỡ người khác. Trong thời gian ngắn sắp tới, các sàn giao dịch này sẽ chịu sự quản lý của quy định nhận dạng khách hàng (KYC) và các quy định chống rửa tiền, và sẽ đối mặt với nhiều áp lực; tôi nghĩ một số sàn giao dịch sẽ phải đóng cửa. Vì thế, tìm đến những người bán Bitcoin địa phương (trong đó một phần là làm vì thú vui) có lẽ là cách đơn giản nhất để mua được Bitcoin trong lúc này.

Brett: Nhìn chung hiện nay người ta sử dụng Bitcoin như thế nào?

Mark: Có nhiều cách sử dụng. Một vài người mua để bán lại, một số làm giàu từ việc này, nhưng cũng có nhiều người thua lỗ. Tỷ giá quy đổi của đồng Bitcoin ra đồng USD là rất không ổn định. Ngoài ra, người ta cũng sử dụng Bitcoin trong giao dịch. Tôi đã dùng nó để mua mũ và mua ebook. Tôi cũng dùng nó để đóng góp cho kho dữ liệu lưu trữ trên Internet, một dạng thư viện mở cho các nội dung miễn phí và công cộng, và họ nhận quyên góp bằng đồng Bitcoin. Dĩ nhiên, sẽ là không thành thật nếu không nhắc đến việc đồng tiền này được sử dụng trong các trao đổi ngoài vòng pháp luật. Đồng tiền này đã được dùng để mua chất kích thích trên mạng(12). Vì đây là đồng tiền nặc danh, hay có lẽ nói đúng hơn, đây là đồng tiền bán nặc danh.

12 Chúng ta cần chú ý rằng Mark đang nhắc đến cách mọi người sử dụng Bitcoin, chứ không phải chỉ dùng Bitcoin để mua chất kích thích.

Đến lúc này, tôi cũng mời anh Jon Matonis tham gia cuộc trò chuyện và đưa ra những nhận định của anh về một số thông tin cụ thể hơn về đồng Bitcoin, nhìn từ phương diện kỹ thuật. Nhờ vậy, chúng ta sẽ hình dung được rõ ràng hơn về cách thức Bitcoin có thể vận hành trên nền tảng trực tuyến, trên website như một loại tiền tệ, nhưng vẫn khác biệt so với các đồng tiền truyền thống, so với các cách thanh toán trước đây. Jon là Chủ tịch của Tổ chức Bitcoin, hiện anh đang làm việc tại London.

Brett: Jon, theo cách nhìn của anh, đâu là điểm khác biệt thật sự của Bitcoin khi chúng ta xem nó như một dạng tiền tệ hay như một phương tiện trao đổi? Tương tự, đâu là ưu điểm nổi bật của Bitcoin so với tiền thật, cụ thể là so với đồng USD chẳng hạn? Và tại sao nó lại có thể thu hút trí tưởng tượng của một nhóm người rất đông và rất đa dạng trên khắp thế giới?

Jon: Tôi nghĩ khi so sánh với đồng USD hay các đồng tiền quốc gia khác, sự khác biệt chính nằm ở chỗ Bitcoin không gắn với một quốc gia hay một thể chế chính trị nào. Nó có điểm tương đồng với vàng hay bạc ở điểm này. Tuy vậy, nếu có sự cân nhắc kĩ lưỡng, có thể những người mua vàng sẽ chuyển sang mua Bitcoin vì nó có nguồn cung ổn định và không bị ràng buộc bởi mục tiêu chính trị nào cả. Đó là điểm khác biệt chính của Bitcoin so với đồng USD, đồng EUR, GBP hay JPY.

Còn nếu so sánh Bitcoin với các đồng tiền ảo khác trong những năm cuối của thập niên 1990, thì những đột phá công nghệ đã thật sự tập trung vào việc giải quyết vấn đề gian lận thanh toán hai lần (tức gian lận double-spend, chi tiêu hai lần cùng một số tiền cho cùng một khối hàng hóa) bằng phương pháp phân tách. Trước đồng Bitcoin, vấn đề này luôn được giải quyết nhờ một đơn vị phát hành tập trung; tức là anh phải tránh việc thanh toán hai lần trực tuyến bằng cách quay về nhà phát hành, chứng minh rằng đồng tiền của anh chưa được sử dụng, và sau đó họ sẽ phát hành lại số tiền này. Đột phá to lớn trong công nghệ đối với Bitcoin chính là nó có được chuỗi dữ liệu (tức blockchain, tương đương với “sổ dữ liệu”) đã được phân tách và phân loại, có khả năng giải quyết vấn đề thanh toán hai lần mà không cần nhà phát hành tập trung, và vì thế, không cần phải dựa vào đơn vị trung gian thứ ba nào để làm rõ và xử lý giao dịch.

Brett: Một trong những lý do khiến Bitcoin rất dễ sử dụng là nếu anh muốn chuyển tiền từ người A sang người B, việc này rất đơn giản và không phiền phức. Nếu tôi muốn chuyển tiền cho anh thông qua ngân hàng hiện nay, tôi cần phải biết khá nhiều thông tin về anh trước khi có thể chuyển tiền được. Bitcoin đã thật sự giải phóng tính phức tạp này và khiến việc chuyển tiền trở nên cực kỳ đơn giản. Tuy nhiên, cũng có những lo ngại, vì việc chuyển tiền được thực hiện một cách nặc danh. Vì thế, nhờ anh giải thích cho những người chưa quen thuộc với cách chuyển tiền bằng Bitcoin, rằng việc đó được thực hiện như thế nào, khách hàng được nhận diện và bảo đảm ra sao trong giao dịch.

Jon: Một trong những công dụng lớn của Bitcoin là việc thanh toán ngang hàng, hay còn gọi là thanh toán giữa người với người, đối với Bitcoin quá trình này rất tiết kiệm và dễ dàng. Tôi sẽ khuyến khích tất cả những ai chưa từng trải nghiệm hãy thử sử dụng để biết được quá trình này có thể khiến bạn thoải mái đến thế nào, vì đối với Bitcoin anh sẽ trải nghiệm cái gọi là bảo mật được xác định bởi khách hàng, có nghĩa là thay vì phải đưa ra toàn bộ thông tin nhân thân để mở một tài khoản ngân hàng như nghiệp vụ ngân hàng truyền thống, đối với Bitcoin người dùng cá nhân có quyền tự chủ đối với những thông tin họ muốn đưa ra. Anh có thể hình dung là điều này giống như một thanh trượt đo mức độ riêng tư. Anh có thể đưa bản thân ở mức độ công bố tất cả, hoặc có thể đưa bản thân xuống mức độ không bao giờ cho người khác biết hoặc thấy gì bằng thanh trượt này.

Brett: Thay vì phải chấp nhận duy nhất một mức độ bảo mật đã được cố định sẵn mà anh phải luôn luôn tuân theo trong mọi trường hợp, nếu không thì giao dịch sẽ không thực hiện được hoặc anh sẽ đối mặt với những rắc rối về quy định rửa tiền ư?

Jon: Chính xác là thế, vì ở đây không có bên thứ ba tham gia, nên ở đây hoàn toàn là giao dịch giữa hai người, hoặc một khách hàng với bên bán hàng, là giao dịch kết hợp việc thanh toán và xử lý vào làm một. Đối với những người làm việc trong ngành ngân hàng, họ sẽ hiểu được điều này vì đối với thẻ tín dụng hoặc các loại hình thanh toán khác, anh sẽ cần một quá trình ủy quyền, xử lý và thanh toán. Đây về cơ bản là quá trình có 3 bước. Việc Bitcoin làm là nhập cả ba vào thực hiện tại cùng một thời điểm, y hệt như trong khi anh sử dụng tiền mặt. Bitcoin có thể được xem như phiên bản trực tuyến của tiền mặt là vì thế. Cũng như khi anh đổi tờ 50 bảng với một người nào đó; lúc đó họ có tờ bạc đó còn anh không có nữa, việc xử lý và thanh toán đã diễn ra đồng thời.

Brett: Làm thế nào thị trường xác định được giá trị của Bitcoin? Trước đây anh đã nhắc đến việc Bitcoin cũng có nguồn cung giới hạn như vàng vậy. Có bao nhiêu đồng Bitcoin trên thị trường?

Jon: Trong nền kinh tế Bitcoin, chặn trên của thị trường, hay anh có thể gọi là nguồn cung của đồng tiền, hiện nay là vào khoảng 10-15 tỉ USD, dựa trên hơn 12 triệu đồng Bitcoin đã được phát hành. Và con số đó là một phần của tổng số tối đa 21 triệu Bitcoin. Số lượng đồng Bitcoin còn lại sẽ được phát hành trong vòng 120 năm tới, tính đến năm 2140.

Brett: Việc phát hành Bitcoin có theo lịch trình cố định không?

Jon: Có chứ, chúng tôi có một lịch trình phát hành. Phần lớn sẽ được phát hành từ nay cho đến năm 2132, sau đó trong 8 năm cuối chúng tôi sẽ phát hành 1% còn lại. Còn về giá trị, Bitcoin có khả năng phân chia vô hạn giá trị nằm phía sau dấu phẩy thập phân (hiện tại chúng tôi cho phép 8 con số sau dấu phẩy). Nhưng điều mà chúng ta chưa bao giờ có trong suốt lịch sử tiền tệ, đó là một loại tiền cho phép phân chia đến vô hạn mà vẫn sử dụng được, nếu anh nghĩ đến vàng hay bạc và hình dung việc phân chia chúng đến mức độ như thế nay, anh sẽ chỉ còn lại vụn bụi không sử dụng được.

Trong lịch sử tiền tệ thế giới từng xảy ra những vụ phá giá tiền tệ khủng khiếp (với đồng Weimar của nước Đức cũ – từ tháng 6/1921 đến tháng 1/1924, đồng tiền của Nam Tư cũ, hay vụ phá giá liên tục của các đồng tiền Zimbabwe tính từ năm 1978 đến nay). Với khả năng phân chia vô tận của Bitcoin, vấn đề tiền tệ và nền kinh tế sẽ không rơi vào tình thế nguy hiểm. Việc có đến 20 triệu Bitcoin có khả năng được tung ra thị trường cũng không gây ảnh hưởng gì nghiêm trọng. Có thể có 10 triệu, cũng có thể có 5 triệu, đó chẳng qua cũng chỉ là một số nguyên mà thôi. Vì thế khi có người nói Bitcoin không chịu ảnh hưởng của áp lực lạm phát hay giảm phát nhờ vào nguồn cung hạn chế, thì đó là nhận định không chính xác về kỹ thuật.

Brett: Vậy trong tương lai chúng ta sẽ đi tới đâu? Làm thế nào đạt được sự công nhận về pháp lý trên diện rộng cho Bitcoin? Ngoại trừ vệc có nhiều người hơn sử dụng nó?

Jon: Tôi mừng vì anh đã mang chủ đề tính pháp lý của đồng tiền ra thảo luận, vì những gì được nghe từ các nhà lập pháp hoặc những người bảo thủ trong hệ thống thanh toán thường chỉ là những lời bàn về tính pháp lý dựa trên chính phủ hoặc tính pháp lý dựa trên hệ thống luật định. Bitcoin không cần thiết phải dựa trên những điều này để hoạt động và đạt thành công. Điều Bitcoin cần là sự công nhận dựa trên thị trường, có nghĩa là thị trường chấp nhận đồng tiền này như một phương thức thanh toán và tiền tệ phù hợp. Để minh họa cho điều này, anh có thể nhìn vào tốc độ các ứng dụng di động phát triển xung quanh Bitcoin, đó là những minh chứng rõ rệt cho sự công nhận của thị trường. Nhưng điều quan trọng hơn chính là dãy 3 ký tự mà các ngân hàng và các tổ chức tài chính sử dụng khi nói về một đồng tiền, mà đây lại là từ một tổ chức phi chính trị chuyên về tiêu chuẩn là ISO. Chính bộ tiêu chuẩn ISO 4217 dùng để sắp xếp mã ký hiệu cho các loại tiền đã cho chúng ta bộ ký hiệu GBP, EUR, USD. Và hiện tại, chúng tôi đang đề nghị và đang được xem xét sử dụng ký hiệu XBT cho Bitcoin, có nghĩa là Bitcoin đang tiến vào thị trường trao đổi ngoại hối quốc tế, vào thế giới Swift (giao dịch hối đoái hoán đổi), trên phương diện là một đơn vị tiền tệ có mã riêng, và điều này là sự công nhận tuyệt vời, tính hợp thức này là dựa trên thị trường, là sự thúc đẩy chúng tôi có thể tiếp tục tiến tới.

XEM XÉT VỀ TRƯỜNG HỢP MỘT ĐỒNG TIỀN ẢO HỢP PHÁP – ĐỒNG MINT CHIP CỦA CANADA

Bitcoin là đồng tiền ảo gây nhiều tranh cãi, nguyên nhân chính là vì nó không chỉ gần như không thể bị theo dõi và được phân phối tự do; nhưng không chỉ có vậy, nó gây “khó chịu” vì là đồng tiền không được phát hành và quản lý bởi một ngân hàng trung ương hay một chính phủ. Sẽ có sự dễ chịu hơn, ít nhất là về mặt tâm lý, nếu đồng tiền đó được “bảo hộ” bởi một chính phủ. Khi bạn có thể đưa ra và sử dụng một tờ tiền (hoặc một trái phiếu có giá trị tương đương), về cơ bản đó là sự khẳng định của chính phủ đã phát hành đồng tiền, rằng họ sẽ làm tốt nhất những gì họ có thể, theo lời cam kết IOU (“I owe you”, tôi nợ bạn) giữa một chính phủ với công dân của mình. Chúng ta có thể thấy rằng phần lớn các đồng tiền hiện tại, về cơ bản là được định giá trị dựa trên khả năng mua và giá trị trao đổi mà thị trường gán cho đồng tiền đó. Rõ ràng, sức mạnh và sự ổn định của một chính phủ sẽ khiến cho đồng tiền có sức mạnh. Một minh chứng cho điều này, đó là khi những sự kiện như việc chính phủ Hoa Kỳ tạm ngưng vận hành(13) thì ngay lập tức đồng tiền USD và thị trường Mỹ phải chịu tổn thất.

13 Sự kiện xảy ra khi Hạ viện Hoa Kỳ không phê duyệt cho chi phí hoạt động của Chính phủ liên bang trong năm tiếp theo. (ND)

Vì thế nếu bạn có ý định lập ra một đồng tiền ảo, thì về mặt lý thuyết, một đồng tiền ảo được chính phủ bảo chứng sẽ tốt hơn rất nhiều so với một đồng tiền tư nhân được mã hóa như Bitcoin – không được quản lý và chỉ được sử dụng giữa cá nhân với cá nhân.

Đây là chiến lược hiện được áp dụng với thử nghiệm của Xưởng đúc tiền Hoàng gia Canada trong việc phát triển một đồng tiền ảo gọi là Mint Chip. Đồng tiền này được chính phủ Canada bảo trợ và hoạt động đơn giản trên nguyên tắc với mỗi đồng Mint Chip được giao dịch, sẽ lấy một đồng CAD ra khỏi dòng tiền. Hiện tại vẫn còn là rất sớm, nhưng chúng tôi nghĩ chúng tôi có thể mời một trong những lãnh đạo dự án Mint Chip đến để chia sẻ về sự phát triển của dự án, cũng như giúp chúng ta nhận biết sự khác biệt giữa Mint Chip với QQ coin hay với Bitcoin.

Tôi xin được giới thiệu với các bạn, cô Debbie Gamble. Debbie điều hành công ty tư vấn của chính cô, Gamble Consulting, cô hiện là người đứng đầu dự án phối hợp với Xưởng đúc tiền Hoàng gia Canada trong chiến lược quản lý đồng tiền ảo.

Brett: Debbie, hãy cho chúng tôi biết thêm một chút về đồng Mint Chip, đồng tiền đang được Xưởng đúc tiền Hoàng gia thử nghiệm?

Debbie: Tôi có vinh dự được làm việc với Xưởng đúc tiền Hoàng gia Canada trong thời gian trở gần đây. Họ đang thử nghiệm một dự án nghiên cứu và phát triển, xem xét các đồng tiền ảo của tương lai. Chúng tôi đang làm công việc mà chúng tôi gọi là “đúc” đồng Mint Chip. Tôi nghĩ Mint Chip không quá khác biệt về ý tưởng so với cộng đồng Bitcoin. Tôi nghĩ đồng tiền này được thiết kế nhằm mô phỏng các tính chất của tiền mặt, cũng giống như môi trường tiền mặt nhưng dưới dạng số hóa, và vì thế nó có thể được sử dụng trực tuyến. Và có lẽ điều quan trọng hơn thế là, khi chúng ta tiến đến một tương lai thanh toán ngang hàng, thì đây chính là một phương tiện để giao dịch ngang hàng. Chúng tôi miêu tả đồng tiền này như một tài sản có thể trao đổi, và vì thế không có một đơn vị trung tâm để thực hiện việc tổng hợp thanh toán. Cũng y như việc tôi đưa cho anh tờ 5 USD mà tôi mượn của anh, nhưng chúng ta làm việc đó hoàn toàn dưới dạng số hóa.

Brett: Mối quan hệ của Mint Chip với đồng tiền thực tế, đồng CAD hiện nay ra sao?

Debbie: Đây là một dự án nghiên cứu và phát triển, vì thế nó đang ở giai đoạn thử nghiệm. Nhưng ý tưởng về mô hình này là, vì nó được bảo trợ bởi Xưởng đúc tiền Hoàng gia Canada, vì thế nó có thể chuyển sang mô hình sản xuất hoặc mô hình lưu thông. Không giống như một số đồng tiền ảo chúng ta đang thấy nổi lên trên thị trường, một đồng CAD thực tế tương ứng với một đồng CAD ảo. Vì thế đây là mô hình một ứng với một được bảo trợ bởi xưởng đúc tiền.

Brett: Tôi có thể mua đồng Mint Chip ngay bây giờ được không? Ý tôi là một người bình thường có được phép mua Mint Chip không?

Debbie: Không, hiện giờ thì chưa được. Nhưng việc chúng tôi đã làm trong một năm qua cũng là cách để đưa đồng tiền vào thị trường, tổng hợp ý tưởng từ nhiều cộng đồng nhà lập trình, và đồng Mint Chip giống như đang tham gia một cuộc thi vậy. Chúng tôi gọi đó là “Thử thách Mint Chip”(14). Thử thách này được sự hỗ trợ của một công ty lớn ở New York tên là Challenge Post, và thông qua mạng xã hội chúng tôi gần như đưa ra một thông điệp đến tất cả những nhà lập trình ở Bắc Mỹ: Chúng tôi có ý tưởng này. Xưởng đúc tiền Canada có ý tưởng này. Liệu các bạn có muốn tham gia vào cuộc thi này không để cùng phát triển công nghệ và giúp chúng tôi đưa ra nhận xét?

14 Xem thêm tại www.mintchipchallenge.com.

Không giống như một số đồng tiền ảo chúng ta đang thấy nổi lên trên thị trường, một đồng CAD thực tế tương ứng với một đồng CAD ảo. Vì thế đây là mô hình một ứng với một được bảo trợ bởi xưởng đúc tiền.

– Debbie Gamble, lãnh đạo dự án Mint Chip tại Xưởng đúc tiền Hoàng gia Canada

Brett: Cũng như một dạng thi hack hay lò ấp ý tưởng phải không?

Debbie: Phải, đúng thế. Khi Xưởng khởi động dự án này, chúng tôi thật sự không có một ý tưởng nào để so sánh và biết được là chúng tôi đã làm tốt đến đâu, vì thế nhờ bản chất của cuộc thi, chúng tôi cần phải cung cấp một số phần cứng và phần mềm cho các cộng đồng lập trình, và vì thế chúng tôi nghĩ: “Sẽ ra sao nếu tạo ra 500 bộ lập trình và xem điều gì sẽ xảy ra”. Cuộc thi được phát động vào tháng Tư và trong vòng 72 giờ kể từ khi bắt đầu, chúng tôi đã cảm thấy choáng ngợp. Xưởng đã có hơn 500 người dự định đăng ký, và vì thế ngay khi chưa đến hạn 72 giờ, chúng tôi đã phải nói: “Cảm ơn tất cả các bạn nhưng chúng tôi đã đủ số lượng rồi”.

Hiện nay những lập trình viên này đang bận rộn làm công việc của họ, và họ đã làm việc suốt cả mùa hè. Vào cuối thử thách này, nghĩa là cuối tháng Tám, những bài dự thi (Xưởng đã nhận được 57 bài tham gia hoàn chỉnh ứng dụng công nghệ các loại), bất kể là liên quan đến ý tưởng quyên góp từ thiện, trả phí giữ xe, phí chuyển đổi, hoặc thuần túy cho việc tích hợp vào một chiếc ví di động, chia sẻ hóa đơn nhà hàng, vân vân, và chúng tôi đã nhận được những góp ý tuyệt vời từ cộng đồng.

Brett: Điều gì khiến Xưởng đúc tiền Hoàng gia hứng thú trong việc tạo ra một loại tiền ảo thay thế chính đồng tiền hiện tại, cạnh tranh với chính bản thân họ, hoặc xâm phạm đến cơ hội kinh doanh của chính họ?

Debbie: Mark Brule, CTO (Giám đốc Công nghệ) của Xưởng đúc tiền, là người tài trợ chính cho dự án, và có lẽ ông sẽ trả lời câu hỏi này tốt hơn tôi. Nhưng Xưởng đúc tiền là một tổ chức khá đột phá, và họ có thể thấy xu hướng dịch chuyển của thị trường và tận dụng ý tưởng này để làm những việc họ cần làm để trở thành một phần của cộng đồng ngày càng mở rộng này. Vì thế với nhận định của anh về việc cạnh tranh với chính bản thân họ, tôi có thể nói rằng công việc của Xưởng là thay mặt chính phủ Canada hỗ trợ giao dịch và thương mại. Nếu giao dịch và thương mại chuyển hướng sang trực tuyến (một điều hiển nhiên), thì họ cũng phải là một phần của sự chuyển dịch này.

Brett: Chị có biết có xưởng đúc tiền nào hoặc chính phủ nào khác đang nghiên cứu một đồng tiền điện tử không, ngoài chính phủ Canada?

Debbie: Không, Canada là chính phủ đầu tiên. Tôi nghĩ chúng ta sẽ có thể thấy thêm một số quốc gia khác, nhưng theo hiểu biết của chúng tôi, đây là trường hợp đầu tiên ở cấp độ một chính phủ hoặc xưởng đúc tiền. Và khi việc này trở nên ngày càng nổi tiếng trong cộng đồng chung, tôi chắc rằng chúng ta sẽ thấy nhiều hoạt động hơn.

Brett: Xưởng đúc tiền đã làm việc với các nhà lập pháp Canada để giúp họ biết về những dự định cho đồng Mint Chip chưa? Liệu có cần có một thể thức luật pháp được đưa vào ứng dụng trước khi Canada có thể tung đồng Mint Chip ra thị trường?

Debbie: Ồ thì đây cũng là một loại tiền đúng không? Đây là quá trình thanh toán. Và như chúng ta đều biết, sự an toàn và bảo mật là điều kiện tiên quyết trong thanh toán, đây là những điều cơ bản. Anh có thể tưởng tượng một đơn vị của chính phủ, và trong trường hợp này là Xưởng đúc tiền, một tập đoàn thương mại hoàng gia, có thể trao đổi với các nhà lập pháp trước khi đưa được đồng tiền này vào giao dịch, và đó cũng chính là hướng họ sẽ đi. Vì thế, đương nhiên, anh có thể mong chờ điều đó.

LIỆU TIỀN ẢO CÓ GIẾT CHẾ ĐỒNG TIỀN THẬT?

Tôi luôn muốn những người tham gia phỏng vấn cùng khám phá những bước phát triển trong ngắn hạn và trung hạn mà họ có thể dự đoán trong vòng 5-10 năm nữa. Liệu đồng tiền điện tử có bắt đầu cạnh tranh ngang hàng với các đồng tiền được nhà nước phát hành hoặc bảo chứng hay không? Liệu các chính phủ có cần phải số hóa đồng tiền để có thể giữ vững sức cạnh tranh và tính phù hợp, hay khi tiền mặt biến mất, liệu tiền tệ dựa vào bản chất của trao đổi số hóa mà trở thành hình thức hoàn toàn ảo?

Brett: Chúng ta đang nói về điểm kết của đồng tiền, sự biến mất của tiền mặt. Một thế giới không có tiền mặt sẽ như thế nào? David, chúng ta đã nói về viễn cảnh 10 năm tới khi chúng ta bắt đầu nhìn thấy sự chuyển đổi đáng kể trong việc sử dụng tiền mặt. Nhưng theo kinh nghiệm của anh, liệu chúng ta có thể mong đợi điều gì? Đâu là động lực chính của sự thay đổi này? Trong 10-15 năm tới, chúng ta sẽ thấy những gì, trong cách mọi người thực hiện giao dịch và làm thế nào mà đồng tiền trong hệ thống trở nên ngày càng trừu tượng?

David: Chúng ta đã ở giữa dòng chảy của những khái niệm trừu tượng (khái niệm “tiền”/“đồng tiền”), ở đoạn mà tiền mặt không còn được xác định bằng một kim loại quý nữa. Nhưng đối với việc thật sự kết liễu sự tồn tại vật chất của khái niệm trừu tượng này, tờ tiền giấy hay đồng xu kim loại, theo dự đoán của tôi phải hơn 10 năm nữa thì những thay đổi đáng chú ý nhất mới xuất hiện. Điều tôi muốn nói là ngay lúc này chúng ta đang chứng kiến những bước tiến ngày càng mạnh mẽ từ các ứng dụng di động và từ Thung lũng Silicon. Khá là tiện lợi khi tôi có thể thanh toán cho một cốc cà phê 4 USD bằng điện thoại của mình thông qua nhiều ứng dụng khác nhau, nhưng nó vẫn chưa là những phát kiến đột phá xét theo nghĩa thực sự thay đổi chất lượng cuộc sống của nhiều người hay có thể thay đổi thế giới. Tôi nghĩ điều lý thú hơn đáng được thật sự quan sát chính là việc chuyển tiền thông qua di động và giờ là ngân hàng di động, mà hiện nay đang đặc biệt bùng nổ ở các nước đang phát triển, nổi bật là những nền tảng như M-Pesa tại Kenya.

M-Pesa là một ví dụ hoàn hảo, và chúng ta cần đến nó, chúng ta cần phải tin vào những phát kiến như thế, và tin rằng những tiến bộ như thế có thể được tái hiện ở một nơi khác. Tôi nghĩ rằng những gì có thể diễn ra, là chúng ta sẽ nhìn thấy hiệu ứng boomerang từ các nước đang phát triển quay ngược về các nước phát triển, lan tỏa những dịch vụ này đến với những người đang cần đến nó hơn. Nó không chỉ là cho những người đã tương đối giàu có hoặc những người tương đối thông thạo công nghệ (những người có thể tận hưởng hoàn toàn những tiện ích của tiền điện tử), mà sự thật là nó giúp thu hút ngày càng nhiều người tham gia vào nền kinh tế và giúp họ trong việc quản lý tài chính và hành vi chi tiêu, và tất cả là nhờ vào các công cụ này.

Rất nhanh chóng, điều thứ hai chúng ta cần nhận ra là các công nghệ thanh toán khiến cho việc mua sắm ngày càng trở nên giống việc “trộm đồ” từ cửa hàng. Thanh toán với Square đã làm được điều đó ngay lúc này. Việc thanh toán vẫn còn bị gắn liền với hệ thống thẻ tín dụng, nhưng thật tuyệt vời khi một người bình thường có thể bước đến một cửa hàng kem và đọc tên mình, hoặc nói “Cứ để phần thanh toán vào hóa đơn cho David Wolman”. Và thế là xong. Không cần phải tìm ví, không cần tìm thẻ, không cần ký tên, và trong suy nghĩ của tôi, đó chính là sự khác biệt giữa thay đổi mang tính cách mạng và những thay đổi bình thường.

Tôi nghĩ chúng ta sẽ thấy những giao dịch được gọi dưới tên “thương mại xã hội”. Ý tưởng ở đây là vì có rất nhiều người đang sử dụng mạng xã hội Facebook, Twitter và các mạng xã hội khác, và nếu những người này đang “ở đó” và bàn luận về một nhóm nhạc hay một cuốn sách, hoặc thậm chí là một vấn đề tài chính vì chúng rất lý thú, có lẽ sẽ bất tiện cho họ khi phải rời khỏi để đến Amazon hay iTunes, mua một cuốn sách hay một sản phẩm. Tại sao không thể thực hiện các “giao dịch tại chỗ” ngay trên Twitter?

Brett: Nếu các công nghệ hiện tại như tiền gửi/ séc và tiền thực tế đủ vững vàng, chúng ta có lẽ sẽ không bao giờ nghe đến QQ Coin, Bitcoin hoặc Mint Chip. Vì thế, rõ ràng có chỗ để các đồng tiền này được sử dụng.

Hãy nói cho tôi biết, đối với Hoa Kỳ, các nhà lập pháp phản ứng như thế nào đối với sự thay đổi hành vi này và việc tạo ra cũng như phát triển của các đồng tiền điện tử hiện nay?

Mark: Gần đây, họ đã có thái độ không mấy thân thiện với các đồng tiền ảo – đặc biệt là Bitcoin, anh có thể hiểu rằng, đa phần là vì họ lo ngại vấn đề rửa tiền. Gần đây, chính phủ đã đình chỉ hoạt động của Liberty Reserve, một đơn vị phát hành đồng tiền ảo tư nhân tập trung được sử dụng trong nhiều giao dịch mờ ám. Bitcoin, dù có nhiều ứng dụng hợp pháp, nhưng cũng thường được sử dụng để mua các chất cấm, ví dụ như thông qua Silk Road, một trang web trên Internet mà anh phải sử dụng một trình duyệt đặc biệt tên là Tor thì mới truy cập được, trong đó anh có thể mua tất cả các loại hóa chất cấm. Vì thế chúng tôi thấy FBI đang có những động thái chống lại hoạt động này. FinCen, bộ phận kho bạc phụ trách các quy định chống rửa tiền, đã tuyên bố các công ty kinh doanh bằng việc đổi Bitcoin (hay tất cả các loại tiền ảo) sang tiền thật là phải tuân thủ các quy định xác định người dùng và các quy định chống rửa tiền như các đơn vị trao đổi tiền khác. Khi gián tiếp thực hiện việc đó thông qua các ngân hàng cung cấp dịch vụ cho các công ty này, sẽ có nhiều áp lực buộc các công ty nói trên phải tuân thủ cùng các quy định mà những nhà trao đổi tiền khác phải tuân thủ, mặc dù chưa có quy định dành riêng cho các đồng tiền ảo.

Brett: Debbie, nếu tôi được trả lương bằng Bitcoin hay Mint Chip, hay các loại tiền ảo khác, liệu tôi có đang tránh thuế và trốn thuế?

Debbie: Anh biết không, tôi nghĩ với sự phát triển của những đồng tiền này, khi chúng ta xem chúng là tiền thực thụ, là khi chúng ta sẽ sử dụng chúng trong tất cả các trường hợp. Các đồng tiền này sẽ phải chịu cùng các quy định trong tất cả các loại hình thanh toán, trong bất cứ hệ thống tư pháp nào, đối với việc đóng thuế. Vì thế, nếu tôi được trả lương bằng đồng Mint Chip tại Canada chẳng hạn, thì tôi nghĩ tôi sẽ phải chịu số thuế y hệt những gì tôi phải chịu nếu tôi nhận lương qua tài khoản ngân hàng. Tôi không nghĩ rằng tiền ảo là một cách để trốn thuế.

BÀI HỌC RÚT RA

Trong 10 năm trở lại đây, chúng ta đã thấy ít nhất 6 đồng tiền ảo quan trọng nổi lên, thu hút hơn 100 triệu USD cho mỗi đồng xét về giá trị trao đổi và dịch chuyển, và cộng chung lại có giá trị trao đổi trên thị trường hơn 10 tỉ USD. Trước đó, ngoại trừ đồng xu dùng trong casino hay dặm thưởng của các hãng hàng không, chúng ta không thật sự có lựa chọn thay thế cho các đồng tiền đang được sử dụng rộng rãi trong giao dịch. Xu hướng này hiển nhiên là xu hướng mới và cho thấy chúng ta sẽ thấy sự phát triển tiếp theo của tiền điện tử, các hoạt động và giao dịch trong những năm sắp tới.

Thêm vào đó, thị trường Bitcoin vào tháng 11 năm 2013 đã vượt quá 8 tỉ USD; đây là khối lượng giao dịch lớn nhất của một đồng tiền ảo từng có trong lịch sử, và việc này đã trở nên ngày càng có sức ảnh hưởng từ khi đồng Linden dollars xuất hiện trên thị trường. Vì thế càng có nhiều triển vọng trong việc phát triển các đồng tiền này cũng như cho sự hình thành và phát triển các thị trường trao đổi và thanh toán hay những nền tảng công nghệ, thì tính hợp pháp của các đồng tiền này sẽ càng được chấp nhận bởi đông người dùng hơn trong xã hội. Đây là điều được minh chứng thông qua tổng số người tham gia sử dụng các đồng tiền này.

Bây giờ là vấn đề – nếu chính phủ tìm cách cấm các đồng tiền ảo, những đồng tiền này quá tương tự về cách hoạt động với các đồng tiền truyền thống đến nỗi luật phải được lập ra một cách vô cùng cụ thể mới có thể khiến các đồng tiền này trở nên bất hợp pháp, và như thế chỉ cần một thay đổi đơn giản (như thay tên) cũng có thể vô hiệu hóa lệnh cấm đó. Nếu tất cả các đồng tiền ảo đều bị cấm, luật này có thể cấm cả Mint Chip, một đồng tiền do Chính phủ Canada sản xuất trên nền tảng một đổi một với đồng CAD. Rõ ràng lệnh cấm tiền ảo là không khả dĩ và là không thể thực hiện được.

Các hoạt động như trang web Silk Road đã chứng minh rằng các đồng tiền được mã hóa chẳng hạn, có thể dễ dàng được trao đổi trong thế giới ngầm và không tuân thủ pháp luật hiện hành, và hiện rất khó để dập tắt các hoạt động này. Chỉ trong vài tuần sau khi trang web Silk Road nguyên gốc bị đóng cửa, hàng loạt trang khác trên toàn cầu mọc lên như nấm.

Khi những cản trở về địa lý đối với các giao dịch bán lẻ dần được gỡ bỏ và các doanh nghiệp tìm cách vươn đến những thị trường xa hơn, tìm những cách mới và hiệu quả hơn để thanh toán cho các loại hàng hóa và dịch vụ đang xuất hiện trên nền tảng giao dịch IP. Khi điện thoại di động thay thế thẻ thanh toán, sự khác biệt giữa dạng số hóa của đồng USD với đồng Bitcoin chỉ còn phần lớn là chủ quan.

Dù muốn dù không, các đồng tiền ảo là hệ quả của thương mại toàn cầu trong thời đại số. Cách duy nhất để kết hợp các đồng tiền này một cách hiệu quả vào thị trường toàn cầu là quản lý việc trao đổi các đồng tiền này, nhưng việc này cũng đồng thời khẳng định tính chính thống của những đồng tiền này. Theo tôi, đây là điều không tránh khỏi.

Vậy bạn có thể để dành cho tôi vài đồng Bitcoin được không?