PHẦN THỨ HAI

SAU NHỮNG NGÀY HỘI

Leningrad sống động suốt đêm ngày. Thành phố không nghỉ ngơi một phút nào. Trên đài phát thanh, đồng hồ chuông điện Kremli điểm mười hai tiếng. Nửa đêm. Tiếng nhạc hùng tráng của bài quốc ca Liên Xô đã lắng xuống. Thế mà những tàu điện, ô tô vẫn còn chạy thật lâu trên các tuyến đường đưa người dân Leningrad về nhà trọ. Cuối cùng thì cả những chiếc xe ấy cũng về trạm đỗ xe.

Cuộc sống ban đêm bắt đầu. Những đội sửa chữa tàu điện lên đường. Khách bộ hành đêm khuya đi lang thang. Những tắc-xi đêm mở hết tốc độ phóng vun vút trên các đại lộ rộng rãi và vắng vẻ. Những chiếc cầu cất lên, và tàu kéo trên sông Neva đã đến giờ kéo những chiếc xà lan, những tốp bè. Những công nhân vệ sinh trực đêm bình tĩnh nói chuyện cạnh các ngôi nhà, công an đi đi lại lại, và dường như chỉ một tí nữa thôi là thành phố sẽ ngủ thiếp đi.

Những ô tô chở bánh mì đã phóng về các nẻo. Thế nghĩa là ở đâu đó người ta đang làm việc, đang nướng hàng trăm tấn bánh mì các loại. Những cửa sổ rộng của nhà máy có ánh đèn sáng rực, và trên đường phố lại nghe vang tiếng máy đang chạy. Ống khói nhà máy bốc khói và mặt đất ở đây đang rung lên vì những chiếc búa hơi và búa điện đang nện xuống.

Một giờ trôi qua, các công nhân vệ sinh cầm lấy chổi bắt tay vào dọn vệ sinh buổi sáng ở các đường phố và các khu nhà. Họ còn chưa kết thúc công việc mà trên đài đã vang lên lời chào buổi sáng: “Xin kính chào các bạn.”

Buổi sáng mùa thu thật ảm đạm trên thành phố Leningrad. Trên đường phố đèn vẫn cháy sáng. Trong nhà ánh điện bật lên. Tàu điện kêu leng keng một cách uể oải như ngái ngủ đi đón công nhân trên các bến. Trên các đại lộ, tiếp theo sau những người bộ đã xuất hiện các em học sinh, và đồng thời những người đưa thư mang những cái túi đầy ắp thư từ và báo chí.

Catia Ivanova thức giấc với cảm giác lo lắng về một cái gì đó chưa làm đến nơi đến chốn. Bố đã đi làm, mẹ đang ở dưới bếp. Thật chẳng muốn ra khỏi tấm chăn ấm tí nào! “Mấy giờ rồi nhỉ? Chắc còn sớm, nếu không thì mẹ đã đánh thức dậy,” cô nghĩ thế và vươn thẳng người. Catia nằm ngủ khoanh tròn như cái bánh mì và bây giờ không làm sao thẳng người ra được. Cô Valentia Vipentiena, giáo viên thể dục khuyên học sinh khi ngủ nên nằm nghiêng bên phải và thẳng người ra...

Nằm và nghĩ ngợi thật là dễ chịu. Những ý nghĩ cứ chập chờn:

“Phải làm cái gì chứ? Bài đã học thuộc rồi... À, có tin đồn là đã có kết quả các môn kiểm tra ở thành phố và lớp của họ đã được lên điểm rồi. Nếu quả thế thì hay quá. Nhưng hôm qua Tania đã bị điểm ba về lí, còn Larisa thì bị ba về sử. Một dấu hiệu đáng lo. Thế là thế nào? Lơ là học tập sau những ngày hội à? Lẽ nào lại phải bắt đầu mọi thứ từ đầu?” - Cô nghĩ thế và trở mình sang phía khác.

Theo kinh nghiệm bản thân, Catia biết rằng sau những ngày nghỉ thật khó ngồi vào làm việc ngay. Thật ra cô đã không tự cho phép mình trở nên lười nhác. Ngược lại sau những ngày hội cô đã học rất nhiều. Nhưng bọn bạn gái thì rõ là đã nguội rồi. Điểm ba đã không làm cho chúng nó lo lắng. Cần phải bằng cách nào đó mà hâm lên chứ. Họp à?... Không được. Lại chỉ toàn lí thuyết suông. Phê bình thật gay gắt vào ư? Nhưng không ổn, vì ngoài hai cái điểm ba ấy ra thì chẳng có gì đặc biệt khác.

Nhớ lại giờ học tiếng Đức, hôm qua cô trả lời và đã mắc một lỗi vì dùng mạo từ không đúng. Cô Marina Leopoldovna đã nhận xét một cách bực tức:

- Catia, em nghiên cứu quá nhiều những vấn đề về hạnh phúc của người khác đấy. Tốt hơn là em nên nghĩ đến hạnh phúc của mình.

“Chẳng lẽ như vậy là công minh ư? - Catia nghĩ - Mình muốn giúp thầy giáo khi gặp việc khó khăn. Mình đã được Đoàn, Đảng giáo dục như vậy thế mà bỗng nhiên lại có ‘Lời bàn’ khó hiểu thế này. Cô giáo muốn nói gì vậy? Phải chăng cô giáo có ý nói đến cuộc tranh luận về hạnh phúc mà chắc là Valia đã báo cáo tường tận cho cô biết, hay đó là lời trách móc sao mình lại quá say mê công tác xã hội? Mà cũng có thể chỉ vì cô giận bọn con gái hôm dạ hội cứ chạy lại chỗ thầy Constantin Sergheevich và bỏ cô giáo một mình. - Ý nghĩ này làm Catia thấy vui vui. - Nghĩa là bây giờ mình đã thực sự là bí thư chi đoàn, nên ngay cả cô Marina Leopldovna cũng đổ lên đầu mình trách nhiệm về tất cả mọi người. Thôi cứ để mặc cô giáo giận, - Catia quyết định như thế. Cô giáo sẽ nghĩ lại và sẽ hiểu rằng chính cô giáo có lỗi. Người bí thư chi đoàn không thể nào trong khuôn khổ kỉ luật Đoàn bắt bọn con gái phải yêu mến cô giáo... Larisa than phiền rằng trí nhớ của nó tồi lắm, nó không có ý chí, không có năng lực và nó sợ làm phiền mọi người. Thật vô lí hết sức! Chỉ do sự tưởng tượng ra thôi. Nó học toán giỏi hơn mọi người, nghĩa là cả môn khác nó cũng đều có thể học giỏi được. Phải trao đổi với các bạn gái và động viên nó. Trong những giờ học tâm lí, cô Natalia Nicolaevna đã chứng minh một cách rất thuyết phục rằng mỗi người đều có rất nhiều năng lực, và nếu muốn, thì con người có thể rèn luyện cho mình bất kì phẩm chất nào.” Mẹ bước vào phòng và kéo tấm chăn khỏi người Catia.

- Catia, chỉ còn nửa tiếng nữa...

- Nhưng con có ngủ đâu!

Cô lại kéo chăn lên cằm. Khắp người như có những con kiến đang bò. Trong phòng mát lạnh.

- Bố để lại cho con mẩu giấy này đây, - mẹ nói và đưa cho cô mẩu giấy nhỏ có dòng chữ viết bằng những nét vụng về: “Catia con đừng quên mang giấy tờ ra trạm.”

Đấy là nói về điện thoại. Cuộc tấn công thế là thắng lợi. Mấy hôm nay cứ lúc nào thuận tiện là cô nhắc đến điện thoại.

“Giá mà chúng ta có điện thoại, chúng ta sẽ gửi đi một bức điện.”

“Nếu có điện thoại thì có thể hỏi về mọi chuyện.”

“Bố đi đâu khuya thế? Con sẽ đi gọi điện thoại tự động nếu mình không có điện thoại riêng. Bố cứ ngồi nghỉ...”

Và cuối cùng là hôm qua bố đã mang từ nhà máy về một cái đơn yêu cầu đồng thời tuyên bố Catia phải lo chạy mọi thứ. Bố sẽ không chạy cho đâu.

“Chẳng lẽ nhà mình rồi sẽ có điện thoại?” Catia mỉm cười một cách tư lự và tung chăn ra.

Đi ra phố, Catia hít thật sâu cái không khí khô lạnh và quay nhìn tứ phía. Những mái nhà, ống máng, cột điện, bậu cửa sổ đều bị phủ một lớp tuyết trắng. Không có gió và mọi âm thanh vang lên nghe như rõ ràng hơn, mạnh hơn.

Cảm thấy phấn chấn và dễ chịu như đó là một buổi sáng trong trẻo và tuyết giá. Cô dận gót giày và mũi giày làm cho tiếng bước chân càng vang to, và trong nhịp bước chân ấy cô thầm hát “Ta sẽ có điện thoại! Ta sẽ có điện thoại!”

Mỗi lúc Catia càng bước nhanh hơn, và thế là cô đã đến trường.

Bước vào lớp Catia nhìn thấy đám con gái tụ tập ở cạnh một cái bàn và cô nghe thấy tiếng nức nở ấm ức.

“Lại còn chuyện gì nữa đấy!” - Catia thoáng nghĩ vậy và vội vàng đút sách vở vào ngăn bàn của mình rồi đi lại chỗ đám đông Nadia Erefeeva tì ngực vào bàn và úp mặt vào lòng bàn tay khóc nức nở. Cạnh Nadia là Jenia Smirnova. Cô này ôm lấy bạn và dỗ:

- Nadia, thôi đừng khóc nữa nào! Bạn tưởng quan trọng lắm đấy à! Sao lại thế? Bạn đâu có còn bé nữa... hơi đâu mà khóc vì những chuyện vặt vãnh ấy.

- Các bạn ơi, mình không hiểu nổi, - Tamara vung tay nói bực tức. - Một cô gái lớn ngần ấy mà còn gào lên, thật tồi hơn một đứa trẻ.

- Không hiểu thì im đi! - Jenia ngắt lời cô ta.

- Việc gì thế? - Catia hỏi.

- Đấy bạn thấy không... Chửi nhau với Ania rồi gào lên như lợn bị cắt tiết. - Tamara giải thích rồi quay lại cười hỏi: - Mà này, các bạn ơi, có ai biết lợn bị cắt tiết gào như thế nào không?

Tamara rất khinh thị những giọt nước mắt, còn hơn thế nữa, nếu nước mắt chảy vì nguyên nhân kiểu như là cãi nhau với bạn.

Theo ý cô cần phải chế giễu những cô gái hay khóc và điều đó tác động mạnh đến “tình cảm.” Nhưng chẳng mấy ai tán thành cô. Số đông các cô gái theo kinh nghiệm bản thân biết rằng nước mắt không làm vợi nỗi khổ, nhưng dù sao nó cũng làm nhẹ được phần nào.

Sau khi biết rõ nguyên nhân của những giọt nước mắt, Catia liền đi tìm kẻ gây chuyện để biết tỉ mỉ những chi tiết. Ania đang dạo chơi với Clara Kholopoeva trên hành lang.

- Ania, tại sao Nadia lại khóc? - Catia hỏi.

- Làm sao tớ biết được? - Cô gái trả lời cáu kỉnh.

- Bạn cãi nhau với nó à? Ania mình hỏi bạn một cách nghiêm chỉnh đấy.

- Tại sao bạn lại hỏi tôi? Tôi đâu phải vú nuôi của nó.

- Jenia nói là bạn có lỗi.

- Lạ nhỉ! Cứ có đứa ngốc nghếch nào đó khóc ầm ĩ lên, thì tôi lại có lỗi à? Còn bạn thì việc gì phải can thiệp vào? Bạn chỉ làm hỏng thêm thôi. Cứ để nó gào, rồi nó sẽ nín thôi.

- Bạn hãy giải thích cho biết chuyện gì đã xảy ra?

- Chẳng có gì đặc biệt cả. Mình muốn làm cho nó hết u mê đi thôi. Mình sẽ kể cho bạn nghe, nhưng với một điều kiện: đừng có ghi vào bản tin. - Cô báo trước như thế, nhưng rồi lại bảo: - Nhưng thôi, cứ ghi vào, có điều là đừng quá gay gắt... Hôm nay mình rẽ qua chỗ nó để rủ nó cùng đi học, mình thấy trong phòng nó bao nhiêu là rác bẩn, bàn ghế bụi bặm đến khủng khiếp! Mất trật tự không chịu được! Đồ đạc vứt bừa bãi! Mình cầm lấy chổi định quét, nhưng nó không cho: Hóa ra là mẹ nó đi Mosova duyệt ngân sách, mà nhà nó thì có một điều mê tín là hễ có ai đi khỏi nhà thì trong vòng một hai ngày không được quét nhà... Thế là thế nào hở Catia? Chẳng phải là điều ngu ngốc à? Và thế là đi đường mình thuyết cho nó một mẻ nên thân.

Đến cuối câu chuyện Catia cưòi vang khắp hành lang. Cô nói:

- Mình có biết Nadia còn mê tín nhưng mình không nghĩ đến mức ấy.

- Ôi, không sao tưởng tượng nổi! Nó tin mọi điều. Bạn cứ thử bảo nó là trước khi thi không tắm rửa một tháng thì sẽ được điểm năm, thế là nó tin ngay cho mà xem, và sẽ không tắm rửa gì đâu... Tớ nói thật đấy!

- Về điểm này chúng mình sẽ ghi vào bản tin. Không hiểu tại sao chúng ta ít chú ý đến những cái nhỏ nhặt này. Thế mà đó lại là một vấn đề quan trọng, - Catia nói, - mê tín cũng là một tàn tích nghiêm trọng của chủ nghĩa tư bản... Nhưng dù sao bạn cũng nên an ủi nó, bảo nó học xong về nhà sẽ khóc nốt. Sắp chuông rồi đấy.

Cô khoác tay Ania và dẫn vào lớp.

Ania bước lại gần chỗ người bạn gái đang khóc và cúi xuống nói khẽ vào tai:

- Nadia, nín ngay đi, không thì mình sẽ giận bạn nhiều hơn đấy!

- Trong một nháy mắt nào đó Nadia nín hẳn, nhưng bỗng vai cô lại rung lên.

- Ngốc ơi là ngốc! - Ania nói một cách chán chường và quay về phía Catia nói thêm: - Thôi cứ mặc nó! Chẳng đáng thương chút nào. Cạn nước mắt thì nó khắc nín thôi.

Nhưng nước mắt vẫn không ngừng. Trái lại những tiếng nấc của cô gái lại càng mạnh thêm và xem chừng sắp biến thành cơn động kinh. Catia cảm thấy lúng túng. Rõ ràng là lúc này chẳng có lời an ủi dỗ dành nào có tác dụng cả. Đây là một thứ bệnh thần kinh và chẳng có cô gái nào đang khóc mà lại tự mình có thể nín ngay được. Với Nadia cũng đã có những trường hợp tương tự rồi.

Cần phải tìm những biện pháp khẩn cấp. Thế là Catia vội chạy xuống dưới xin vài giọt valerin.

Ở cửa phòng giáo viên cô gặp thầy Constantin Sergheevich đang nói chuyện với bà Varvara Timofeevna. Bà trưởng phòng giáo vụ đang nghe thầy giáo nói, mắt vẫn nhìn theo dọc dãy hành lang có các cô gái đang đi thành từng đôi ra chỗ tập thể dục.

Catia dừng lại cách hai bước, không dám làm ngắt quãng câu chuyện.

- Em cần gặp tôi hả Catia? - Thầy giáo hỏi, khi bà Varvara Timofeevna đi vào phòng.

- Vâng ạ. Em cần một ít valerin.

- Có việc gì thế?

- Nadia nó khóc nhiều quá ạ - Cô mỉm cười.

- Tại sao vậy?

Catia nhún vai, nhưng ngay lập tức cô sực nhớ ra và trả lời:

- Chuyện vặt vãnh thôi ạ! Cãi nhau với bạn rồi khóc.

- Nhưng đã cần đến valerin, thì tức là chẳng phải chuyện vặt nữa đâu... Em cứ chuẩn bị thuốc, còn tôi sẽ đưa cô ta đến đây - Nhưng nó chẳng đi đâu! - Catia nói một cách quả quyết.

Nhưng không để ý đến lời nói của cô. Constantin Sergheevich quay người đi, chống gậy bước nhanh lên gác ba.

Bước vào lớp học, trông thấy những khuôn mặt lúng túng của các cô học sinh lớp 10 đang im lặng nhìn một cô gái khóc nức nở, anh hiểu rằng lúc này Nadia đang không làm chủ được mình. Để có thể làm ngừng tiếng khóc cần có liều thuốc mạnh. Dừng lại cách cô gái khoảng ba bước, bằng cái giọng rất uy nghiêm và rất to như thể trước mặt anh là cả một trung đội lính, anh ra lệnh.

- Đứng dậy!

Tiếng nức nở lập tức ngừng lại. Nadia thoắt cái đã lau sạch khuôn mặt bằng cái khăn mùi soa đẫm nước mắt cô ngồi thẳng người lại và sợ hãi nhìn chằm chằm vào thầy giáo.

- Tôi bảo: - “Đứng dậy!” Cũng bằng cái giọng trên anh ra lệnh.

Nadia chậm chạp đứng lên và bước ra khỏi bàn.

- Đi theo tôi! - Anh ra lệnh và đi ra khỏi lớp học không quay lại nhìn. Nadia ngoan ngoãn bước theo thầy giáo.

Phải một lúc lâu sau đó các cô gái có mặt lúc ấy mới hoàn hồn vì kinh ngạc.

- Một tiết mục đặc sắc! - Tamara bỗng thốt lên. - Thế mới phải... Còn chúng mình lại cứ chiều với chuộng...

- Các bạn ơi! Nó đã sắp lên cơn động kinh rối đấy nhé - Lida nói. - Các bạn có đọc quyển “Thành trì” không? Các bạn có biết lão bác sĩ trẻ đã chữa động kinh như thế nào không? Lão ta tát cho mấy cái vào má.

- Đúng! Tamara nói. - Phương pháp ấy thậm chí còn tốt hơn!

Jenia nổi cáu:

- Tamara, nói chuyện với bạn chỉ thấy chán thôi. Trong chuyện là một mụ quý tộc đỏng đảnh chỉ vì chiếc áo mốt mà khóc ầm lên, thế mà bạn lại so sánh...

- Nước mắt vẫn cứ là nước mắt. Một thứ nước muối - Tamara nói một cách khinh bỉ. - Ý chí không có! Thần kinh hoảng loạn!

Catia đổ vào cốc một ít nước, lấy trong tủ thuốc ra một lọ con đếm đủ mười lăm giọt rồi sửa soạn đi ra lớp. Trong khi đó Constantin đã vào phòng giáo viên cùng với Nadia. Ở đây còn có một số giáo viên các lớp dưới.

- Cái gì đấy Catia? Valerin à? Nadia, uống đi.

- Em không muốn... Thưa thầy. - Nadia sụt sịt nói.

- Không bàn cãi gì cả. - Thầy giáo nói một cách nghiêm khắc.

Vốn tính hiền lành, hơn nữa hoảng sợ trước thái độ bất ngờ của thầy giáo cô gái ngoan ngoãn uống thuốc. Tiếng sụt sịt mỗi lúc một ít dần, hơi thở đều hơn.

- Em ngồi lại đây. Tôi nhờ em làm một việc nhỏ. - Với những lời đó anh lấy ra quyển sổ điểm lớp 10, sau đó anh lấy một tờ giấy và đặt lên bàn.

- Công việc như thế này... - anh vừa nói vừa đẩy đến trước mặt Nadia lọ mực và cây bút. - Em hãy chọn ra cho tôi tất cả những điểm năm trong tháng mười. Em hiểu không? Em lập danh sách trên tờ giấy này và cứ mỗi điểm năm em đánh dấu sọc bên cạnh tên người ấy.

Catia đi vào lớp, còn Nadia bắt tay vào việc. Lát sau cô đã hoàn toàn tỉnh táo, và chừng hai phút trước khi chuông reo cô đã hoàn thành công việc. Thầy Constantin Sergheevich cảm ơn và cùng với cô đi ra khỏi phòng.

- Nadia này, đã có lúc em tin cậy nói với tôi những điều bí mật... Tôi hi vọng rằng tôi đã xứng đáng với lòng tin cậy của em. Bây giờ tôi nghĩ rằng em sẽ nói với tôi nguyên nhân những giọt nước mắt của em. Lúc này em đã tỉnh táo rồi đấy, đã uống thuốc rồi và có thể kiềm chế mình được, - anh nói khẽ.

- Bạn ấy bảo em là tiểu tư sản... Nadia cúi đầu và nói một cách khó nhọc. Nó bảo tâm hồn em thối ruỗng... và em chẳng giống gì một đoàn viên thanh niên cộng sản... và nói chung em không phải là một người Xô viết.

- Ai nói với em như vậy?

- Ania... Nhưng điều đó không đúng, thưa thầy? Em không hề là tiểu tư sản cũng không hề thối ruỗng. Bạn tức em vì em hay tin vớ vẩn. Nói chung em đâu có tin, tại nó thế... Mẹ em bảo, còn em thì vâng lời mẹ... Chẳng lẽ đó là tội lỗi sao?

- Dĩ nhiên đó không phải là tội lỗi. Nhưng nếu ngẫm nghĩ một tí thì trong lời nói của Ania cũng có phần đúng. - Thầy giáo trả lời một cách nghiêm túc. - Nhưng dĩ nhiên bảo em không phải là người Xô viết, không phải là đoàn viên thanh niên cộng sản thì không được. Tôi nghĩ rằng cô ấy nói thế chỉ vì nóng nảy, vì thiếu suy nghĩ thôi. Bây giờ thế nào cô ấy cũng hối tiếc về việc đó.

- Thầy cho rằng bạn ấy sẽ hối tiếc ạ?

- Tất nhiên chứ! Tôi tin rằng ít nữa chính cô ấy sẽ đến gặp em và xin lỗi...

- Không thể thế được... Em biết bạn ấy sẽ nói gì. Nó sẽ nói:

- Nadia, nếu bạn không chấm dứt những trò lẩm cẩm ấy, thì tớ sẽ gạt phăng bạn khỏi tiểu sử của tớ suốt đời!

- Thế em sẽ trả lời bạn ấy thế nào?

- Em sẽ bảo rằng em sẽ không thế nữa, - Nadia nói như thú tội hai mắt nhìn xuống đất.