"Trong thực tế, do Đức vua rất muốn có một cuốn sách được thực hiện dưới ảnh hưởng của những họa sĩ Tây vực," tôi bướng bỉnh nói tiếp. "Enishte của anh muốn chuẩn bị một cuốn sách đầy khiêu khích mà sự trái đạo lý của nó nuôi dưỡng lòng tự hào của ông ta, ông ta cảm thấy một sự kính sợ mù quáng đối với tranh của các bậc thầy Tây vực mà ông đã thấy trong những chuyến đi, và ông đã bị lừa bịp hoàn toàn bởi thứ nghệ thuật mà ông kể cho chúng ta nghe trong suốt nhiều ngày - anh chắc đã từng nghe câu chuyện bậy bạ về luật phối cảnh và thuật vẽ chân dung. Nếu anh hỏi tôi, thì chẳng có gì tác hại hay phạm thượng trong cuốn sách chúng ta đang làm cả... Vì ông ta ý thức rõ điều này, nên ông ta giả vờ như mình đang chuẩn bị một cuốn sách cấm và điều này khiến ông ta hết sức hài lòng... Việc được dính dáng vào một dự án nguy hiểm như thế với sự cho phép của đích thân Đức vua với ông ta cũng quan trọng như những bức tranh của các bậc thầy Tây vực. Thực vậy, nếu chúng ta vẽ một bức tranh với ý định trưng bày nó, điều đó sẽ là phạm thượng. Nhưng theo tôi thấy, không một bức nào trong số đó có bất cứ điều gì đối lập với tôn giáo, bất cứ sự mất đức tin, sự bất kính hay thậm chí sự trái đạo lý nào dù mơ hồ nhất. Anh có cảm thấy điều gì như thế không?" 

Đôi mắt tôi hầu như đã yếu đi một cách khó nhận thấy, nhưng nhờ Thượng đế, tôi vẫn có thể thấy đủ để biết rằng câu hỏi của tôi đã khiến chúng dừng lại. 

"Các anh không dám chắc,đúng không?" tôi nói, hể hả. "Thậm chí dù các anh bí mật tin rằng dấu tích báng bổ hoặc bóng đen của việc phạm thượng có tồn tại trong các bức tranh chúng ta đã làm, các anh vẫn không bao giờ có thể chấp nhận niềm tin này và biểu lộ nó, bởi điều này tương đương với việc tin vào những kẻ cuồng tín và bọn Erzurum, những kẻ phản đối và buộc tội các anh. Mặt khác các anh không thể khẳng định với một chút tin tưởng nào rằng các anh trong trắng như tuyết mới vừa rơi, bởi điều này sẽ có nghĩa là từ bỏ cả lòng tự kiêu quay cuồng lẫn thái độ tự mãn thanh cao của việc tham gia vào một hoạt động bí mật, bí ẩn và bị cấm đoán. Anh có biết tôi đã nhận ra rằng tôi đã cư xử huênh hoang theo cách này đến thế nào không? Bằng cách đưa Zarif Kính mến tội nghiệp đến nhà nguyện này vào nửa đêm hôm đó! Tôi mang anh ta đến đây với lý do rằng chúng tôi gần như lạnh cóng vì đi bộ ngoài đường quá lâu. Thực tế, tôi thấy vui khi cho anh ta biết tôi là một mẫu Kalenderi suy nghĩ độc lập theo kiểu xưa, hay còn tệ hơn, rằng tôi khao khát trở thành một người Kalenderi. Khi Zarif hiểu tôi là đệ tử cuối cùng của một dòng khổ tu dựa trên thói đồng tính nam, việc sử dụng cần sa, lối sống lang thang và mọi kiểu hành vi khác thường, tôi nghĩ anh ta sợ và thậm chí còn tôn trọng tôi hơn, và do đó quá sợ hãi mà im lặng. Như số mệnh đã định đoạt, điều hoàn toàn trái ngược đã xảy ra. Người bạn thời trai trẻ đần độn của chúng ta không thích ở đây, và anh ta nhanh chóng quả quyết rằng những lời buộc tội báng bổ mà anh ta đã biết được qua Enishte của anh là hoàn toàn chính xác. Vì vậy người bạn thời học việc yêu quý của chúng ta, ban đầu hãy còn van nài: â��Hãy cứu tôi, hãy thuyết phục tôi rằng chúng ta sẽ không xuống Hỏa ngục để tối nay tôi có thể ngủ bình yên,' thì sau đó, bằng một giọng đầy đe dọa mới tìm ra được, lại bắt đầu nhất quyết rằng â��điều này sẽ chẳng dẫn đến cái gì ngoại trừ điều xấu.' Anh ta tin chắc vị hoja thuyết giáo xứ Erzurum sẽ nghe được những tin đồn rằng trong bức tranh cuối cùng chúng ta đã không theo đúng lệnh của Đức vua, mà sự sai phạm này Ngài sẽ không bao giờ tha thứ. Thuyết phục anh ta rằng mọi chuyện đều tốt đẹp là việc hầu như không thể. Anh ta đã kể hết cho giáo đoàn ngu ngốc của nhà thuyết giáo đó, cường điệu những sự phi lý của Enishte, những lo lắng về sự lăng mạ đối với tôn giáo và việc vẽ Quỷ sứ với vẻ ưu ái, và đương nhiên họ tin mọi lời vu khống này. Tôi không cần phải nói với các anh rằng không chỉ những nghệ nhân mà toàn bộ cộng đồng thợ thủ công đã ngày càng ghen tỵ với chúng ta từ khi chúng ta trở thành tâm điểm chú ý của Đức vua. Bây giờ tất cả bọn họ sẽ sung sướng đồng thanh tuyên bố â��bọn tiểu họa đã phạm tội dị giáo.' Hơn nữa, sự hợp tác giữa Enishte và Zarif sẽ chúng minh lời vu khống này là sự thật. Tôi nói â��Lời vu khống', bởi vì tôi không tin những gì người anh em Zarif của tôi nói về cuốn sách và bức tranh cuối cùng. Cho đến lúc đó tôi chưa nghe thấy điều gì chống lại Enishte quá cố của anh. Tôi thấy việc Đức vua chuyển thiện cảm của Ngài từ Thầy Osman sang Enishte Kính mến là hoàn toàn thích đáng, và thậm chí tôi tin, tuy chưa đến cùng múc độ những gì Enishte mô tả chi tiết với tôi về các bậc thầy Tây vực và nghệ thuật của họ. Tôi từng thật lòng tin rằng các nghệ sĩ Ottoman chúng ta có thể thoải mái học theo khía cạnh này nọ của phương pháp Tây vực bao nhiêu tùy chúng ta muốn hoặc bao nhiêu tùy chúng ta được thấy trong một chuyến ra nước ngoài, mà không phải đánh đổi với Quỷ sứ hay mang lại thiệt hại to lớn cho chúng ta. Cuộc sống từng đã dễ dàng, Enishte của anh, cầu cho ông được yên nghỉ, đã kế vị Thầy Osman, và là người cha mới đối với tôi trong cuộc sống mới này." 

"Chúng ta khoan hãy thảo luận điểm đó," Siyah nói. "Trước hết hãy tả anh đã giết Zarif như thế nào?" 

"Vụ này," tôi nói, nhận ra rằng tôi không thể sử dụng từ "vụ sát hại." tôi phạm phải tội này không chỉ vì chúng ta, để cứu chúng ta, mà còn để bảo vệ cả xưởng vẽ. Zarif Kính mến biết anh ta đã trở thành một mối đe dọa lớn. Tôi đã cầu nguyện Thượng đế, van xin Người cho tôi một dấu hiệu cho tôi biết tên vô lại này thực sự đáng khinh như thế nào. Những lời cầu nguyện của tôi đã được đáp lại khi tôi đề nghị đưa tiền cho Zarif. Thượng đế đã cho tôi thấy hắn là kẻ xấu xa đến thế nào. Tôi chợt nghĩ đến những đồng tiền vàng, nhưng do thần thánh gợi ý, tôi đã nói dối. Tôi bảo những đồng vàng không có trong ngôi nhà này, mà tôi đã giấu chúng ở chỗ khác. Chúng tôi ra ngoài. Tôi dẫn hắn ta qua những con phố vắng và những khu hẻo lánh mà chưa rõ mình sẽ đi đâu. 

Tôi không rõ mình sẽ làm gì, tóm lại là tôi sợ. Lúc kết thúc chuyến lang thang của chúng tôi, sau khi đến một con phố mà chúng tôi đã đi qua ban nãy, tay thợ dát vàng Zarif anh em của chúng ta, người đã dành cả cuộc đời cho hình thức và việc lặp lại, đã nhen nhúm nghi ngờ. Nhưng Thượng đế đã dẫn tôi đến mảnh đất trống bị hỏa hoạn tàn phá, và gần đó là một cái giếng khô."

Đến chỗ này tôi biết mình không thể tiếp tục và tôi đã nói với chúng như thế. "Nếu ở vào địa vị của tôi, các anh hẳn cũng cân nhắc đến việc bảo vệ anh em họa sĩ của mình và làm giống như vậy," tôi tự tin nói. 

Khi tôi nghe chúng đồng ý với tôi, tôi muốn khóc. Tôi đã định nói rằng chính sự thông cảm của chúng, mà tôi hầu như không đáng được huởng, đã làm dịu trái tim tôi, nhưng không. Tôi đã định nói rằng đó là bởi tôi lại nghe tiếng huỵch của cái xác hắn đụng đáy giếng nơi tôi thả hắn xuống sau khi giết hắn, nhưng không. Tôi đã định nói rằng đó là bởi tôi nhớ lại mình từng hạnh phúc thế nào trước khi trở thành kẻ sát nhân, tôi từng giống mọi người như thế nào, nhưng không. Người đàn ông mù thường đi qua khu tôi lúc chúng tôi còn nhỏ xuất hiện trong trí tôi: ông ta lấy ra một cái muôi múc nước bằng kim loại bẩn thỉu từ mớ quần áo còn bẩn thỉu hơn, và thường gọi bọn trẻ chúng tôi đang đứng đàng xa cạnh vòi nước nhìn ông ta: "Các bé ơi, đứa nào hứng đầy tách nước từ vòi giùm lão già mù này nào?" Khi không ai đến giúp lão, lão nói, "Đây là một việc làm tốt, các bé ơi, một hành vi mộ đạo!" Màu tròng mắt của ông ta đã nhạt, chúng gần như cùng màu với tròng trắng trong mắt ông ta. 

Bị kích động bởi ý nghĩ mình trở nên giống như ông già mù nọ, tôi thú nhận mình đã giết Enishte Kính mến một cách vội vã như thế nào, mà không hào hứng gì với chuyện đó. Tôi không quá trung thực và cũng không quá lừa dối chúng: Tôi đã tìm được một mức độ trung dung, để câu chuyện không làm lòng tôi quá ưu phiền, và chúng tin chắc rằng tôi đã không đi đến nhà Enishte để giết ông ta. Tôi muốn nói cho rõ rằng đây không phải là một vụ giết người có dự tính trước, mà chúng đã suy ra ý đó khi tôi nhắc chúng điều sau đây trong khi cố tự bào chữa cho mình: "Nếu không ấp ủ những ý định xấu, người ta không bao giờ phải xuống Hỏa ngục." 

"Sau khi gửi Zarif Kính mến đến cho các Thiên thần của Allah," tôi nói một cách đầy trầm tư, "những gì mà người chết biểu lộ với tôi trong những giây phút cuối cùng của hắn ta bắt đầu gặm nhấm tôi như một con sâu. Sau khi làm cho tay mình nhuốm máu, bức tranh cuối cùng ngày một ám ảnh tâm trí tôi hơn, và vì thế, với quyết tâm phải nhìn thấy nó, tôi đến nhà Enishte của anh, người không còn mời bất cứ ai trong chúng ta đến nhà ông ta nữa. Ông ta không những từ chối cho xem bức tranh mà còn cư xử như thể chẳng có vấn đề gì. Ông ta khịt mũi, không có một bức tranh nào mà cũng không có bất cứ điều gì khác quá bí ẩn đến độ gây ra một vụ giết người! Để ngăn không bị làm nhục hơn nữa, và để ông ta chú ý, tôi liền thú nhận chính tôi là người đã giết Zarif Kính mến và ném hắn ta xuống một cái giếng. Vâng, sau đó ông ta lắng nghe tôi hơn, nhưng ông ta tiếp tục sỉ nhục tôi. Một người sỉ nhục con trai mình thì làm sao có thể trở thành một người cha được? Thầy Osman vĩ đại có thể giận dữ chúng ta, thầy ấy có thể đánh chúng ta, nhưng ông chưa một lần sỉ nhục chúng ta. Ôi, những người anh em của tôi, chúng ta đã phạm sai lầm lớn khi phản bội thầy ấy." 

Tôi mỉm cười với những người anh em hiện đang tập trung chú ý vào đôi mắt tôi, lắng nghe tôi như thể tôi đang hấp hối. Giống như một người sắp chết, tôi thấy chúng ngày càng mờ dần và biến khỏi mắt tôi. 

"Tôi đã giết Enishte của anh vì hai lý do. Thứ nhất, bởi vì ông ta đã trơ trẽn buộc Thầy Osman bắt chước Sebastiano, nghệ sĩ Venice. Thứ hai, bởi vì trong một phút yếu lòng, tôi đã hạ mình hỏi ông ta liệu tôi có phong cách của riêng tôi không." 

"Ông ta trả lời sao?" 

"Có vẻ như tôi có một phong cách. Những dĩ nhiên theo ông ta, đây không phải là một sự lăng mạ. Tôi nhớ mình đã tự hỏi, trong nỗi xấu hổ, liệu đây có thực là một lời ca ngợi hay không: Tôi xem phong cách như một kiểu mất gốc và ô nhục, nhưng nỗi nghi ngờ đang ăn mòn tôi. Tôi chẳng muốn dính líu gì với phong cách, nhưng Quỷ sứ đang cám dỗ tôi và hơn nữa, tôi tò mò." 

"Mỗi người đều thầm ao ước có một phong cách," Siyah nói một cách khôn ngoan. "Mỗi người cũng ao ước mình được vẽ chân dung, như Đức vua ao ước vậy." 

"Điều đau khổ này không thể cưỡng lại được sao?" tôi nói. "Khi tai họa này lan truyền, sẽ không có ai trong chúng ta chống chọi được những phương pháp của người Âu." 

Tuy nhiên không ai lắng nghe tôi. Siyah đang kể lại câu chuyện về một tù trưởng Thổ Nhĩ Kỳ u uất bị lưu đày mười hai năm đến Trung Hoa vì ông ta đã vội biểu lộ tình yêu của mình dành cho con gái của nhà vua. Vì không có chân dung của người mình yêu, người mà ông ta mơ tưởng tới trong suốt mười hai năm đó, ông ta đã quên khuôn mặt nàng giữa bao mỹ nữ Trung Hoa, và nỗi đau thất tình của ông ta được đấng Allah biến thành một thử thách lớn lao. 

"Nhờ Enishte của anh, tất cả chúng ta mới biết được nghĩa của â��chân dung' " tôi nói. "Cầu Thượng đế phù hộ, một ngày nào đó chúng ta sẽ can đảm kể câu chuyện đời mình y như cách chúng ta đã sống." 

"Mọi truyền thuyết chỉ là truyền thuyết của mỗi người," Siyah nói. 

"Mọi sự trang trí cũng là sự trang trí của Thượng đế," tôi nói, hoàn tất bài thơ của thi sĩ Hatifi xứ Herat. "Nhưng khi những phương pháp của người Âu trở nên phổ biến, mọi người sẽ xem việc kể chuyện đời người khác như chuyện đời của chính mình là một tài năng đặc biệt." 

"Đây chẳng qua chính là ý muốn của Satan." 

"Giờ hãy thả tôi ra," tôi la to. "Hãy để tôi nhìn cuộc đời này lần cuối." 

Họ kinh hãi, và một niềm tin mới dấy lên trong tôi. 

"Anh sẽ lấy bức tranh cuối cùng ra chứ?" Siyah hỏi. 

Tôi nhìn Siyah cái nhìn mà anh ta nhanh chóng hiểu ra tôi sẽ làm thế và anh ta thả tôi ra. Tim tôi bắt đầu đập dữ dội. 

Tôi chắc từ lâu các vị đã phát hiện ra lai lịch của tôi, mà tôi đã cố che giấu. Cho dù vậy, đáng ngạc nhiên rằng tôi đang cư xử giống như những bậc thầy Herat xưa, vì họ thường giấu chữ ký không phải để che giấu lai lịch của họ mà vì nguyên tắc và lòng tôn trọng đối với những bậc thầy của họ. Đầy kích động, tôi đi qua những căn phòng tối đen của ngôi nhà, đèn dầu trên tay, nhường đường cho chiếc bóng nhợt nhạt của chính tôi. Màn bóng tối đã bắt đầu phủ lên mắt tôi, hay những căn phòng và hành lang này thực sự tối om? Tôi sẽ có bao nhiêu ngày và tuần, bao nhiêu thời gian trước khi tôi bị mù? Bóng tôi và tôi dừng lại giữa những bóng ma trong nhà bếp, giở lên những trang giấy từ góc sạch sẽ của chiếc tủ đầy bụi rồi nhanh chóng quay trở lại. Siyah đi theo tôi như để phòng tôi nhưng anh ta quên mang theo con dao găm. Có lẽ, phải chăng tôi đã cân nhắc việc cầm lấy con dao và đâm mù mắt anh ta trước khi mắt tôi mù? 

"Tôi vui vì thấy bức tranh này một lần nữa trước khi bị mù," tôi nói đầy tự hào. Tôi muốn tất cả các bạn cũng thấy nó. Nhìn đây!" 

Dưới ngọn đèn dầu, tôi cho chúng xem bức tranh cuối cùng mà tôi đã lấy ở ngôi nhà của Enishte vào ngày tôi giết ông ta. 

Thoạt tiên tôi quan sát vẻ tò mò và rụt rè của chúng khi chúng nhìn bức tranh tờ đôi. Tôi vòng qua đứng bên chúng, và tôi run rẩy khi nhìn. Cú đâm vào mắt tôi, hoặc có lẽ một niềm sung sướng bất thần, làm tôi phát sốt. 

Những bức tranh mà chúng tôi vẽ trên nhiều chỗ khác nhau của hai trang giấy suốt năm ngoái - cây, ngựa, Satan, Thần chết, chó và phụ nữ - bức to bức nhỏ, đã được sắp xếp theo bố cục mới mẻ và vụng về của Enishte, theo một cách để phần dát vàng và những đường viền của Zarif Kính mến quá cố khiến chúng tôi không còn cảm thấy mình đang nhìn vào một trang sách mà đang nhìn thế giới từ một khung cửa sổ. Ngay giữa thế giới này, nơi lẽ ra là chỗ của Đức vua, lại là chân dung của chính tôi, mà tôi nhìn thoáng qua với vẻ tự hào. Tôi ít nhiều không hài lòng với nó vì sau khi lao động vô ích suốt nhiều ngày, nhìn vào gương rồi tẩy xóa và vẽ lại tôi vẫn không thể đạt tới độ cực giống; nhưng tôi vẫn cảm thấy niềm phấn chấn không thể kiềm chế bởi vì bức tranh không chỉ đặt tôi vào trung tâm thế giới bao la này mà, vì một lý do quái quỷ và không giải thích được, nó làm tôi có vẻ sâu sắc hơn, phức tạp hơn và bí ẩn hơn con người thực của tôi. Tôi chỉ muốn những anh em họa sĩ của tôi công nhận, hiểu và chia sẻ sự hồ hởi của tôi. Tôi vừa là trung tâm của mọi thứ, giống như một vị vua, đồng thời cũng là chính tôi. Tình huống này nuôi dưỡng lòng tự hào của tôi cũng như làm tăng sự bối rối của tôi. Cuối cùng hai cảm giác này cân bằng lẫn nhau. và tôi có thể thoải mái và rất thích thú với bức tranh. Nhưng để niềm vui này trọn vẹn, tôi biết mọi điểm trên mặt và áo sơ mi của tôi, mọi nếp nhăn, mảng tối, nốt ruồi và mụn nhọt, mọi chi tiết từ ria mép tôi đến kết cấu vải của quần áo tôi mặc, và tất cả màu sắc của chúng ở mọi sắc độ đều phải hoàn hảo, đến tận những chi tiết nhỏ nhặt nhất, đến mức tối đa mà khả năng của những họa sĩ Tây vực có thể đạt tới. Tôi nhận thấy trên gương mặt những người bạn cũ của tôi nỗi sợ hãi, vẻ hoang mang và cái cảm giác không thể lẩn tránh được đang hủy hoại tất cả chúng tôi: lòng ghen tỵ. Ngoài nỗi khiếp sợ giận dữ của chúng đối với một người bị sa lầy một cách vô vọng vào tội lỗi, chúng còn có sự đố kỵ.