Chương 2: Đêm thứ hai

- Đấy, ông vẫn sống đến bây giờ nhé! - Nàng nói, vừa cười vừa xiết chặt cả hai tay tôi.

- Tôi đã ở đây hơn hai giờ rồi; cô không biết chuyện gì đã xảy ra với tôi cả ngày hôm nay đâu!

- Em biết, em biết... nhưng để em nói ngay vào việc. Ông có biết em đến để làm gì không? Không phải để ba hoa vớ vẩn như hôm qua đâu! Thế này ông ạ: chúng ta từ nay sẽ phải xử sự một cách thông minh hơn. Hôm qua em đã suy nghĩ rất lâu về tất cả những chuyện này.

- Cái gì, cái gì thông minh hơn? Về phần tôi, tôi sẵn sàng; nhưng, quả thực, với tôi, trong đời, chưa xảy ra chuyện gì thông minh hơn bây giờ.

- Thế ư? Thứ nhất, xin ông đừng bóp tay em như thế; thứ hai, nói để ông biết, hôm nay em đã suy nghĩ rất lâu về ông.

- Thế kết quả ra sao?

- Kết quả ra sao ư? Kết quả là, lại phải bắt đầu tất cả từ đầu, vì rằng hôm nay em kết luận là em chưa biết tí gì về ông cả, rằng hôm qua em đã xử sự như một đứa trẻ, như một bé gái, và hóa ra tất cả là tại lòng tốt của em, nghĩa là em đã tự khoe mình, như thói thường vẫn vậy mỗi khi ta bắt đầu xét định bản thân ta. Và để sửa chữa sai lầm, em quyết định tìm hiểu về ông một cách kĩ lưỡng nhất. Nhưng vì không có ai giúp em để tìm hiểu ông được nên ông phải tự mình kể cho em nghe, kế hết mọi chuyện. Ông là người như thế nào? Hãy bắt đầu kể đi, nhanh lên, kể hết chuyện đời mình đi.

- Chuyện đời! - Tôi sợ hãi kêu lên. - Chuyện đời! Nhưng ai nói với cô rằng tôi có chuyện đời tôi? Tôi không có chuyện đời...

- Thế làm sao ông sống nếu như không có chuyện đời? - Nàng vừa cười vừa ngắt lời tôi.

- Hoàn toàn không có chuyện đời nào cả! Tôi sống, như người ta thường nói, tự nhiên, nghĩa là hoàn toàn một mình - một mình, một thân một mình, - cô có hiểu một mình là thế nào không?

- Sao lại một mình? Nghĩa là ông không bao giờ gặp ai cả?

- Ồ không, gặp thì có gặp, nhưng dù sao vẫn một mình.

- Thế chẳng lẽ ông không nói chuyện với ai cả ư?

- Theo đúng nghĩa đen, thì không với ai cả.

- Thế thì ông là loại người như thế nào, nói em nghe! Gượm đã, em đoán ra rồi: chắc là ông cũng có một người bà như em ấy. Bà bị mù và suốt đời không cho em đi đâu cả, nên em gần như không biết nói nữa. Khoảng hai năm trước vì em làm một trò dại dột, bà thấy không giữ được em nữa, liền gọi em lại và dùng kim găm đính áo em vào áo bà - và từ đó hai bà cháu cứ ngồi bên nhau suốt ngày. Bà đan bít tất, tuy mắt bà mù; còn em ngồi cạnh bà, khâu vá hay đọc sách cho bà nghe - thế là thành một cái lệ kì quặc, hai năm rồi em bị đính vào bà như thế!

- Ôi lạy Chúa, khốn khổ quá! Không, tôi không có người bà như thế.

Thế nếu không, tại sao ông lại có thể ngồi ở nhà?...

- Có phải cô muốn biết tôi là ai không?

- Vâng, đúng thế.

- Trong đúng nghĩa của nó?

- Trong nghĩa hết sức đúng!

- Xin lỗi, tôi là một típ người đặc biệt.

- Típ người, típ người! Típ người nào? - Cô gái kêu lên, phá ra cười như thể hàng năm rồi nàng chưa được cười. - Chà, ông vui quá! Này ông, ở đây có ghế dài, ta ngồi xuống đi! Nơi này không ai qua lại, không ai nghe thấy chúng ta cả, và, ông hãy kể chuyện đời của ông đi! Vì rằng, ông đừng thuyết phục em nữa, ông có chuyện đời của ông, chỉ có điều ông giấu em. Trước hết, típ người đặc biệt là thế nào?

- Típ người đặc biệt ấy à? Típ người đặc biệt là một kẻ độc đáo, một kẻ buồn cười! - Tôi đáp, tự mình cũng phá ra cười theo tiếng cười thơ trẻ của nàng. - Đó là một tính cách. Thế cô có biết một kẻ mơ mộng là như thế nào không?

- Kẻ mơ mộng? Xin lỗi, nhưng làm sao em lại không biết? Chính em cũng là một kẻ mơ mộng mà! Đôi lúc em ngồi cạnh bà mà đầu óc không có chuyện gì là không nghĩ đến. Thế là bắt đầu mơ mộng, nghĩ đủ thứ vẩn vơ - thí dụ như chuyện mình sẽ lấy chồng là một hoàng tử Trung Hoa... Mà nhiều khi mơ mộng là rất tốt!... Không, thực ra có trời biết được! Nhất là khi có điều gì đó phải suy nghĩ, - nàng nói thêm bằng một giọng khá nghiêm trang.

- Tuyệt! Một khi cô đã mơ đến lấy hoàng tử Trung Hoa thì có nghĩa là cô sẽ hoàn toàn hiểu tôi. Này, cô nghe nhé... Nhưng xin lỗi, tôi còn chưa biết tên cô...

- Có thế chứ! Ông nhớ ra hơi sớm đấy!

- Ôi, lạy Chúa! Tôi quên bẵng đi mất, vì tôi quá vui mà.

- Tên em là Naxtenca.

- Naxtenca? Chỉ thế thôi ư?

- Chỉ thế thôi! Chẳng lẽ thế còn là ít, ông tham lam quá đấy!

- Ít à? Nhiều, nhiều, ngược lại, quá nhiều ấy chứ. Naxtenca, cô là một cô gái tốt bụng, nếu như ngay từ đầu đối với tôi cô đã là Naxtenca rồi!⁽¹⁾

(1) Naxtenca là cách gọi thân mật của Anaxtaxia. Người Nga khi mới làm quen phải gọi

nhau đầy đủ tên và phụ danh, chỉ khi thân thiết mới gọi tên không hoặc tên thân mật.

- Thế - thế đấy! Nào!

- Thế này, Naxtenca ạ, cô hãy nghe một câu chuyện buồn cười nhé.

Tôi ngồi xuống cạnh nàng, lấy một tư thế thật nghiêm trang và bắt đầu nói như đọc:

- Naxtenca ạ, có thể cô không biết, ở Peterburg có những xó xỉnh thật kì lạ. Vầng mặt trời vẫn chiếu sáng cho tất cả mọi người dân Peterburg, dường như không bao giờ ngó đến những chỗ ấy, mà ở đó có một mặt trời khác, như thể nó được đặt riêng cho những xó xỉnh này, và nó chiếu lên tất cả bằng một thứ ánh sáng khác, đặc biệt. Ở những xó xỉnh này, Naxtenca quý mến ạ, dường như là một cuộc sống hoàn toàn khác, không giống như cuộc sống vẫn sôi sục bên cạnh chúng ta, mà là một cuộc sống ở những vương quốc xa lắc xa lơ chưa ai từng biết đến, một cuộc sống không phải ở vào thời đại quá nặng nề khắc nghiệt của chúng ta. Chính cuộc sống đó là sự hòa trộn giữa một cái gì đó thuần túy hoang đường, cuồng nhiệt lí tưởng, và đồng thời (hỡi ôi, Naxtenca!) phàm tục nhạt nhẽo và tầm thường, để khỏi phải nói: nhỏ mọn đến mức không tưởng được!

- Phù! Lạy Chúa! Một lời mào đầu mới khiếp! Em nghe thấy cái gì thế này?

- Cô sẽ nghe, Naxtenca ạ (tôi nghĩ rằng tôi sẽ gọi cô là Naxtenca không bao giờ biết mỏi), cô sẽ nghe rằng sống ở những xó xỉnh đó là những con người kì quặc - những kẻ mơ mộng. Kẻ mơ mộng, - nếu như cần một định nghĩa cụ thể - không phải là người, mà cô biết không, là một sinh vật giống trung⁽²⁾ nào đó. Phần lớn nó cư trú ở những xó xỉnh không ai đến được, dường như muốn trốn tránh cả ánh mặt trời, và một khi đã về nhà riêng thì nó bám riết lấy cái xó của mình như một con sên, hay ít ra về phương diện này nó rất giống với một con vật thú vị - vừa là con vật vừa là nhà ở - mà ta gọi là con rùa. Cô nghĩ sao, vì cớ gì anh ta yêu mến bốn bức tường của mình, những bức tường nhất thiết phải quét ve xanh, ám khói ảm đạm, và nồng nặc mùi thuốc lá đến không thể chịu được? Vì cớ gì cái quý ngài kì quái này, khi có một ai đó trong số những người quen hiếm hoi đến thăm (mà với kiểu cách của anh ta thì những người quen cũng hết dần), vì cớ gì cái con người kì quái này lại đón tiếp khách với vẻ ngượng ngập đến thế, luống cuống đến tái cả mặt mày, dường như anh ta vừa phạm một tội ác nào đó trong bốn bức tường của nhà mình, dường như anh ta vừa làm bạc giả hay một vài bài thơ nào đó để gửi đi đăng báo bằng một lá thư nặc danh, trong đó thông báo rằng tác giả của bài thơ đã chết và bạn của ông ta tự thấy mình có trách nhiệm phải công bố thơ của ông ta? Vì cớ gì, Naxtenca, cô nói tôi nghe, vì cớ gì câu chuyện của hai người này lại rời rạc đến thế? Vì cớ gì không một tiếng cười, không một lời hóm hỉnh buột ra từ đầu lưỡi của người bạn đến bất ngờ và đầy bối rối, người bạn này vốn lúc nào cũng ưa vui đùa, ưa pha trò hóm hỉnh, ưa những câu chuyện về phái đẹp và những đề tài vui vẻ khác? Và sau hết, vì cớ gì, người bạn ấy, có lẽ vừa mới quen biết nhau và chỉ mới đến đây lần đầu, - vì rằng trong trường hợp này sẽ không có lần thứ hai và người bạn ấy sẽ không đến thêm lần nào nữa - vì cớ gì người bạn ấy cũng bối rối, cũng chết lặng mặc dù anh ta là người hết sức thông minh (nếu như quả thật anh ta thông minh) khi anh ta nhìn bộ mặt lộn ngược của chủ nhà đã hoàn toàn rối trí sau những nỗ lực phi thường nhưng vô ích để làm cho câu chuyện được tự nhiên và sôi nổi, tỏ ra mình cũng hiểu biết về xã hội thượng lưu, cũng bàn luận cả về phái đẹp, hòng bằng cách đó làm hài lòng con người tội nghiệp đã sai lầm đến thăm nơi đây? Và cuối cùng, vì cớ gì vị khách kia đột nhiên chụp lấy mũ và vội vã ra về với lí do chợt nhớ tới một việc cực kì khẩn thiết mà thực ra không hề có, hấp tấp rút tay mình khỏi những cái bắt tay nồng nhiệt của chủ nhà đang tìm mọi cách tỏ ra hối tiếc và cố cứu vãn tình thế? Vì cớ gì người bạn vừa ra khỏi cửa đã phá lên cười ha hả và tự thề với mình là sẽ không bao giờ đến thăm cái gã hấp hơi này nữa, mặc dù cái gã hấp hơi này thực tình là một con người hết sức tuyệt vời, đồng thời anh ta cũng không thể nào dứt khỏi cái trò ngộ nghĩnh nho nhỏ của trí tưởng tượng là so sánh bộ dạng của người vừa nói chuyện với mình trong suốt buổi gặp gỡ với bộ dạng của một chú mèo con bất hạnh bị lũ trẻ lừa bắt được, đem ra vày vò, trêu chọc, dọa nạt và hành hạ đủ kiểu, cuối cùng thoát khỏi tay chúng chui xuống gầm ghế tối tăm, ngồi đó cáu kỉnh suốt cả giờ, xù lông, gầm gừ, dùng hai chi trước rửa bộ mặt oán giận và sau đó rất lâu vẫn với một vẻ hằn học nhìn thiên nhiên, cuộc sống và thậm chí cả đĩa thức ăn của chủ nhà mà chị hầu gái tốt bụng dành riêng cho nó?

(2) Trong tiếng Nga, danh từ có ba giống: giống đực, giống cái, giống trung.

- Nhưng khoan đã ông, - Naxtenca, nãy giờ nghe tôi nói với vẻ ngạc nhiên, mắt mở to, miệng há ra, chợt cắt ngang lời tôi, - em hoàn toàn không hiểu tại sao lại xảy ra chuyện như vậy và tại sao ông lại đặt ra cho em những câu hỏi buồn cười như vậy; nhưng điều này thì em biết chắc: những chuyện đó nhất định là xảy ra với ông, từ đầu đến cuối.

- Chắc chắn là thế, - tôi đáp với vẻ mặt hết sức nghiêm trang.

- Nếu như chắc chắn là thế, thì ông tiếp tục kể đi, - Naxtenca đáp. - vì rằng em rất muốn biết chuyện đó kết thúc ra sao.

- Naxtenca, có phải cô muốn biết nhân vật của chúng ta, - hay nói đúng hơn là tôi, bởi nhân vật đó đúng là cái thằng tôi hèn mọn này, - hàng ngày làm gì trong cái xó xỉnh của mình; có phải cô muốn biết vì sao tôi suốt cả ngày bấn loạn bối rối vì cuộc viếng thăm bất ngờ của bạn? Có phải cô muốn biết vì sao tôi cuống quýt, đỏ mặt khi người ta mở cửa phòng tôi, tại sao tôi không biết tiếp khách và chết thẹn dưới sức nặng của lòng mến khách của mình?

- Vâng, đúng, đúng! - Naxtenca đáp, - chính thế. Nhưng ông kể hay quá, liệu ông có thể kể bằng cách nào đó không hay đến như vậy được không? Ông cứ nói như đang đọc sách ấy.

- Naxtenca! - tôi đáp bằng một giọng nghiêm túc và quan trọng, gắng lắm mới nhịn được cười, - Naxtenca yêu quý, tôi biết rằng tôi kể rất hay, nhưng xin lỗi là tôi không biết kể cách khác. Bây giờ, Naxtenca ạ, bây giờ tôi giống như linh hồn của vua Xolomon suốt một nghìn năm bị nhốt trong bình với bảy lần bùa dấu⁽³⁾.

(3) Bùa dấu: một motip truyện dân gian, thường một sức mạnh nào đó (ma quỷ, phù thủy,

v.v...) bị nhốt vào trong bình yểm bùa và ném xuống biển, sau được vớt lên giải thoát. Xolomon là vị vua huyền thoại trong Kinh thánh, thông thái, hùng mạnh và giàu có.

Nhưng cuối cùng thì cả bảy lần bùa dấu ấy đã được gỡ ra. Bây giờ, Naxtenca yêu dấu ạ, khi chúng ta lại đã gặp lại nhau sau một thời gian dài xa cách như vậy, - vì rằng tôi đã biết cô lâu rồi Naxtenca ạ, vì rằng đã từ lâu tôi cứ tìm ai đó, và đây là dấu hiệu chứng tỏ rằng người tôi tìm chính là cô và rằng bây giờ chúng ta đã được xui khiến gặp nhau, - bây giờ trong đầu tôi cả ngàn khóa vòi đã được mở, và tôi phải tuôn ra hàng suối ngôn từ, không thì tôi chết ngột mất. Vì vậy, Naxtenca ạ, xin cô đừng ngắt lời tôi, mà hãy lắng nghe ngoan ngoãn, chịu khó, không thì tôi không nói nữa đâu.

- Không, không, không thể được! Ông kể đi! Bây giờ em sẽ không nói lời nào nữa.

- Tôi kể tiếp nhé. Trong ngày của tôi có một giờ tôi đặc biệt yêu thích, Naxtenca ạ. Đó là cái giờ khi mà gần như tất cả những công chuyện, chức vụ và trách nhiệm quan trọng đã kết thúc và mọi người vội vã về nhà để ăn tối, nghỉ ngơi, nhưng ngay trên đường về họ lại sáng tạo ra những đề tài vui vẻ khác liên quan đến buổi chiều, buổi tối và toàn bộ số thời gian rảnh rỗi còn lại. Vào cái giờ đó nhân vật của chúng ta, - Naxtenca, xin cô cho phép tôi kể ở ngôi thứ ba, vì rằng kể ở ngôi thứ nhất xấu hổ lắm, - vậy là vào cái giờ ấy nhân vật của chúng ta, không phải là không có việc, cũng rảo bước theo mọi người khác. Nhưng một cảm giác thỏa mãn kì lạ lộ trên khuôn mặt nhợt nhạt và có vẻ như nhàu nhĩ của anh ta. Anh ta ngắm nhìn ráng chiều đang dần tắt trên bầu trời Peterburg lạnh lẽo với vẻ không hờ hững lắm. Nhưng tôi nói “ngắm nhìn” là không đúng; anh ta không ngắm nhìn, mà đang trầm tư một cách không chủ đích, dường như quá mệt mỏi hay mải mê nghĩ về một điều gì khác thú vị hơn nên chỉ có thể thoáng qua, gần như vô tình, dành một chút chú ý cho cảnh vật xung quanh. Anh ta hài lòng vì cho đến ngày mai không phải làm những công việc chán ngắt của mình và vui mừng như một cậu học trò nhỏ được rời bàn học để đến với những trò nghịch ngợm yêu thích. Cô hãy quan sát anh ta từ phía bên, Naxtenca ạ, và cô sẽ thấy cái cảm giác vui mừng đó tác động một cách tốt lành như thế nào đối với hệ thần kinh yếu ớt và trí tưởng tượng được kích động một cách bệnh hoạn của anh ta. Đấy, anh ta đang mải nghĩ một điều gì đó... Cô cho là anh ta nghĩ về bữa ăn? Về buổi tối hôm nay? Anh ta nhìn cái gì vậy? Nhìn quý ông dáng vẻ đường bệ kia đang nghiêng mình chào thật kiểu cách một phụ nữ ngồi trong cỗ xe lộng lẫy với những con tuấn mã kéo ngang qua? Không, Naxtenca ạ, bây giờ anh ta đâu có để ý tới những chuyện vặt vãnh đó! Anh ta bây giờ đã là người giàu có bởi cái cuộc sống riêng biệt của mình, anh ta như bỗng trở nên giàu có, tia nắng cuối cùng của vầng dương sắp lặn đã lóe rực lên trước mặt anh ta không vô ích và gợi lên trong trái tim được sưởi ấm của anh ta cả một lô xúc cảm. Bây giờ anh ta dường như không nhận thấy con đường mà trước kia bất kì một sự vật vặt vãnh nhất nào cũng khiến anh ta ngạc nhiên tò mò. Bây giờ “nữ thần tưởng tượng” (nếu như cô đã đọc Giucovxki, Naxtenca yêu quý ạ) đã bằng bàn tay của mình dệt xong tấm nền vàng của mình và giờ đang thêu lên trước mắt anh ta những hình ảnh rực rỡ của một cuộc sống lạ lùng chưa bao giờ thấy - mà biết đâu, có thể bằng bàn tay đỏng đảnh của mình nữ thần đã nâng bổng anh ta từ vỉa hè lát đá rất đẹp mà anh ta đang đi về nhà lên đến tận chín tầng trời pha lê. Nếu bây giờ chặn anh ta lại, bất ngờ hỏi anh ta: anh đang đi đâu, đang ở trên đường phố nào thì chắc anh ta chẳng nhớ gì, cả đường đang đi, cả nơi đang đứng, và đỏ mặt bối rối, chắc anh ta sẽ bịa ra một chuyện gì đó để giữ phép lịch sự. Chính vì vậy mà anh ta giật mình, suýt hét lên và hoảng hốt nhìn quanh khi một bà già rất đáng kính dừng anh ta lại giữa hè phố để hỏi thăm về con đường bà ta bị lạc. Cau mày lại vì bực tức, anh ta bước tiếp, gần như không nhận thấy không chỉ một người qua đường nhìn theo anh ta mỉm cười, không nhận thấy một cô bé gái sợ hãi nhường đường cho anh ta, phá lên cười rất to, trố mắt nhìn những cái vung tay và nụ cười trầm tư nở rộng trên khuôn mặt anh ta. Nhưng vẫn nữ thần tưởng tượng ấy đã nâng bổng lên trong chuyến bay khoái hoạt của mình cả bà già đáng kính, cả những người qua đường tò mò, cả cô bé gái cười vang và cả những người đàn ông thợ thuyền đang ăn tối trên các xà lan ken nhau san sát trên kênh Đài Phun Nước (giả thử rằng lúc này nhân vật của chúng ta đang đi ở đó), tinh nghịch gắn tất cả người và vật vào tấm tranh thêu của mình như gắn những con ruồi lên mạng nhện; và với điều vừa khám phá ra, anh chàng kì quặc của chúng ta đã bước vào hang ổ thân thuộc của mình, đã ngồi vào bàn ăn tối, đã dùng xong bữa từ lâu và chỉ sực tỉnh khi bà giúp việc Matrena suốt đời âm thầm và rầu rĩ thu dọn xong bàn ăn và trao cho anh ta chiếc tẩu thuốc, - chỉ đến lúc đó anh ta mới sực tỉnh và ngạc nhiên nhận thấy rằng mình đã ăn xong mà không biết việc đó xảy ra như thế nào. Trong phòng đã tối hẳn, lòng anh ta trống trải và buồn bã; cả một vương quốc những điều mơ tưởng đã sụp đổ quanh anh ta, sụp đổ không dấu vết, không tiếng động, đã bay biến như cơn chiêm bao mộng mị, mà chính anh ta cũng không còn nhớ mình đã mơ những gì. Nhưng một cảm giác tăm tối nào đó khiến cho lồng ngực anh ta khẽ nhói lên xao xuyến, một niềm khao khát mới nào đó bắt đầu mơn trớn và kích thích trí tưởng tượng của anh ta một cách đầy quyến rũ và dần dần gọi đến cả một bầy những ảo ảnh mới. Căn phòng nhỏ im ắng; cảnh cô tịch và sự nhàn rỗi ve vuốt trí tưởng tượng của anh ta, nó bén lửa, sôi lên như ấm cà phê của bà Matrena già nua đang bình thản loay hoay bên cạnh để đun cà phê tối. Thế là nó, cái trí tưởng tượng ấy, lóe bùng lên từng cơn; thế là cuốn sách, vừa được cầm lên một cách hú họa, không mục đích, đã tuột khỏi tay kẻ mơ mộng của tôi mà chưa được giở đến trang thứ ba. Trí tưởng tượng của anh ta lại được đánh thức, lại được kích thích, và bỗng nhiên một thế giới mới, một cuộc sống tuyệt diệu mới lại sáng bừng lên trước mặt anh ta trong viễn cảnh huy hoàng. Một giấc mơ mới - một hạnh phúc mới! Một liều mới của thứ độc dược khoái lạc, tinh tế! Ồ, đối với anh ta thì cuộc sống thực của chúng ta chẳng là cái gì cả! Dưới cái nhìn đã bị biến dạng của anh ta thì chúng ta, tôi và cô, đang sống một cách biếng nhác, chậm chạp, uể oải; dưới cái nhìn của anh ta tất cả chúng ta đều không hài lòng với số phận của chúng ta, đều mệt mỏi bởi cuộc sống của chúng ta! Mà quả thật, cô hãy nhìn xem, quả thật mới nhìn qua giữa chúng ta mọi sự mới lạnh lùng, cau có, cáu kỉnh làm sao... “Những kẻ tội nghiệp!” - anh chàng mơ mộng của chúng ta nghĩ. Mà anh ta nghĩ như vậy cũng chẳng có gì đáng ngạc nhiên cả! Hãy nhìn những ảo ảnh thần tiên đó, chúng được tạo nên một cách đầy ma lực, kì ảo, rộng lớn trước mắt anh ta thành một bức tranh kì diệu, sống động; ở đó, tất nhiên, anh chàng mơ mộng của chúng ta là nhân vật thứ nhất, nổi bật, hàng đầu. Cô hãy nhìn xem, bao nhiêu là cuộc phiêu lưu đủ hình đủ vẻ, bao nhiêu là những ước mơ háo hức vô tận. Có thể, cô sẽ hỏi, anh ta ước mơ cái gì? Chẳng cần phải hỏi. Anh ta mơ ước về tất cả... về vai trò của một nhà thơ lúc đầu không được thừa nhận nhưng sau đạt đỉnh vinh quang; về tình bạn với Hoffman; về Đêm hội Varfelomei, Diana Vernon, chiến công hiển hách trong trận Ivan Đại Đế chiếm thành Cazan, Clara Movbrai, Evfi Dens, hội đồng giám mục và Hus đứng trước họ, cuộc nổi dậy của các tử thi ở Robert (cô nhớ phần âm nhạc không - sặc mùi nghĩa địa!), Minna và Brenda, trận đánh ở Berezina, buổi đọc thơ ở nhà nữ bá tước V. và D., Danton, Cleopat ra ei suoi amanti, ngôi nhà ở Colomna, cái góc riêng tư, và bên cạnh là một tạo vật duyên dáng lắng nghe trong buổi tối mùa đông với cái miệng xinh xinh và đôi mắt mở to, hệt như bây giờ cô đang lắng nghe tôi, hỡi thiên thần nhỏ bé của tôi... Không, Naxtenca ạ, anh ta đâu có cần gì, cái anh chàng lười biếng đam mê này đâu có quan hoài gì đến cái cuộc sống mà tôi với cô khát khao đến vậy? Anh ta nghĩ rằng đấy là một cuộc sống thảm hại, đáng thương, mà không tự biết rằng có thể đến một lúc nào đấy đối với anh ta giờ phút đau buồn sẽ điểm, khi đó anh ta sẵn sàng đổi tất cả những năm tháng hoang tưởng của mình để lấy một ngày của cuộc sống thảm hại này, mà không phải để đổi lấy niềm vui, hạnh phúc, mà anh ta cũng không muốn lựa chọn trong cái giờ khắc buồn sầu ăn năn và khổ đau vô hạn ấy. Nhưng hiện giờ, khi nó chưa đến, cái giờ khắc tàn nhẫn đáng sợ ấy chưa đến, - anh ta không khao khát điều gì cả, vì rằng anh ta cao hơn mọi khao khát, vì rằng anh ta đang có tất cả, vì rằng anh ta đang thừa thãi, vì rằng anh ta là nghệ sĩ của cuộc đời mình và từng giờ một sáng tạo ra nó theo một ý thích riêng mới... Mà cái thế giới hoang tưởng thần tiên ấy được tạo ra mới nhẹ nhàng, mới tự nhiên làm sao! Dường như tất cả thực sự không phải là ảo ảnh. Và quả thật, có những phút giây anh ta sẵn sàng tin rằng toàn bộ cuộc sống đó không phải là những cơn bùng cháy cảm xúc, không phải là hư ảnh, không phải là sự lừa dối của trí tưởng tượng, mà đó thật sự là một hiện thực hiển nhiên, chân chính! Tại sao, Naxtenca, cô hãy nói cho tôi biết, tại sao trong những phút giây ấy hơi thở như nghẹn tắc lại? Tại sao bằng một phép màu nào đó, theo một ý nguyện của ai đó mà nhịp tim đập gấp, nước mắt trào ra và đôi má nhợt nhạt ướt nhòe của một kẻ mơ mộng cháy bừng lên và toàn bộ sự tồn tại của anh ta như tràn đầy một niềm vui sướng không sao tả nổi như vậy? Tại sao những đêm dài không ngủ thoáng qua như một tích tắc, trong hạnh phúc và niềm vui bất tận, và khi bình minh chiếu tia nắng hồng vào cửa sổ và rọi sáng căn buồng ảm đạm bằng thứ ánh sáng hư ảo đáng ngờ như ở Peterburg của chúng ta thì anh chàng mơ mộng mệt mỏi, kiệt sức của chúng ta ném mình xuống giường và lịm đi trong nỗi khoái cảm của trạng thái tinh thần bệnh hoạn chấn động của mình và với một nỗi đau ngọt ngào uể oải trong tim? Đúng, Naxtenca ạ, ta sẽ bị lừa dối và vô hình trung tin rằng một nỗi đam mê thật sự đang xao động tâm hồn anh ta, bất giác tin rằng có một cái gì đó sống động, nắm bắt được trong những mộng tưởng vô hình của anh ta! Mà một sự lừa dối như thế nào kia chứ - đấy, chẳng hạn tình yêu đã xâm nhập vào lồng ngực anh ta với một niềm vui không cạn, với tất cả những dày vò khốn khổ...