Chương Ba

TRẬN QUYẾT ĐẤU

1

Trận quyết đấu đã diễn ra vào hai giờ trưa ngày hôm sau. Sự khăng khăng đòi thanh toán nhau của Artemi Gaganov khiến mọi việc được tiến hành gấp. Ông ta không hiểu thái độ của địch thủ nên xanh mặt vì phẫn nộ. Ông ta đã nhục mạ Nicolai vô tội vạ trọn một tháng mà ngay đến việc làm anh ta mất bình tĩnh cũng không xong. Việc thách thức phải do Nicolai đưa ra bởi vì Gaganov không có lí do chính đáng nào để khởi xướng. Ông ta có vẻ xấu hổ không dám công nhận công khai lí do thực sự khiến ông ta thù ghét Nicolai - mối nhục gia đình bốn năm về trước. Ông ta tự nghĩ không thể lấy chuyện đó ra để làm lí do thách thức, bởi vì Nicolai đã hai lần đưa ra những lời xin lỗi nhún nhường. Ông ta đã cho rằng Nicolai là một kẻ hèn nhát vô liêm sỉ, kẻ đã không phản ứng gì khi bị Satov tát vào mặt, đó là điều không thể tưởng tượng được. Cho nên ông ta đã quyết định gửi cho Nicolai cái thư vô lễ một cách cùng cực kia, buộc Nicolai cuối cùng phải thách thức ông ta. Gửi cái thư di rồi, Gaganov trở nên bồn chồn nóng nảy: mới hi vọng sẽ nhận được lời thách đấu, một lúc sau đã thất vọng. Chưa gì ông ta đã sắp sẵn người làm chứng: Mavriki Drozdov, một người bạn học của ông ta và là một người mà ông ta rất quí trọng. Cho nên, khi Kirillov tới vào mười giờ sáng hôm sau để chuyển lời, anh. ta nhận thấy mọi việc đã được tiên liệu và sửa soạn xong. Mọi lời xin lỗi và những nhượng bộ chưa từng có của Nicolai đều bị bác bỏ ngay lập tức. Mavriki, kẻ mới chỉ được biết chi tiết đêm hôm trước, há hốc miệng ra nghe những đề nghị không thể tưởng tượng được của Nicolai, anh ta có vẻ ủng hộ một cuộc hòa giải. Nhưng nhận thấy Gaganov bắt đầu run rẩy phẫn nộ vì đoán biết ý định của anh ta, anh ta bấm bụng không nói gì. Nếu không hứa làm chứng cho bạn, anh ta đã bỏ về ngay rồi. Bây giờ anh ta cảm thấy bắt buộc phải để mặc cho mọi chuyện diễn tiến, chỉ còn hi vọng sự có mặt của mình sẽ có ích gì chăng. Rồi Kirillov chuyển giao lời thách đấu. Mọi điều kiện của Nicolai đều được chấp nhận ngay không gặp một phản đối nhỏ nào. Gaganov chỉ đòi bằng được một điều kiện nữa, khá tàn bạo: nếu lần đọ súng đầu không ngã ngũ ra sao, sẽ làm lại một lần nữa, và nếu vẫn không có gì xảy ra, các đấu thủ sẽ thử một lần thứ ba. Kirillov cau mày và phản đối tính cách thích đáng của lần đọ súng thứ ba, nhưng Gaganov không chịu nhượng bộ và Kirillov phải bằng lòng. Tuy nhiên, anh ta đặt điều kiện “ba lần cũng được, nhưng lần thứ tư thì không”, điều kiện này được chấp nhận. Cuộc gặp gỡ được ấn định vào hai giờ trưa trong một khu rừng nhỏ gần Brikov, nằm giữa dinh cơ Xcvoresniki và nhà máy Xpigulin. Trận mưa tầm tã từ ngày hôm trước đã dứt, nhưng trời còn ẩm ướt, u ám, và lộng gió. Những đám mây thấp tả tơi bay nhanh qua bầu trời lạnh lẽo; tiếng rào rào của cành cây như cuộn từ ngọn cây nọ qua ngọn cây kia, gốc rễ kêu răng rắc. Thật là một ngày ảm đạm.

Gaganov và Mavriki ngồi trên một chiếc xe song mã mui trần sang trọng. Gaganov tự tay cầm cương. Họ có một người hầu đi theo. Nicolai và Kirillov đi sau chừng một phút. Hai người tới bằng ngựa và họ cũng có một người hầu cưỡi ngựa tháp tùng. Kirillov, kẻ chưa từng cưỡi ngựa bao giờ, vẫn ngồi thẳng lưng trên yên ngựa không sợ sệt, tay phải cầm cái hộp nặng nề đựng súng (anh ta không dám giao cho người tớ) và tay trái cầm cương. Vì thiếu kinh nghiệm, anh ta kéo cương hoài, làm cho con ngựa cứ phải xoay qua xoay lại và định trở đầu. Tuy nhiên, điều đó không mảy may làm Kirillov phải bận tâm.

Gaganov, một kẻ nghi ngờ bệnh hoạn, sẵn sàng nhìn đâu cũng thấy sự xúc phạm, coi việc đối thủ tới bằng ngựa là một nhục mạ cố ý mới; ông ta nghĩ rằng các đối phương tự tin đến độ không dự phòng trường hợp phải cần tơi một chiếc xe. Ông ta xuống xe mà mặt xanh ngắt vì giận. Ông ta nhận thấy tay mình đang run lẩy bẩy và vội nói cho Mavriki hay. Ông ta không thèm nhận cái gật đầu chào của Nicolai và quay đi. Những người chứng rút thăm để quyết định xem dùng cặp súng nào. Cặp của Kirillov được chọn. Họ đo khoảng cách giữa những giới tuyến và bảo các đối thủ đứng vào vị trí. Những người hầu được lệnh rời xe và ngựa về phía sau ba trăm bước. Hai khẩu súng được nạp đạn và giao cho các đối thủ.

Đáng tiếc là không có thì giờ để ghi nhận từng chi tiết ở đây. Tuy nhiên, cũng cần bình qua một vài lời. Mavriki Drozdov trông rầu rĩ và lo lắng, nhưng Kirillov thì hoàn toàn bình tĩnh, có vẻ như không quan tâm; anh nhớ kĩ từng chi tiết nhỏ nhặt nhất bổn phận của mình, nhưng không lăng xăng quá đáng và cũng không tò mò nhiều về cái chuyện chết chóc sắp xảy ra. Nicolai nhợt nhạt hơn mọi ngày và ăn mặc hơi phong phanh: anh mặc một chiếc áo khoác mỏng và đội một cái mũ lông trắng. Anh trông có vẻ rất mệt nhọc, đôi khi mặt cau lại, và không giấu giếm tâm trạng khó chịu của mình. Nhưng người đáng chú ý hơn cả vẫn là Gaganov, cho nên thiết tưởng cũng cần đặc biệt dành cho ông ta một vài lời.

2

Chúng ta chưa từng có dịp tả hình dáng của ông ta. Đó là một người to lớn, cao, da trắng và được khéo nuôi, nói theo kiểu bình dân; thực vậy, ông ta thuộc loại mập mạp, khoảng ba mươi tuổi, tóc hung và hơi thưa, dáng người khá đẹp trai. Ông ta đã giải ngũ với cấp bậc đại tá và nếu còn ở lại trong quân đội và ngoi lên được cấp tướng, chắc trông ông ta sẽ còn oai hơn nhiều. Có thể ông ta sẽ thành một vị tướng tài.

Khi tả lại con người này, chúng ta không thể bỏ qua sự kiện rằng, lí do xin giải ngũ của ông ta là sự ám ảnh bởi mối nhục gia đình, do Nicolai gây ra bốn năm trước cho cha ông ta. Ông ta đã cảm thấy rằng việc ở lại quân ngũ là một việc thiếu ngay thẳng, làm ô nhục trung đoàn của ông ta và những sĩ quan cùng đơn vị, mặc dù họ chẳng biết gì về nội vụ. Nhưng nói cho đúng, trước đó ông ta đã định giải ngũ rồi, với một lí đó khác, nhưng ông ta đã lưỡng lự. Nói ra thì có vẻ kì lạ, khởi thủy, sự thúc đẩy ông ta ra khỏi quân đội đã xuất phát từ bản tuyên ngôn 19 tháng Hai tuyên bố giải phóng nông nô. Artemi Gaganov là một trong những địa chủ giầu có nhất trong tỉnh. Ông ta không mất mát gì nhiều vì bản tuyên ngôn và có thể thông cảm hoàn toàn cái khía cạnh nhân đạo của nó - và hầu như cũng hiểu được những lợi ích của nó về phương diện kinh tế - nhưng có vẻ ông ta coi việc giải phóng nông nô như là một sự nhục mạ trực tiếp vào cá nhân ông ta. Đó là một cảm nghĩ như trong vô thức, nhưng ông ta càng không giải thích được, nó càng dằn vặt ông ta. Tuy nhiên, cho tới ngày cha ông ta từ trần, ông ta không dám làm điều gì quyết liệt về chuyện đó. Trong khi đó, ở Petersburg, ông ta đã được nhiều nhân vật tai mắt biết tiếng về sự “khả kính” trong tư tưởng của ông ta, những nhân vật mà Gaganov rất cẩn thận duy trì sự liên lạc. Ông ta là một người có tính kín đáo và hay suy nghĩ. Ông ta thuộc về một giai cấp quí tộc Nga bây giờ rất hiếm, những người hãnh diện quá đáng và quan trọng hóa sự kì cựu và thuần chủng của dòng dõi mình. Tuy nhiên, ông ta lại phản đối mạnh mẽ quá khứ của nước Nga và coi phần lớn những phong tục của nước Nga như chỉ đáng vứt vào chuồng lợn. Thời còn nhỏ, trong ngôi trường quân sự đặc biệt dành cho con cái những gia đình khá giả và tai mắt, trong đó ông ta được hân hạnh theo học từ đầu cho đến khi chấm dứt việc học, ông ta đã tiêm nhiễm được những ý niệm lãng mạn: ưa thích những lâu đài thời xưa và tinh thần hiệp sĩ như trên sân khấu. Nghĩ đến vương quốc Moskva thời cổ, trong đó hoàng đế có thể, nếu muốn, phạt thể hình đối với một nhà quí tộc Nga, ông ta gần như rớt nước mắt vì hổ thẹn: và việc so sánh những hành động như vậy với nước ngoài làm cho ông ta đỏ mặt. Cái con người cứng rắn, nghiêm khắc này, con người đã biết quân đội quá rõ và làm tròn bổn phận một cách câu nệ, thực sự là một kẻ không tưởng. Vài người cảm thấy ông ta có triển vọng trở thành một nhà hùng biện, nhưng dù có triển vọng đi chăng nữa, ba mươi ba năm nay, ông ta chẳng bao giờ nói chuyện trước công chúng.

Ông ta đã tỏ ra ngạo mạn kiêu kì ngay cả trong giới thượng lưu mà ông ta giao du ở Petersburg, và gặp Nicolai ở đó, khi Nicolai mới ở nước ngoài về, ông ta gần như phát khùng vì phẫn nộ. Giờ đây, đứng tại vạch ngăn cách, ông ta ở trong một trạng thái kích động không thể diễn tả được. Ông ta sợ rằng, vì một lẽ gì, trận quyết đấu có thể bị ngưng lại; nguyên cái ý nghĩ trận quyết đấu bị hoãn lại cũng đủ làm ông ta lạnh xương sống. Ông ta ngước nhìn với vẻ khủng khiếp khi Kirillov, thay vì ra hiệu cho trận quyết bắt đầu, bỗng lên tiếng nói với các đối thủ. Nhưng đó chỉ là một vấn đề hình thức, như chính lời của người nói:

- Đây chỉ là một vấn đề hình thức theo thường lệ. Súng bây giờ đã được nạp đạn và nằm trong tay quí vị. Trước

khi ra hiệu, tôi hỏi quí vị một lần chót xem quí vị có suy nghĩ lại không. Với tư cách người làm chứng, tôi

có bổn phận hỏi quí vị như

vậy.

Mavriki Drozdov, người hình như đã dụng tâm dằn lòng không nói một lời từ ngày hôm trước, bởi vì anh ta cảm thấy có lỗi vì đã thiếu cương quyết không đứng về phía lẽ phải, bỗng nhiên ủng hộ nồng nhiệt lời đề nghị thường lệ của Kirillov.

- Tôi hoàn toàn tán đồng những lời của Kirillov. Quan niệm cho rằng không thể hòa giải được trước lằn ranh là

một sự vô lí và chỉ hợp với người Pháp. Và hơn nữa, tôi không hiểu trận quyết đấu này để làm gì. Tôi đã muốn

nói như vậy từ lâu, bởi vì, những lời xin lỗi đã được đưa ra rồi, đúng

không?

Anh ta đỏ bừng mặt, bởi vì anh ta ít nói dài như vậy hay với sự nồng nhiệt như vậy. Nicolai nói như vội vã:

- Một lần nữa, tôi sẵn sàng nhắc lại đề nghị đưa ra mọi lời xin lỗi xét ra có thể được.

- Một chuyện như vậy làm sao có thể tha thứ được! - Gaganov la lên giận dữ, vừa nói với người chứng của mình

vừa giẫm chân vì phẫn nộ. - Nếu anh là người chứng của tôi chứ không phải là kẻ thù, anh Mavriki ạ, tôi xin

anh giải thích cho người này biết, - ông ta lấy khẩu súng chỉ về phía Nicolai, - rằng những nhượng bộ của

anh ta dành cho tôi không khác gì những nhục mạ mới. Hắn nhơn nhơn cho rằng tôi không thể làm gì phạm đến

hắn được! Ngay cả việc rút lui khỏi lằn ranh hắn cũng không cho là ô nhục! Hắn cho tôi là cái giống gì, tôi

hỏi anh? Lẽ ra anh phải là người giúp tôi chứ! Anh đang cố ý làm vậy để khiến tôi bị hụt! - Ông ta la lên,

phun cả nước miếng và lại giậm

chân.

Kirillov la lớn:

-  Rồi, chuyện đâu còn đó. Yêu cầu đợi tôi ra hiệu. Một... hai... ba...!

Ngay tiếng “ba”, các đối thủ bắt đầu bước lại gần nhau. Gaganov lập tức nâng khẩu súng lên và nổ súng vào bước thứ năm hoặc thứ sáu gì đó. Ông ta dừng lại một giây rồi, nhận ra mình đã bắn hụt, ông ta vội bước tiếp tối lằn ranh. Nicolai cũng bước tới lằn ranh và nâng khẩu súng lên. Tuy nhiên, rõ là anh ta nâng lên quá cao và bắn không nhắm. Rồi anh rút chiếc khăn tay ra quấn lấy ngón tay út bàn tay phải. Tới khi đó người ta mới biết Gaganov đã không hoàn toàn trật mục tiêu: viên đạn đã làm trầy ngón tay, phớt qua mà không phạm đến xương. Kirillov lập tức tuyên bố nếu hai bên vẫn chưa thỏa mãn, cuộc quyết đấu sẽ tiếp tục.

- Tôi tuyên bố, - Gaganov nói với Mavriki, người chứng của ông ta, - rằng người này đã cố ý bắn lên trời. - Ông

ta lại dùng khẩu súng để chỉ Nicolai. - Điều đó lại thêm vào một nhục mạ mới. Anh ta đã cố tình làm cho trận

quyết đấu không thành

tựu.

Nicolai nói một cách cứng rắn:

-  Tôi có quyền bắn sao cũng được theo ý của tôi, miễn là phù hợp với những qui ước đã được đồng ý thì thôi.

Gaganov la lên:

-  Không, hắn không có quyền! Hắn không có quyền! Hãy giải thích cho hắn biết!

Kirillov tuyên bố:

-  Tôi hoàn toàn đồng ý với những lời của ông Nicolai Xtavroghin.

-  Tại sao hắn tha mạng tôi? Tôi khinh bỉ sự quảng đại của hắn. Tôi phỉ nhổ vào đó! Tôi...

Nicolai nóng nảy nói:

- Tôi thề với ông là tôi không có ý định làm nhục ông. Tôi bắn lên trời bởi vì tôi không thích giết bất cứ

người nào - dù là ông hay bất cứ ai cũng vậy. Chuyện đó không dính dáng gì tới ông cả. Nhưng ông nói đúng,

tôi không tự coi là nhục nhã và tôi rất tiếc điều đó đã chọc giận ông thêm như vậy. Tuy nhiên, tôi sẽ không

để cho kẻ nào tước bỏ quyền của

tôi.

Gaganov la lên giọng khàn khàn, vẫn chỉ nói với Mavrki.

-  Được, nếu hắn không muốn làm đổ máu đến nước đó, hỏi hắn xem tại sao hắn lại thách đấu tôi trước?

Kirillov xen vào:

-  Anh ta làm gì khác được? Ông đã không chịu nghe lời phải trái thì còn có cách gì khác hơn là trừ khử ông đi.

Mavriki, người đã cân nhắc tình hình với sự ưu tư đau khổ, bỗng lên tiếng:

- Tôi phải công nhận rằng tôi nhận thấy cuộc quyết đấu không thể tiếp tục khi một đấu thủ tuyên bố anh ta sẽ

chỉ bắn lên trời. Vì những lí do hiển

nhiên...

Nicolai la lên, mất bình tĩnh:

- Tôi không nói là lần nào tôi cũng sẽ bắn lên trời! Anh không thể biết được những gì tôi định làm hay lần tới

tôi định nhắm vào đâu. Tôi không hề muốn cản trở cuộc quyết, đấu diễn ra bình

thường.

Mavriki bảo Gaganov:

-  Nếu vậy, trận quyết đấu có thể tiếp tục.

Kirillov ra lệnh:

-  Xin mời quí vị đứng vào vị trí!

Hai người một lần nữa tiến về lằn ranh, Gaganov lại bắn hụt và Nicolai lại bắn bên trên đầu địch thủ. Thực ra, nếu Nicolai không công nhận là đã cố tình bắn hụt thì cũng có thể cho là anh có nhắm mục tiêu. Anh đã không hướng mũi súng lên trời hay lên ngọn cây mà nhắm ngay vào đầu Gaganov, tối lúc bắn mới nâng khẩu súng lên một chút để viên đạn cao hơn mục tiêu cả thước. Thực vậy, phát súng thứ nhì của anh thấp hơn và có thể chấp nhận được hơn là phát thứ nhất. Nhưng bây giờ không gì có thể thuyết phục được Gaganov.

Ông ta nghiến răng nói:

- Lần nữa! Tôi không cần biết! Tôi đã bị thách thức và tôi sử dụng quyền của tôi! Tôi đòi hỏi một lần thứ ba

với bất cứ giá

nào!

Kirillov nói một cách dõng dạc:

-  Ông có toàn quyền đòi hỏi như vậy!

Mavriki không nói gì. Hai địch thủ đứng vào vị trí lần thứ ba. Lần này Gaganov đi trọn khoảng cách tới lằn ranh và còn mười hai bước mới nhắm bắn địch thủ. Tay ông ta run rẩy đến độ không thể bắn một cách chính xác được. Nicolai đứng với mũi súng hạ thấp, chờ đợi bất động trước phát súng của địch thủ.

Kirillov la lên:

-  Lâu quá! Ông nhắm lâu quá! Bắn đi! Bắn đi!

Gaganov nổ súng và lần này chiếc mũ lông trắng của Nicolai bay lên trời. Phát súng khá chính xác: chiếc mũ bị bắn thủng ngay sát trên đầu - chỉ một phân nữa là mọi việc kể như xong. Kirillov nhặt cái mũ và đưa cho Nicolai.

Mavriki la lên trong một trạng thái khích động cùng cực:

-  Bắn đi! Đừng để địch thủ của anh phải chờ đợi!

Trong khi đó, Nicolai mải quan sát chiếc mũ, hình như quên lãng việc nổ súng. Bỗng giật mình, anh nhìn Gaganov, và lần này, không cần giả bộ cố gắng nhắm bắn ông ta, anh quay người đi và bắn vào một lùm cây.

Trận quyết đấu kết thúc. Gaganov đứng đó như trời trồng. Mavriki đi tới và nói điều gì với ông ta, nhưng Gaganov hình như không hiểu. Lúc bỏ đi, Kirillov ngả mũ và gật đầu chào Mavriki. Nhưng Nicolai không để ý đến mọi nghi thức: sau khi bắn vào lùm cây, anh không thèm nhìn đối thủ, vẫn còn đứng tại lằn ranh. Anh lặng lẽ giao khẩu súng cho Kirillov và bước về phía mấy con ngựa. Trông anh giận dữ và anh không nói một lời. Kirillov cũng không nói gì. Hai người lên lưng ngựa và phi nước kiệu bỏ đi.