Thông thường các nhà văn sau nhiều năm sáng tác truyện ngắn mới đặt bút viết tiểu thuyết. Lợi thế là một nhà báo gắn hầu như cả đời với đề tài nông nghiệp và các vùng quê ngoại thành, nhà văn Cao Năm đã sáng tác hàng chục truyện ngắn, phần nhiều về nông thôn. Cùng thời gian này, anh lặng lẽ đặt bút viết tiểu thuyết. Đeo đuổi suốt 25 năm qua, cuối cùng một cuốn tiểu thuyết dầy dặn của Cao Năm cũng đã ra mắt bạn đọc mang tên "Bão đồng" (Nhà xuất bản Quân đội nhân dân - 2008).

Ý tưởng nghệ thuật nảy ra từ một cơn gió lốc dữ dội không kém một trận bão mạnh tràn qua một vùng thôn quê rộng lớn, gây nhiêu thiệt hại. Nhưng chính cơn lốc kinh hoàng ấy đã lật tẩy tất cả những gì từng được coi là tốt đẹp mà bấy lâu được sơn phết bằng những từ ngữ mĩ miều, trong những bản báo cáo dài thượt luôn luôn khẳng định thành tích năm sau bao giờ cũng cao hơn năm trước. Ẩn sau những gì màu mè hoa mĩ ấy là không ít chuyện xấu xa, trụy lạc, tha hoá, biến chất, và đi liền với nó là những thói hư, tật xấu, lợi dụng chức quyền, cấp đất sai nguyên tắc nhằm chiếm dụng đất công... Viết tiểu thuyết "Bão đồng", nhà văn Cao Năm không chỉ phê phán kịch liệt những mặt xấu xa, thói hư tật xấu ở một bộ phận cán bộ, đảng viên - những người đang giữ chức vụ chủ chốt ở xã, ở huyện - mà quan trọng hơn, còn giúp bạn đọc thấy được nhiều người dân, nhiều cán bộ, đảng viên tốt ở nông thôn, như bố con cụ Mải, anh Cải, cô Dậm, anh Túc,… một lòng một dạ gắn bó với tập thể, với cộng đồng làng xã, đêm ngày lo làm sao cho mọi người có bát ăn bát để, quên đi quyền lợi, và cả danh dự cá nhân, để bảo tồn sự trong sạch, uy tín của tổ chức Đảng ở địa phương. Đúng là trong gian nan mới thấy người ngay kẻ gian, người hiền kẻ hèn, còn bình thường cũng khó mà biết người tốt, kẻ xấu.

Chỉ qua bối cảnh một trận bão đồng, Cao Năm đã xới lên bao vấn đề đang đặt ra ở nông thôn, từ cơ chế khoán quản trong nông nghiệp đến tổ chức bộ máy điều hành, bố trí cán bộ, giữ gìn thuần phong mĩ tục ở từng nếp nhà, từng họ tộc, làng xã, và rộng ra là trong nông thôn hiện nay... Dồn nén khoảng thời gian vài ba tháng, từ khi cơn bão đồng tràn qua đến khi bước vào mùa vụ mới, cuốn tiểu thuyết khắc hoạ được những nhân vật góc cạnh và đầy tính biến hoá, hiểu theo cả nghĩa tích cực và tiêu cực, với một chuỗi tình huống bất ngờ, đan xen, mà nhiều chỗ đã nâng lên thành kịch tính. Tỉ như chuyện tấm ảnh của liệt sĩ Bao - hi sinh ở chiến trường năm 1968 - được ông Thàng ở Bắc Cạn cất giữ. Sau cơn bão, Bính - con trai ông Bao - cùng Điền và Liểu được xã cử đi mua sắn về cứu đói cho dân, lại tình cờ nhìn thấy ảnh bố mình trên ban thờ nhà ông Thàng, rồi xin mang ảnh bố mình về... Hoặc tình huống Cải đến nhà vợ chồng Thuật. Thuật hiện là chủ tịch xã, được người em rể là chủ tịch huyện che đỡ, đã lấy hàng nghìn mét vuông đất công lập sinh phần gia tộc. Lợi dụng lúc giáp hạt đói kém, hắn mượn xã viên đào đất vượt sinh phần không phải trả công. Cải vốn là tình địch của Thuật. Hồi Thuật đi chiến trường, đơn vị pháo cao xạ của Cải về lập trận địa ở xã. Một lần, Cải và Phượng - chủ tịch xã ngày ấy, giờ là vợ Thuật - đi giao ban về khuya đã vào tránh mưa trong chiếc lều con giữa đồng, rồi áo xống của Phượng buột tung khi nhớ đến Thuật... Sâu sát thực tiễn cơ sở, Cải mạnh dạn vận động Thường vụ Huyện uỷ ra Nghị quyết cho phép các hợp tác xã được giao khoán ruộng cho nông dân. Nhưng Cải lại bị sa vào một trận đồ bát quái mới do Trường - phó bí thư kiêm chủ tịch huyện - bày ra. Một ông lãnh đạo Tỉnh uỷ đáng tuổi bố những nhân viên dưới quyền nhưng vẫn bắt họ gọi bằng anh. Vị này ủng hộ Trường. Trường bịa ra cái "giấy mời" Cải đi "an dưỡng", nhưng đó là cách "điệu hổ li sơn" để ở nhà làm một việc ngược lại là ra Chỉ thị thu hồi Nghị quyết khoán ruộng. Nhưng cái "trò bẩn" này đã vấp phải sức kháng cự quyết liệt của nông dân trong huyện. Tiểu thuyết "Bão đồng" nhằm dựng lại bức tranh nông thôn đồng bằng Bắc Bộ "đêm trước" của đổi mới cơ chế khoán sản phẩm trong nông nghiệp. Với tất cả những bức xúc không thể kìm nén, những đòi hỏi tất yếu phải được giải quyết, không chỉ về cơ chế mà còn vì con người, giải phóng sức sáng tạo của con người, để mỗi người tự giác phát huy tài năng, trí tuệ và sức lực của mình, không thể để nông dân và nông thôn bị bao "trói buộc", không những không được tự chủ về đất đai canh tác, mà cả về nếp nghĩ, lối sống, quyền tự do, dân chủ cũng bị vi phạm ngày càng nghiêm trọng, đến nỗi ngay cả những đảng viên trung kiên một thời như cụ Mải giờ cũng phải làm đơn xin thôi sinh hoạt Đảng, để không bị "vấy bùn" từ những phần tử thoái hoá, biến chất... Cũng vì thế, bối cảnh của tiểu thuyết "Bão đồng" là một vùng nông thôn Bắc Bộ những năm 80 của thế kỉ trước, nhưng bây giờ, sau ba chục năm, cầm cuốn sách này, người đọc vẫn thấy vấn đề tác giả đề cập, nhân vật tác giả khắc hoạ vẫn đang hiện hữu ở vùng đất này, miền quê kia, với những mức độ tinh vi, cao thấp khác nhau, chứ chưa hề giảm.

Ở bìa 4 tiểu thuyết "Bão đồng", nhà văn Cao Năm tâm sự: "Cuốn sách này là kết quả suốt 25 năm tôi ôm ấp, chắt chiu, đeo đuổi với những con người ở vùng quê mà không chỉ hôm nay, có lẽ mãi mãi vẫn làm khuấy đảo cõi lòng những ai còn chút tình yêu và sự quan tâm tới những người đang lam lũ, nhọc nhằn trên mảnh đất mỗi ngày một thu hẹp lại và luỹ tre làng chỉ còn trong ký ức người già". Tin rằng, người đọc dễ dàng nhận thấy những vấn đề được tác giả đặt ra trong tiểu thuyết "Bão đồng" vẫn đang hết sức nóng bỏng ở nông thôn hiện nay, chứ không chỉ sôi sục từ ba chục năm trước.

Tạo bởi: PHẠM HUY HÙNG

Đánh máy: MHN (Nguyễn Học)

Thực hiện bởi

nhóm Biên tập viên Gác Sách:

Mai – Hải Băng – Thi_kute

(Tìm - Chỉnh sửa - Đăng)​