Phần hai

TỔNG TIẾN CÔNG GIẢI PHÓNG CAMPHUCHIA KẾT HỢP HAI NHIỆM VỤ: NHIỆM VỤ DÂN TỘC VÀ NHIỆM VỤ QUỐC TẾ

Tổng tiến công giải phóng Campuchia

Trong lịch sử hàng nghìn năm dựng nước và giữ nước, nền an ninh của Việt Nam luôn bị đe dọa. Những tưởng sau khi đánh bại cuộc chiến tranh xâm lược của đế quốc Mỹ, không có một tên xâm lược dám đụng đến Việt Nam. Song, sau khi Đế quốc Mỹ rút khỏi nước ta, bè lũ tay sai thất bại hoàn toàn, thì kẻ thù mới lại xuất hiện. Đó là tập đoàn phản động Pôn Pốt - Iêng Xa-ri - Khiêu Xamphon. Chúng là đội quân xung kích, tay sai của một số nước trong khu vực, tiến hành xâm lấn biên giới và lãnh thổ nước ta. Mục đích của chúng là tìm mọi cách hạn chế sự lớn mạnh của một nước Việt Nam thống nhất, bằng cách là tiêu hao tiền của, sinh lực của chúng ta. Gây ra cuộc chiến tranh biên giới, chúng thừa biết là sẽ không đánh bại được Việt Nam, nhưng chúng buộc chúng ta phải duy trì một lực lượng quân sự hùng hậu, từ đó không còn khả năng đầu tư xây dựng cơ sở vật chất cho chủ nghĩa xã hội. Bọn tay sai đã từng tính toán rằng: nếu lực lượng quân sự của Việt Nam duy trì quân số khoảng trên 2 triệu người, trải ra khắp đất nước, mỗi ngày, mỗi người lính tiêu thụ khoảng 20 USD(bao gồm cả súng đạn, lương thực, thực phẩm, thuốc men, quân trang, quân dụng), thì nước Việt Nam sẽ kiệt sức hoàn toàn sau vài năm chiến tranh. Đây là con số tính toán thấp nhất, theo tiêu chuẩn Việt Nam. Nhưng chúng đã lầm. Người Mỹ trước đây cũng đã từng tính toán như thế và họ đã thất bại hoàn toàn.

Những ngày đầu của cuộc chiến tranh bảo vệ Tổ quốc, trên biên giới Tây Nam, chúng ta đã giành được thắng lợi. Nhưng kẻ thù vẫn còn đó, nguy cơ đe dọa đối với trên một nửa nước ta vẫn chưa bị loại trừ. Mặt khác, sau khi Mặt trận dân tộc cứu nước Campuchia ra đời, với mục đích vừa là giúp Bạn đập tan chế độ diệt chủng Pôn Pốt - Iêng Xa-ri, xây dựng lại chính quyền cách mạng mới ở Campuchia; vừa để loại trừ tận gốc nguy cơ đe dọa nền an ninh của nước ta; Trung ương Đảng, Chính phủ và Bộ Quốc phòng quyết định mở chiến dịch tổng tiến công vào sào huyệt cuối cùng của địch, giải phóng hoàn toàn đất nước Campuchia. Đó là điều tất yếu sẽ xảy ra.

Trước khi bước vào chiến dịch tổng tiến công, cũng như các đơn vị của Quân khu, sư đoàn bộ binh 309 đã quán triệt tinh thần nghị quyết 04 của Trung ương Đảng, nghị quyết 05 của Thường vụ Đảng ủy Quân khu 5 về nhiệm vụ dân tộc và nhiệm vụ quốc tế, đồng thời hạ quyết tâm giành thắng lợi trọn vẹn cả về quân sự và chính trị trong chiến dịch này.

Đến bây giờ ta có thể hình dung giai đoạn 1 của chiến dịch có tính chiến lược này là các lực lượng vũ trang Quân khu 7 và của Bộ tiến công trên hướng chủ yếu từ địa bàn tiếp giáp tỉnh Tây Ninh theo đường số 1 tiến đến Niếc Lương giáp sông Tôn-lê Sáp. Hướng quan trọng bao gồm các lực lượng vũ trang Quân khu 5 tiến công theo trục đường 19 đến Bung Lung - Ven Xai - Strungtreng.

Giai đoạn 2 tiến công vào Phnôm Pênh, Công Pông Chơ Năng trên hướng chủ yếu và Prếch-vi-hia, Si-sô-phôn, Bát Tam Băng, hướng quan trọng.

Trên hướng đông bắc, Quân khu 5 sử dụng sư đoàn bộ binh 309, sư đoàn bộ binh 307 và một số đơn vị khác.

Để chuẩn bị cho chiến dịch tổng tiến công, sau khi đánh chiếm cao điểm 312, theo lệnh của sư đoàn, trung đoàn bộ binh 31 bàn giao trận địa cho trung đoàn bộ binh 726 chốt giữ, nhanh chóng cơ động xuống đánh địch ở khu vực cao điểm 230 - Phinây và sau khi sư đoàn đưa trung đoàn bộ binh 96 vào chiến đấu thì trung đoàn bộ binh 31 được rút về khu vực Đức Cơ, cùng với trung đoàn bộ binh 812 tổ chức lực lượng, huấn luyện bổ sung để tham gia chiến dịch.

Vừa ra đời được hơn 2 tháng, sư đoàn bộ binh 309 được giao nhiệm vụ đảm nhiệm hướng tiến công chủ yếu, mở màn chiến dịch của các lực lượng vũ trang Quân khu 5. Đây là lần đầu tiên sư đoàn bộ binh 309 tham gia chiến đấu trong đội hình Quân khu với quy mô là những trận chiến đấu của binh chủng hợp thành. Cả sư đoàn rất phấn khởi ra quân, đây là thời điểm quan trọng để mọi cán bộ chiến sĩ lập công, làm rạng danh truyền thống của sư đoàn.

Bước vào chiến dịch, trên mặt trận Tây Nam nhộn nhịp, sôi động hẳn lên. Từng đoàn xe cơ giới chuyển quân, cơ động lực lượng, vận chuyển vũ khí, đạn dược và lương thực từ phía sau ra phía trước suốt ngày đêm.

Sư đoàn bộ binh 309 đưa tiếp trung đoàn bộ binh 812 và trung đoàn pháo binh 36 bước vào tham chiến.

Trong quyết tâm và kế hoạch chiến đấu của chiến dịch, trung đoàn bộ binh 812 được giao nhiệm vụ đột phá, mở đường cho trung đoàn bộ binh 31 cùng với xe tăng thọc sâu tiến công địch trên hướng chủ yếu của chiến dịch.

Là một trung đoàn bộ binh được thành lập vào ngày 19-5-1974 trên cơ sở các đơn vị tiền thân của Quân khu 6 cũ, hoạt động chủ yếu trên chiến trường Nam Trung Bộ, trung đoàn bộ binh 812 cũng được tổ chức thành 3 tiểu đoàn bộ binh, một tiểu đoàn pháo binh (chủ yếu pháo mang vác) và một phân đội đặc công.

Trong tổng tiến công mùa Xuân năm 1975, trung đoàn bộ binh 812 tham gia chiến đấu cùng các đơn vị của Quân khu 5 giải phóng Tánh Linh, Hoài Đức, Thiện Giao (thuộc tỉnh Bình Tuy - nay là tỉnh Ninh Thuận). Đồng thời trung đoàn còn phối hợp với các đơn vị bạn tiến công giải phóng tỉnh Lâm Đồng, thành phố Đà Lạt và các thị xã Phan Rang, Phan Thiết, Bình Tuy, trước khi chiến dịch Hồ Chí Minh bắt đầu. Trong những năm chiến tranh giải phóng, trung đoàn bộ binh 812 đã có một bề dày lịch sử oanh liệt. Năm 1975, trung đoàn đã được Quốc hội Chính hủ nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam tuyên dương đơn vị Anh hùng lực lượng vũ trang nhân dân.

Sau ngày miền Nam hoàn toàn giải phóng, các tiểu đoàn bộ binh được Quân khu điều động về xây dựng lực lượng vũ trang địa phương. Cũng như trung đoàn bộ binh 96, trung đoàn bộ binh 812 được bổ sung chiến dịch mới và chuyển sang làm nhiệm vụ kinh tế thuộc đoàn 334 Quân khu 5 xây dựng các công trình thủy lợi và trồng bông ở Thuận Hải. Khi chiến tranh biên giới Tây Nam bùng nổ, trung đoàn bộ binh 812 được chính thức phiên chế 3 tiểu đoàn bộ binh, tiểu đoàn 1, 2, 3 và các phân đội trực thuộc Trung đoàn được cơ động lên triển khai phía nam tỉnh Đắc Lắc.

Là một đơn vị luôn hoàn thành nhiệm vụ trong những điều kiện hoạt động độc lập, sức cơ động chiến đấu cao. Trong chiến dịch này trung đoàn chiến đấu trong đội hình của sư đoàn và Quân khu, và đã hoàn thành tốt nhiệm vụ.

Người trung đoàn trưởng và chính ủy đầu tiên của trung đoàn bộ binh 812 trong cuộc chiến tranh biên giới Tây Nam này là thiếu tá Lê Đức Thiện và thiếu tá Trần Đình Quỳ. Các anh là những cán bộ được sinh ra, lớn lên và trưởng thành ngay trên quê hương đã ra đời trung đoàn mà các anh đang chỉ huy, lãnh đạo.

Tháng 12 năm 1978, thời cơ đã đến độ chín muồi. Tuy cuộc chiến trên chiến trường biên giới vẫn diễn ra quyết liệt và phức tạp, nhưng địa bàn trên hướng đông bắc Campuchia vẫn được giữ vững.

Ngày 2-12-1978, “Mặt trận Dân tộc Cứu nước Campuchia” ra đời. Trong cuộc tổng tiến công này, lực lượng vũ trang Cách mạng hai nước Việt Nam - cách mạng đã sát cánh bên nhau, cùng với nhân dân Campuchia bị áp bức, nổi dậy đập tan chế đột diệt chủng Pôn Pốt - Iêng Xa-ri - Khiêu Xamphon, cứu đất nước Campuchia thoát khỏi họa diệt chủng, xây dựng lại chính quyền Cách mạng từ trên đống tro tàn.

Ngày 22-12-1978, chiến dịch tổng công kích bắt đầu.

Sau khi trung đoàn bộ binh 812 đánh những trận mở màn chiến dịch, tiêu diệt một lực lượng của trung đoàn bộ binh 81 thuộc sư đoàn bộ binh 801 Pôn Pốt tại Phi-nây, mở ra một khoảng trống để cho trung đoàn bộ binh 31 và xe tăng bước vào triển khai đội hình thọc sâu. Địch từ các hướng dồn về cố thủ tại ngã 3 Công hương, ngăn chặn cuộc tiến công như vũ bão của ta. Không bỏ lỡ cơ hội, trong khi trung đoàn bộ binh 31 và xe tăng chưa lên kịp, trung đoàn bộ binh 812 tiếp tục tiến công theo trục đường 19, vào sâu nội địa Campuchia gần chục km, vượt qua những bãi mìn dày đặc và địa hình phức tạp. Các tiểu đoàn bộ binh của trung đoàn 812 tiến công địch liên tục. Bọn địch vừa ngoan cố chống trả, vừa lùi dần từng bước. Lùi đến đâu, chúng rải mìn đến đó và tìm mọi cách để tiến công vào hai bên sườn đội hình của trung đoàn bộ binh 812. Khi xe tăng của ta tiến công trên trục đường 19 thì có 2 tên lính Pôn Pốt leo lên cây cao bên vệ đường, dùng súng chống tăng B40-B41 bắn chát 2 xe tăng của ta. Bộ binh ta phát hiện được liền bắn hạ chúng rơi xuống đất.

Ngày 25-12-1978, tuyến phòng thủ hướng đông bắc của địch gồm 2 sư đoàn bộ binh 801 và 920 đã bị chọc thủng. Sư đoàn bộ binh 309 và các đơn vị trên hướng này của Quân khu 5 tiêu diệt sư đoàn bộ binh 801, giải phóng hoàn toàn thị xã Pô-keo, Lum Phát tỉnh Ratanakiri và thị trấn Cô-nhét thuộc tỉnh Mung-đun-ki-ri.

Ngày 26 tháng 12, sư đoàn 920 Pôn Pốt rút về co cụm tại khu vực núi Xanh. Sư đoàn đã tổ chức một tổ trinh sát do đồng chí Phạm Văn Mai chỉ huy, đi trinh sát mục tiêu này. Qua báo cáo của tổ trinh sát, sư đoàn xác định đúng là Sở chỉ huy sư đoàn 920 của địch đóng tại núi Xanh. Mặc dù gần sát đến ngày tết Nguyên đán, nhưng sư đoàn đã hạ quyết tâm chớp lấy thời cơ tiến công ngay. Ngày 28 tháng 12, sư đoàn thực hiện tiến công Sở chỉ huy sư đoàn 920 địch. Sau 3 giờ chiến đấu, trung đoàn bộ binh 812 đã tiêu diệt được mục tiêu này, thu 2 điện đài 50W, 2 bộ đại phẫu thuật, 2 khẩu cối 120 mm, 3 khẩu ĐKZ75, 100 xe ô tô và nhiều đạn được quân trang quân dụng.

Tại thị xã Von Sai, trung đoàn bộ binh 31 tiến công tiêu diệt Sở chỉ huy sư đoàn 801. Tiểu đoàn bộ binh 7 phối hợp với một số lực lượng khác, do Thượng úy tiểu đoàn trưởng Lê Văn Thuận chỉ huy đã loại khỏi vòng chiến đấu một tiểu đoàn địch, diệt tại chỗ 50 tên.

Sư đoàn bộ binh 307 của Quân khu, giải phóng hoàn toàn thị xã Bung Lung vào ngày 31-12-1978.

Tính từ ngày chiến dịch tổng tiến công được bắt đầu cho đến đầu tháng 1 năm 1979, trên hướng đông bắc, các lực lượng vũ trang của Quân khu 5 đã loại khỏi vòng chiến đấu phần lớn lực lượng của 2 sư đoàn bộ binh Pôn Pốt là sư đoàn bộ binh 801 và 920; thu gần 100 xe quân sự, trên 90 súng các loại và nhiều đồ dùng quân sự khác. Đã giải phóng được một khu vực rộng lớn gồm các tỉnh Ratanakiri, Mung-đun-ki-ri, Strung-treng, phần lớn tỉnh Prêch-vi-hia. Hàng vạn người dân Campuchia được giải phóng thoát khỏi ách kìm kẹp của bọn đao phủ Pôn Pốt - Iêng Xa-ri - Khiêu Xam-phon; Quân khu 5 đã hoàn thành cơ bản nhiệm vụ bước 1 của chiến dịch. Toàn bộ số địch còn lại (lực lượng còn khá đông) chạy về hướng tây Campuchia, dồn về các tỉnh Xiêm Riệp, Ôt-đô - Miên-chay và tỉnh Bát Tam Băng miền tây bắc Campuchia.

Hoàn thành nhiệm vụ bước II của chiến dịch giải phóng hoàn toàn Campuchia.

Như vậy là cuối tháng 12 năm 1978, các lực lượng vũ trang Quân khu 5 đã làm chủ hoàn toàn các tỉnh thuộc Quân khu Đông Bắc. Trên hướng chính, các lực lượng vũ trang Quân khu 7 và của Bộ cũng đã tiến công đến sông Tôn-lê Sáp, giải phóng hoàn toàn các tỉnh thuộc Quân khu miền đông của địch. Bọn Pôn Pốt dựa vào sông Tôn-lê Sáp để cố thủ xung quanh Phnôm Pênh, tạo thành một tuyến từ Niếc - U Đông - Phnôm Pênh - Công Pông Chơ Năng nối liền với tỉnh Pua-xát và Bát Tam Băng ở hướng bắc với diện tích gần bằng một nửa đất nước Campuchia.

Cuộc tổng tiến công đợt 1 của ta đã gây cho địch nhiều khó khăn, nhiều tổn thất; nhiều trung đoàn, sư đoàn bị tiêu diệt, tan rã, lẩn trốn trong rừng, trà trộn trong dân. Một số lớn sau kế hoạch tháo chạy về hướng tây, đã tập hợp lại, tiếp tục ngăn chặn các lực lượng truy kích của ta.

Qua chiến đấu các lực lượng của ta cũng đã trưởng thành nhanh chóng. Cán bộ chỉ huy, cán bộ chính trị và nhất là các lớp chiến sĩ trẻ đã được rèn luyện thử thách trong chiến đấu, kinh nghiệm chiến đấu dần dần được tích lũy, trình độ tác chiến tập trung hợp đồng binh chủng được nâng cao. Trên chiến trường hình ảnh bộ đội Cách mạng và nhân dân bị áp bức Campuchia chiến đấu bên cạnh bộ đội Việt Nam ngày càng được phát huy cao độ. “Liên minh chiến đấu Việt Nam - Campuchia” đã được hình thành và ngày càng phát triển.

Để tiếp tục phát huy chiến quả trong giai đoạn 1, các đơn vị trên hướng đông bắc đã triển khai lực lượng truy quét tàn quân Pôn Pốt, thu gom kho tàng và làm công tác phát động quần chúng nhân dân, xây dựng lại chính quyền Cách mạng mà trước mắt là giúp đỡ bộ đội truy quét tàn quân địch đang lẩn trốn.

Nhiệm vụ được xác định cho các đơn vị như sau: Sư đoàn bộ binh 309 truy quét địch ở khu vực Xiêm-păng tỉnh Stung-treng, Cô-nhét tỉnh Mungđinkiri; sau đó bàn giao lại cho sư đoàn bộ binh số 2 Quân khu 5. Sư đoàn bộ binh 309 tiếp tục đảm nhiệm hành lang cơ động ở các tỉnh Ratanakiri và một phần tỉnh Stung-treng, vừa đánh địch vừa sửa chữa đường xá để vận chuyển tiếp tế và cơ động lực lượng. Vì vậy mà đội hình của sư đoàn bộ binh 309 được bố trí như sau:

- Trung đoàn bộ binh 31 triển khai ở Xiêm-păng, tỉnh Stung-treng.

- Trung đoàn bộ binh 96 triển khai ở Bô-keo.

- Trung đoàn bộ binh 812 triển khai ở Lum Phát.

- Khối Sở chỉ huy sư đoàn và các đơn vị trực thuộc triển khai ở Bung-lung, tỉnh Ratanakiri.

Chủ trương của Bộ tư lệnh Quân khu 5 đã được thể hiện trong mệnh lệnh chiến đấu gửi các đơn vị: “Tiếp tục truy đánh, truy quét địch; tìm và nắm dân, giúp Bạn ổn định đời sống và xây dựng thực lực Cách mạng, tích cực thu gom kho tàng; bảo vệ các hành lang vận chuyển và sẵn sàng cơ động khi có lệnh”.

Trong quá trình tiến công địch ở giai đoạn 1, tôi xin nêu lên một vấn đề đã được Quân khu 5 đưa lên hàng đầu ngang tầm với nhiệm vụ tiến công địch. Đó là kỷ luật chiến trường. Từ những ngày đầu, Quân khu đã xác định phải giành thắng lợi trọn vẹn cả về quân sự lẫn chính trị. Mục đích thắng lợi về quân sự là phải đạt cho được về ý đồ chính trị. Ngược lại, đạt được mục đích chính trị thì thúc đẩy các hoạt động quân sự, ngày càng thắng lợi to lớn hơn.

Vì vậy mà cán bộ thanh tra, kiểm sát của Quân khu va sư đoàn được phái xuống tận các đơn vị cơ sở để phát hiện và chấn chỉnh kịp thời những vi phạm của các đơn vị, nhất là trong quan hệ với nhân dân. Quân khu đã đề ra những điều quy định cụ thể trên chiến trường, trong đó có quy định chỉ được sử dụng nguồn nước, củi khô và không khí để thở. Còn toàn bộ những nhu cầu sinh hoạt, chiến đấu của bộ đội phải được vận chuyển, tiếp tế từ hậu phương sang. Đó là một trong những nguyên nhân thắng lợi của quân ta trong những ngày đầu tổng tiến công vào đất đối phương.

Để kịp thời đẩy nhanh tốc độ tiến công, khi địch đang có nguy cơ tan rã, nhằm giải phóng toàn bộ đất nước Campuchia, tiền phương Bộ Tổng tham mưu và Bộ tư lệnh Quân khu 5 quyết định mở đợt 2 để phối hợp với chiến dịch tổng tấn công trên toàn bộ chiến trường.

Thực hiện mệnh lệnh của Quân khu 5, trong lúc đang tiến hành nhiệm vụ truy quét địch trên hướng đông bắc, sư đoàn bộ binh 309 bàn giao lại địa bàn cho các đơn vị của Quân khu 5, rồi nhanh chóng thu gọn đội hình, cơ động cấp tốc từ Mặt trận Đông Bắc, vu hồi sang miền cực bắc và tây bắc Campuchia - tỉnh Bát Tam Băng - để ngăn chặn, tiêu diệt địch tháo chạy; cùng các hướng khác trên chiến trường đẩy nhanh tốc độ giải phóng hoàn toàn đất nước Campuchia. Quân khu 5 đã điều trung đoàn bộ binh 95 vào thay thế truy quét tàn quân địch và chốt giữ các mục tiêu ta đã chiếm được. Trung đoàn bộ binh 94 trong giai đoạn đầu tăng cường cho sư đoàn bộ binh 309, nay trở về đội hình của sư đoàn bộ binh 307, tiếp tục tiến công tỉnh Prêch-vi-hia. Sư đoàn bộ binh 315 được thành lập, cùng với các đơn vị tiếp tục hoạt động trên địa bàn của Quân khu 5.

Nhớ lại chiến dịch Hồ Chí Minh lịch sử, với tư tưởng chỉ đạo là “thần tốc” và “táo bạo”, những người lính sư đoàn bộ binh 309, lại một lần nữa thực hiện thành công tư tưởng đó với trên 2.000 km hành tiến từ miền đông bắc, đến miền cực tây Campuchia.

Ngày 20-3-1979, Đảng ủy sư đoàn họp ngay tại Bung-lung dưới sự chủ trì của bí thư Đảng ủy Nguyễn Văn Chước. Hội nghị đề ra phương hướng lãnh đạo đơn vị. Nghị quyết Đảng ủy đã xác định: “Đây là một dịp tốt để rèn luyện, nâng cao trình độ tổ chức, chỉ huy chiến đấu của cán bộ các cấp; rèn luyện tính tổ chức, tính kỷ luật cho bộ đội. Các đơn vị cần đưa cuộc vận động “nâng cao sức mạnh chiến đấu và sẵn sàng chiến đấu của các lực lượng vũ trang nhân dân” vừa phát động. Lãnh đạo đơn vị kiên quyết chấp hành nghiêm chỉnh mệnh lệnh cấp trên, biến thời cơ thành sức mạnh, nhanh chóng tổ chức cho bộ đội hành quân đến địa điểm quy định, đúng thời gian và sẵn sàng chiến đấu được ngay”. Thế là chúng tôi bắt đầu bước vào cuộc trường chinh đến một địa bàn hoàn toàn mới và ngày càng xa hậu phương.

Toàn bộ sư đoàn bộ binh 309 thực hiện một mũi vu hồi chiến dịch có tính chiến lược bằng tất cả mọi phương tiện (đường bộ, đường không, đường tàu hoả).

Các lực lượng chiến đấu chủ yếu gồm trung đoàn bộ binh 812, cơ động bằng máy bay từ sân bay Pleiku sang sân bay Xiêm Riệp. Các trung đoàn bộ binh 96, 31 và trung đoàn pháo binh 36 cùng toàn bộ khối cơ quan trực thuộc vòng xuống Quy Nhơn và từ đấy, bằng tàu hoả, vào TP.Hồ Chí Minh. Từ sân bay Tân Sơn Nhất, hai trung đoàn bộ binh theo đường không xuống hợp điểm với trung đoàn bộ binh 812 ở sân bay Bát Tam Băng và Xiêm Riệp.

Còn lại trung đoàn pháo binh 36, khối cơ quan và các đơn vị trực thuộc cơ động theo đường bộ qua Tân Biên, tỉnh Tây Ninh, đến tỉnh Công Pông Chàm; dưới sự chỉ huy của trung đoàn pháo binh - thiếu tá Đoàn Ngũ. Trên đường hành quân, các đồng chí phải tổ chức chiến đấu với địch và đã đưa được đội hình đến tỉnh Xiêm Riệp.

Sư đoàn bộ binh 309 được phối thuộc ngày vào Quân đoàn 3. Ngày 1-4-1979, lực lượng đầu tiên của sư đoàn đã triển khai đánh địch tại Ni-mít - gần cửa khẩu Pôi Pét trên biên giới Campuchia - Thái Lan. Sở chỉ huy cơ bản của sư đoàn bộ binh 309 đặt tại thị xã Bát Tam Băng.

Trước đó lực lượng Quân đoàn 3 đã chiếm được thị xã Bát Tam Băng và nhanh chóng cơ động theo trục đường số 5 lên Si-sô-phôn, với mục đích là để chặn đánh quân địch từ miền đông bắc đang tháo chạy về phía tây Campuchia. Khi đội hình đến đoạn gần núi Thơm, núi Túi (thuộc huyện Mông-cô Bô-rây, tỉnh Bát Tam Băng) - nơi có đường tàu hỏa và đường số 5 chạy song song gần nhau - địch đã phục kích sẵn trên đường tàu, nổ súng. Một số cán bộ, chiến sĩ bị thương vong, trong đó có đồng chí tư lệnh Quân đoàn 3, thiếu tướng Kim Tuấn hy sinh, mất mất một số xe pháo. Đây là tổn thất đầu tiên của ta trên địa bàn tỉnh Bát Tam Băng trong giai đoạn 2 của chiến dịch.

Đất nước Campuchia như một cái chảo khổng lồ, chung quanh núi cao, rừng rậm bao bọc, chúng tôi đã lọt thỏm vào cái lòng chảo ấy. Giữa lòng chảo là Biển Hồ. Xung quanh Biển Hồ là những cánh đồng phì nhiêu, làng mạc trù phú. Vào mùa mưa, tất cả các dòng suối từ những dãy núi cao, đổ dồn xuống Biển Hồ, bù đắp cho các cánh đồng một lớp phù sa màu mỡ. Biển Hồ ngày càng thu hẹp, thì những cánh đồng tươi tốt ngày một rộng ra. Vì vậy mà mùa mưa thì lầy lội; mùa nắng thì khô hạn, thiếu nước nghiêm trọng - điều này đã chi phối rất nhiều đến các hoạt động của ta và Bạn. Nhân dân Campuchia, phần lớn theo đạo Phật và có một nền văn hóa lâu đời, nhiều công trình kiến trúc vĩ đại, độc đáo như đền Ăng-ko (Xiêm Riệp), được công nhận là một trong những kỳ quan của thế giới. Thế mà giờ đây, tập đoàn phản động Pôn Pốt - Iêng Xa-ri - Khiêu Xamphon đã biến Campuchia thành đống đổ nát, hoang tàn. Chúng đã biến Campuchia trở thành một quốc gia không chợ búa, tiền tệ, tín ngưỡng…

Chúng tôi đặt chân đến tỉnh Bát Tam Băng vào đúng trung tâm của mùa khô. Mùa khô ở đây thật khắc nghiệt. Những cánh rừng khộp rụng lá chỉ còn trơ lại cành. Đi trong rừng, ta có cảm tưởng như giẫm đạp lên những chiếc bánh đa khô. Tất cả các khe suối đều cạn kiệt, những con sông lớn như sông Mông-côn - Bô-rây, Săng-ke, sông đào Bát Tam Băng tuy rộng và sâu là thế, mà bây giờ, nhiều đoạn trơ lại những cồn cát, có thể lội qua một cách dễ dàng.

Trung đoàn bộ binh 31 được cơ động lên Khum-cốp, Ni-mít để cùng với Quân đoàn 3 chặn địch tháo chạy từ hướng đông sang. Tôi nghĩ: nếu trong giai đoạn 1 của chiến dịch, ta tiến công địch từ tỉnh Ratanakiri lên vùng Cô-nhét, Bung-lung; lúc này có một lực lượng đổ bộ đường không bằng máy bay trực thăng chặn đầu thì sẽ tiêu diệt được một lực lượng tháo chạy và đội hình của chúng sẽ tan rã một cách mau chóng hơn. Đành rằng với đối tượng này, ta không có hy vọng diệt gọn từng đơn vị địch - dù là trung đoàn hay tiểu đoàn của chúng.

Còn trung đoàn bộ binh 812 cơ động lên Bà Văn và đánh địch ở đó. Địch lui về hướng Phnôm Mê Lai, lập tuyến ngăn chặn ta ở Khum-cốp và chống trả một cách tuyệt vọng. Quân đoàn 3 và trung đoàn bộ binh 31 phải tổ chức những đợt công kích liên tục mới chọc thủng được tuyến ngăn chặn này. Toàn bộ quân địch từ chiến trường Đông Bắc Campuchia và cả lực lượng địch tại tỉnh Bát Tam Băng dồn hết về vùng rừng núi từ Phnôm Mê Lai xuống đến Com-riêng và Pailin dọc biên giới Campuchia-Thái Lan. Tại Khum-cốp đã diễn ra những trận chiến đấu quyết liệt. Trung đoàn bộ binh 31 bị thương vong một số đồng chí, bị mất một khẩu ĐKZ75. Đồng chí Vũ Huy Lẫm chính ủy trung đoàn nói với tôi: “Cả trung đoàn có một khẩu súng lớn nhất đã bị mất. Phải kiên quyết đánh lấy lại”.

Cuộc chiến đấu đang đến hồi quyết liệt thì đồng chí Nguyễn Minh Tiến - phó trung đoàn trưởng trực tiếp chỉ huy trong giai đoạn này - được trên điều về đi học. Đồng chí Đại úy Nguyễn Văn Táo - trưởng ban tác chiến sư đoàn - xuống thay. Trong giai đoạn 1 của chiến dịch, tôi bị đau nặng, phải đi viện. Ra viện tôi về lại trung đoàn và cùng với đồng chí Táo chỉ huy đơn vị tiến công lên căn cứ Phnôm Mê Lai.

Sư đoàn bộ binh 309 tăng cường cho trung đoàn bộ binh 31 chúng tôi: một đại đội pháo binh 105 mm, một đại đội Tăng - Thiết giáp để tiếp tục tiến công vào sào huyệt cuối cùng của địch tại hướng này.

Phnôm Mê Lai là một dãy núi không cao lắm, với độ cao trung bình khoảng 200 m (so với mực nước biển), nằm gần biên giới với Thái Lan. Đường biên giới giữa hai nước Campuchia - Thái Lan cũng là con suối chạy từ hướng nam lên hướng bắc, rồi vòng sang hướng đông, đến Khum-cốp đã tạo thành một vòng cung ôm lấy dãy núi Mê Lai. Phía đông dãy Mê Lai là điểm cao 318. Đứng trên điểm cao này, ta có thể thấy được một vùng rộng lớn của Thái Lan. Con đường đất đỏ chạy từ Khum-cốp, cặp theo đường biên giới lên phía bắc Phnôm Mê Lai, rồi tiếp tục chạy xuống phía nam, qua các khu vực Sơ-đa, Ô-đa, Com-riêng, Pailin. Hai bên đường là cây cối rậm rạp, đã khiến con đường này trở thành con đường độc đạo, bắt buộc xe cơ giới của ta phải tiến theo con đường này mới đến được Phnôm Mê Lai. Bọn địch đã nhanh chóng bố trí mìn dày đặc trên con đường này. Do đó, tốc độ tiến công của ta sẽ rất chậm.

Về khí hậu thì Cao Mê Lai là trọng điểm dịch sốt rét của khu vực Đông Nam Á. Người Khơ-me có câu: “Khỏe như voi, đến Phnôm Mê Lai cũng phải quay đầu trở lại”. Đó là một câu ngạn ngữ khái quát khá chính xác khí hậu khắc nghiệt ở đây. Có thể hình tượng con voi đã đi về hướng đông ở Ni-mít là bản sao của câu ngạn ngữ này.

Thời điểm mà sư đoàn bộ binh 309 đánh chiếm Cao Mê Lai, có rất nhiều các đơn vị cấp trung đoàn, sư đoàn. Lao Xinh, Bí thư khu ủy Tây Bắc (560) cũng rút về đây. Đây cũng là địa điểm đặt văn phòng của Trung ương 3 phái phản động. Sau khi đánh chiếm, trung đoàn bộ binh 31 thu được một album có những bức ảnh chụp các cuộc họp giữa các phe phái. lại còn cả bức ảnh chụp ông hoàng Xi-ha-nuc nhận Quốc thư, duyệt đội danh dự… Sư đoàn bộ binh 309 được giao nhiệm vụ đánh chiếm mục tiêu này.