Người mẹ tốt hơn là người thầy tốt - Chương 5 - Phần 8

Một người bạn gái học cùng với tôi, mọi phương diện như công việc, quan hệ với mọi người... đều rất xuất sắc, nhưng lại thường xuyên đánh chửi con ở nhà. Một lần chúng tôi nói chuyện với nhau, khi nhắc đến người bố của mình, chị chỉ trích rất nhiều điểm xấu ở ông. Hồi nhỏ bố chị rất hay đánh chị. Chị cảm thấy những lý do mà ngày trước ông đánh chị đều rất vô lý, chị thực sự coi thường, thậm chí căm thù những hành động của ông. Sau đó chúng tôi lại nói chuyện đến con của chị, chị lại chỉ trích con chị không ra gì, kể ra một loạt những tội đáng đánh của con. Khi tôi nói rằng thái độ đối với con của chị bắt nguồn từ sự thô bạo của bố chị, chị liền phản đối ngay. Nói chị không giống với người bố của mình, bố chị đánh chị một cách rất vô lý, còn việc chị đánh con trai đều có lý do cả. Đúng vậy, hồi còn nhỏ nhà chúng ta chủ yếu thiếu lương thực, chính vì thế con nấu cơm khê sẽ bị ăn đánh. Hiện nay chắc chắn trẻ em sẽ không bị đánh vì chuyện này, nguyên nhân khiến chúng bị đánh có thể là do làm bài thi không tốt hoặc lên Internet - nhưng đây có gì là khác biệt đâu? Thực ra chị bạn này và người bố của chị đều vì cùng một nguyên nhân mà đánh con, đó là con trẻ làm mình không vui. “Phương pháp giáo dục” chung của họ đối với con trẻ chính là nắm đấm. Xét về vấn đề tu dưỡng đạo đức của phụ huynh, thực ra họ rất giống nhau.

Đánh chửi con có thể sẽ giải quyết được một vấn đề nhỏ trước mắt, nhưng lại gây tai họa ngầm lớn cho quá trình trưởng thành của trẻ, vết thương sẽ bám theo trẻ suốt đời. Những đứa trẻ thường xuyên bị đánh, thể xác và tinh thần của chúng đều bị tổn thương. Điều mà chúng cảm nhận được từ phía phụ huynh là nỗi sỉ nhục, là sự tự ti, khiến chúng học được cách đối xử thô bạo, kích động tâm lý phản nghịch trong chúng. Giống như khi gặp lạnh, người ta sẽ sởn gai ốc vậy, sẽ xảy ra hàng loạt sự thay đổi về mặt tâm lý và sinh lý ở trẻ một cách vô thức.

Nhà giáo dục người Italia, tiến sĩ Maria Montessori nói: “Khiếm khuyết của mỗi loại tính cách đều là do trẻ em phải chịu sự đối xử sai lầm nào đó hồi còn nhỏ gây ra”(2).

(2) Maria Montessori, Phương pháp giáo dục trẻ em của Montessori, Nhậm Đại Văn dịch, NXB Giáo dục nhân dân, tái bản lần thứ nhất tháng 5-2001, tr.522.

Phương thức đánh chửi chắc chắn không thể khiến trẻ phát triển lành mạnh, chỉ có thể khiến tâm lý của chúng bị bóp méo. Một người bị tàn tật về mặt tâm lý, sẽ tệ hơn rất nhiều so với một người bị tàn tật về mặt sinh lý, hơn nữa đó còn là một điều hết sức đáng sợ. Năm 2008, nước Áo đã xảy ra một sự kiện chấn động toàn thế giới, khiến cả đất nước phải xấu hổ, một người bố tên là Josef Fritzl đã giam cầm con gái ruột trong căn hầm không có cửa sổ dưới nhà mình hai mươi bốn năm, ông này đã cưỡng hiếp con gái và khiến cô gái này sinh ra bảy đứa con. Người đàn ông này còn ngược đãi mẹ ruột của mình, giam bà trên tầng, thường xuyên để bà phải nhịn đói mặc rét, cho đến khi chết đi. Tại sao xã hội hiện đại lại còn tồn tại những “người rừng khủng khiếp” như vậy? Một số bài báo mà các phương tiện thông tin đại chúng moi ra đã có thể giải thích được vấn đề: Hồi còn nhỏ, Josef Fritzl thường xuyên bị mẹ đánh đập và ngược đãi.

Đây là một ví dụ cực đoan, cho thấy, giáo dục gia đình dị dạng sẽ gây ra hậu quả ác nghiệt như thế nào.

Những đứa trẻ lớn lên trong môi trường gia đình hà khắc, sẽ trở nên tự ti, sống nội tâm, thiếu khả năng giao tiếp với mọi người, thiếu khả năng tự kiểm điểm và tự quản mình, tính tình nóng nảy, thậm chí sa đọa… Cũng có một số phản ứng về mặt sinh lý, như nôn mửa, đi ngoài, bệnh đường ruột, mất ngủ…

Mỗi sự trải nghiệm thuở thiếu thời đều có thể để lại vết tích trong cuộc đời, đối với con trẻ không có “chuyện nhỏ”, mỗi chuyện nhỏ đều là chuyện lớn ảnh hưởng sâu sắc đến sự trưởng thành của trẻ. Mỗi chuyện nhỏ đều là nắm tuyết đầu tiên nắm trong lòng bàn tay, càng lăn càng biến thành một quả bóng tuyết lớn hơn, ảnh hưởng lớn đến tương lai - đồng thời cũng giống như cách ví von nói rằng, một con bươm bướm ở Nam Mỹ vỗ cánh, có thể sẽ gây ra một cơn bão ở Bắc Mỹ.

Đương nhiên trong cuộc sống hiện thực cũng có một số ví dụ chứng minh cho quan điểm “không đánh không nên người”.

Năm 2005 tôi đọc được một bài báo trên mạng Internet, nói ở Thẩm Dương có một cô bé mười ba tuổi, đạt được giải nhất trong một cuộc thi đàn piano thanh thiếu niên quốc tế, và thành tích này có được là nhờ bố cô bé đánh con bốn trăm cái bạt tai trong ba năm trời. Đây dường như là một ví dụ “không đánh không nên người” điển hình, không biết nó sẽ khiến bao vị phụ huynh tin rằng dùng những cái bạt tai có thể thúc đẩy con “nên người”. Tuy nhiên, một đứa trẻ trung bình hai, ba ngày lại bị ăn một cái bạt tai, đặc biệt là bé gái, cô bé sẽ phát triển thành một con người như thế nào? Dấu vết của cái bạt tai hằn trên da sẽ nhanh chóng mất đi, nhưng vết sẹo trong tâm hồn có mất được đi hay không? Cô bé phải trưởng thành, cô sẽ không chỉ là một “người chơi piano”, mà còn là người đóng rất nhiều vai trò. Với những vai trò đó, cô sẽ thể hiện một diện mạo như thế nào? Ví dụ này không đại diện cho một phương pháp giáo dục thành công, mà chỉ đại diện cho một cách làm nguy hiểm dưới một giá trị quan dị dạng. Nó dùng một thành tựu đơn lẻ, để đánh cược với sự hoàn thiện về nhân cách và hạnh phúc cả cuộc đời của con trẻ.

Tôi từng gặp một người mẹ, chị rất đắc ý nói với tôi rằng: Con là phải đánh, thằng con tôi đó, chỉ cần đánh một trận, hoặc chửi cho một trận tơi bời là liền nghe lời ngay. Có thể khẳng định, người mẹ này chỉ có thể có được vẻ đắc ý này khi con trẻ còn đang trong độ tuổi vị thành niên, khi nhìn vào một sự việc riêng lẻ, đồng thời khi chị không hề quan tâm đến niềm hạnh phúc của con. Vẻ đắc ý của chị không chân thực, cũng sẽ không thể kéo dài.

Tôi còn quen một cô gái, rất xinh xắn, học hành xuất sắc, năng lực công tác tốt, xem ra tính cách cũng sôi nổi, hoạt bát. Dường như ở cô không tìm được khuyết điểm gì. Chỉ có điều là từ trước đến nay đường ruột và dạ dày của cô không tốt, năm hai mươi tuổi đang học đại học thì bị thủng dạ dày cấp tính, suýt nữa thì mất mạng, dạ dày phải cắt đi một phần ba. Từ lâu y học đã phát hiện ra rằng, bệnh dạ dày mãn tính có liên quan đến tinh thần tiêu cực và sức ép của con người. Từ căn bệnh của cô gái và một số đặc điểm tính cách thỉnh thoảng bộc lộ ra, tôi đoán rằng chắc chắn hồi nhỏ cô phải chịu sức ép tâm lý rất lớn, có vết thương tâm lý. Quả nhiên, sau đó có một lần chúng tôi nói chuyện với nhau, cô gái bảo từ nhỏ mẹ cô đã đánh cô, đánh rất quyết liệt. Ví dụ có một lần sau khi tan học cô đến cơ quan mẹ để lấy chìa khóa nhà, lúc về quên chào cô bạn cùng phòng với mẹ. Chỉ vì chuyện nhỏ này mà mẹ cô nửa đêm đi làm về, lôi cô từ chăn ra, đánh một trận tơi bời. Cô nói lúc đó cô đang ngủ rất ngon, tự nhiên lại bị đánh, không biết là vì sao, và những chuyện tương tự như thế xảy ra rất nhiều lần.

Có lẽ là do muốn giữ thể diện cho mẹ, cô gái nói không trách gì mẹ, thậm chí nói chính vì sự nghiêm khắc của người mẹ mà cô mới được như ngày hôm nay. Tôi phát hiện ra cô gái ăn liên tục các loại đồ ăn vặt, đặc biệt là những đồ ăn khó tiêu hóa. Sau khi cắt dạ dày không lâu, bất chấp lời dặn của bác sĩ, cô vẫn ăn uống vô độ, lại để chảy máu dạ dày, một thời dài không được ăn cơm, đến khi khá hơn được một chút, lại bắt đầu ăn vô độ. Tôi khuyên cô nên giảm ăn vặt, cô liền nói mình thường xuyên không vui, ăn vặt giảm bớt được sức ép tâm lý, chính vì thế cũng mặc kệ - cô gái rắn rỏi này, thực sự để mình gánh hết mọi sự đau khổ, đồ ăn vặt đã biến thành liều thuốc giảm đau về tâm lý cho cô từ bấy lâu nay. Tôi không biết sau khi mẹ cô biết được mối quan hệ nhân quả giữa các sự việc này, khi nghĩ đến sức khỏe của con gái, có còn tự hào được nữa hay không?

Rất nhiều người quả quyết rằng cần phải đánh con trẻ, lý do là bản thân mình từ nhỏ cũng bị đánh, và mình phát triển không đến nỗi tồi. Trong các tài liệu, cũng thường xuyên gặp một số người thành đạt nói rằng vì bị đánh mà họ trở nên hiểu biết hơn. Tôi không nghi ngờ tính chân thực của việc họ bị đánh và tính chân thực trong sự thành công của họ, nhưng không cho rằng giữa hai yếu tố này có mối quan hệ nhân quả.

Đúng là có những người sau khi bị đánh một trận có rất nhiều thay đổi, nhưng động lực tạo ra sự thay đổi đó không phải là chuyện anh ta bị đánh, mà là một số yếu tố đã được tích tụ lâu ngày và tương đối toàn vẹn, sở dĩ trận đánh chửi này đạt được kết quả như mong muốn, khiến một người thức tỉnh, cũng chính là do “sự ngẫu nhiên” này, nếu hành vi đánh chửi diễn ra thường xuyên, còn có tác dụng nữa hay không?

Trước đây tôi đã từng đọc được một bài báo, viết rằng một đứa trẻ sau khi chào đời mãi vẫn không biết nói, một hôm đứa trẻ này không may bị rơi xuống một cái giếng khô, lập tức kêu lên “cứu với”, từ đó trở đi thì biết nói - một sự trùng hợp ngẫu nhiên cũng phải có một số điều kiện gì đó mới thực hiện được. Nói đánh chửi có thể giúp một người nên người sẽ chẳng khác gì nói đẩy người xuống giếng khô có thể chữa được bệnh câm - điều này không thể thành lập mà là sự quy kết nguyên nhân không có căn cứ.

Giáo dục bằng bạo lực có thể khiến con trẻ trở nên phục tùng, nhưng không giúp trẻ trở nên thông minh và hiểu biết; có thể khiến trẻ trở nên nghe lời, nhưng sẽ không thể giúp chúng trở nên tự giác và có chí tiến thủ - giáo dục bằng bạo lực có thể thu được một số kết quả tạm thời, bề ngoài, nhưng nó phải trả giá bằng sự sa đọa và suy sụp của con trẻ. Dùng biện pháp đánh chửi để bắt con trẻ tiến bộ trong học hành, kết quả chỉ có thể khiến trẻ chán ghét việc học; dùng hành vi đánh chửi để bắt trẻ nghe lời, con trẻ sẽ trở nên lì lợm, cố chấp hơn; dùng thủ đoạn đánh chửi để bắt trẻ làm người tốt, tâm lý của trẻ sẽ trở nên bất thường, biến thái mà thôi.

Khi phân tích sự thành công và thất bại của một người, người ta thường quen với việc bắt tay từ góc độ và bối cảnh vĩ mô. Trên thực tế, những đứa trẻ lớn lên trong một hình thái văn hóa chung và chịu sự ảnh hưởng của một phương châm giáo dục chung, sở dĩ sau khi trưởng thành, giữa chúng có sự khác biệt lớn về mặt đạo đức, nhân cách và năng lực, là do môi trường sinh hoạt quan trọng nhất của chúng - gia đình, thái độ nuôi dạy của bố mẹ - người thầy vỡ lòng đầu tiên trong cuộc đời chúng không giống nhau.

Một người có phẩm chất đạo đức tốt, chúng ta không phủ nhận là do sự nỗ lực của cá nhân anh ta và sự đào tạo của xã hội, nhưng chúng ta cũng đừng quên trao cho người nuôi dưỡng anh ta từ nhỏ một tấm huy chương.

Ngược lại với điều này, một số tội phạm, đặc biệt là những tội phạm hình sự, bố mẹ của anh ta không có lý do gì để đáng được thương hại. Mặc dù về mặt chủ quan, bố mẹ anh ta không có ác ý dẫn con mình vào con đường tội lỗi, cho dù là kẻ xấu cũng vẫn mong con mình trở thành một người tốt. Nhưng phương pháp nuôi dạy thô bạo của họ đã bóp méo tâm hồn con trẻ, lời nói và hành động của chính bản thân họ đã dạy cho con trẻ cách đối xử tệ bạc với người khác như thế nào.

Nếu chỉ quy kết hành vi phạm tội của một số người nào đó cho xã hội, thời đại, hoặc nhà trường, thì chẳng khác gì tung roi vào không khí, không thể tìm ra căn nguyên của vấn đề, không thể đốc thúc phụ huynh kiểm điểm lại hành vi của mình. Xét về tính kế thừa và tính tiếp nối của sự phát triển nhân cách, bố mẹ của mỗi một phạm nhân đều nên sám hối trước con mình, sám hối trước xã hội và nhân loại.

Đừng nên vì con trẻ biết nghe lời mới yêu con, đừng nên vì trẻ đạt được một thành tích nào đó mới khen ngợi trẻ, càng không nên vì chúng không làm mình toại nguyện mà đánh chúng. Tình yêu của bố mẹ cần phải vô điều kiện, sự tôn trọng đối với con trẻ cũng phải là vô điều kiện.

Qua sách vở và những người xung quanh, chúng ta có thể thấy được rằng, phụ huynh của những đứa trẻ xuất sắc, thường là những người rất dân chủ, gặp chuyện gì đều có thể bình tĩnh, ôn hòa cùng trẻ bàn bạc cách giải quyết, họ rất coi trọng phương pháp - thái độ cơ bản nhất là tôn trọng con, tìm cách hiểu con. Kể cả khi con phạm lỗi cũng chỉ bàn riêng đến việc đó, không lôi ra các vấn đề khác, đương nhiên, càng không thể đánh chửi. Kết quả mà họ đạt được chính là, con cái họ dường như rất hiểu biết, không cần họ phải lo lắng, mất nhiều công sức.

Nhà giáo dục kiệt xuất người Liên Xô Makarenko nói: “Ngay từ đầu, chế độ sinh hoạt gia đình đã được phát triển một cách hợp lý, xử phạt sẽ không còn cần thiết nữa. Trong gia đình tốt, mãi mãi sẽ không bao giờ có cảnh xử phạt, đây chính là con đường giáo dục đúng đắn nhất”(3).

(3) Makarenko, Tuyển tập giáo dục của Makarenko, Ngô Thức Dĩnh biên soạn, NXB Giáo dục nhân dân, tái bản lần thứ nhất tháng 1-2005, tr.507.

Luật pháp của một số nước Âu Mỹ nghiêm cấm việc đánh con. Sở dĩ tình trạng đối xử vũ phu với con ở Trung Quốc vẫn còn khá phổ biến, trước hết là do ảnh hưởng của quan niệm truyền thống, cho rằng bố đánh con là chuyện đương nhiên; thứ hai là do thiếu sự trói buộc về mặt pháp lý.

Hiện nay Trung Quốc có một số đạo luật bảo vệ thiếu niên nhi đồng, nhưng đều là một số khái niệm sơ bộ, không mang tính bắt buộc. Đánh con được cho là việc riêng của gia đình, không cần người khác phải can thiệp; chỉ cần không đánh con tàn tật, không đánh chết, sẽ không cần phải giải quyết trên góc độ luật pháp. Toàn xã hội hầu hết rất thờ ơ trước sự tổn thương về mặt tinh thần của trẻ vị thành niên, rất ít người cho rằng bố mẹ đánh chửi con là ngược đãi trẻ em. Đằng sau tấm mặt nạ của “yêu cho roi cho vọt”, chỉ có trẻ em mới cảm nhận được đó là sự gớm ghiếc, khủng bố.

Tố chất của phụ huynh quyết định đến tố chất của các công dân tương lai, Chính phủ nên đẩy mạnh triển khai giáo dục gia đình, nâng cao tố chất giáo dục cho phụ huynh; đồng thời cũng nên nhanh chóng lập pháp, nghiêm cấm hành vi đánh chửi trẻ em, tước đoạt quyền nuôi dạy của những bậc phụ huynh không đủ tiêu chuẩn. Ví dụ tước quyền nuôi dạy của bố mẹ những đứa trẻ bị ép phải bỏ nhà ra đi nhiều lần, chứ không phải là bắt trẻ lại để giáo dục một hồi, sau đó lại đưa về nhà.

Không phải cứ mặc áo complet là biến thành người thanh lịch, không phải cứ sinh con ra là biết làm bố mẹ. Làm bố mẹ cần phải học, học cách yêu thế nào. Học cách yêu là một mệnh đề rất lớn, đòi hỏi phải học dần dần, bước đầu tiên đơn giản nhất chính là không đánh chửi con trẻ nữa, không làm người rừng mặc áo complet.

Lưu ý đặc biệt:

Đánh chửi là biện pháp tồi nhất trong giáo dục, tôi không bao giờ tin rằng những người rêu rao tư tưởng “không đánh không nên người”, “roi vọt cho người con hiếu thảo” lại thực lòng nghĩ như vậy. Phương pháp giáo dục dã man này thực ra hoàn toàn không có “yếu tố” giáo dục nào, nó chỉ giúp bố mẹ trút cơn thịnh nộ mà thôi.

Con trẻ gây tai họa đều là vô tình, tại sao chúng ta không thể tha thứ cho sự vô tâm hoặc những sai phạm bất đắc dĩ của trẻ? Hơn nữa, sau khi gây ra tai họa trong lòng trẻ đã rất đau khổ, cảm thấy rất xấu hổ rồi. Sự đánh chửi của bố mẹ chỉ khiến chúng mất đi lòng tự trọng, cảm thấy người lớn yêu những đồ vật và số tiền mất đi hơn, trẻ sẽ cảm thấy bố mẹ không thông cảm cho mình, trong lòng xuất hiện tâm lý chống đối, đồng thời cũng mất đi cảm giác áy náy, xấu hổ - thường xuyên “giáo dục” con trẻ như vậy, làm sao chúng có thể không biến thành người càng ngày càng không chịu nghe lời, càng ngày càng bất cần?

Đứng trước một người vị thành niên, văn minh lớn nhất của người lớn chính là đứng trên góc độ của con trẻ, cố gắng hiểu những điều trẻ nghĩ trẻ làm, giáo dục, định hướng cho trẻ bằng phương pháp mà chúng sẵn lòng tiếp nhận. Bạn buộc phải coi trẻ là một “con người” để đối xử bình đẳng, chứ không phải coi là một “con người yếu đuối” để chinh phục.

Mỗi sự trải nghiệm thuở thiếu thời đều có thể để lại vết tích trong cuộc đời, đối với con trẻ không có “chuyện nhỏ”, mỗi chuyện nhỏ đều là chuyện lớn ảnh hưởng sâu sắc đến sự trưởng thành của trẻ. Mỗi chuyện nhỏ đều là nắm tuyết đầu tiên nắm trong lòng bàn tay, càng lăn càng biến thành một quả bóng tuyết lớn hơn, ảnh hưởng lớn đến tương lai - đồng thời cũng giống như cách ví von nói rằng, một con bươm bướm ở Nam Mỹ vỗ cánh, có thể sẽ gây ra một cơn bão ở Bắc Mỹ.